Вильгельм Дильтей (1833-1911) Генрих Риккерт (1863-1936) «Науки о природе и науки о культуре»
Қазіргі тарих туралы пікір-талас: дамудың батыс әлде батыс емес үлгісі дұрыс па?
Тарихтың мән-мағынасы неде? - прогресте ма? - модернизацияда ма? - жаhандануда ма? Өркениеттердің соқтығысуы туралы пікір-талас Хантингтон: «…қазіргі әлемде мәдени бірегейліктер (этникалық, ұлттық, діни, өркениеттік) бірінші орынға шыққан, ал одақтар, антагонизмдер және мемлекеттік саясат - мәдениеттің жақындығына қарап және мәдени айырмашылықтарды есепке алып - қалыптасады»
«Тарихтың соңы» дегеніміз не? - мінсіз (идеалды) мемле-кетті құру? - бүкіл әлемде либерализ-мнің жеңісін? - апокалипсис? Посттарих қандай болады? Ёсихиро Фрэнсис Фукуяма ( 1952 ж. дүниеге келген) «Тарихтың соңы және соңғы адам» (1992) Фрэнсис Фукуяма : «…басқа адамдарға тең болып таныламын деген рационалдық тілек «тарих соңының» негізі болып шығады». Сонымен, тарих либералдық демократияда өзінің логикалық соңын табады …»
Тарихи білімнің қолдаушылары және сақтаушылары жыраулар болған
«Шежірені» білу, ата бабалар қалдырған ережелер мен заңдарды білу- «Ата Заң» , сонымен қатар: «Есім ханның ескі жолы», «Қасым ханның қасқа жолы», «Жеті жарғы»
Өткен заманды бақытты заман деп идеализациялау: «қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған”
Қазақ халқының әлеуметтік утопиясы:
XV ғ. Асан Кайгының «Жер- Ұйыкты» іздегені, XVIIIғ. Өтеген Өтеғұл ұлы батырдың «Жиделі Байсын» жерін іздеуі