2) натуралистік тарихшылдық: «тарихи дамудың заңдары - таби-ғаттың заңдары»; 3) спиритуалистік тарихшылдық: тарихи дамудың заңдары – рухтың даму заңдары; 4) экономикалық тарихшылдық: тарихи дамудың заңдары - эконо-микалық дамудың заңдары Карл Поппер (1902 —1994) «Ашық қоғам және оның дұшпандары»; «Тарихшылдық-тың қайыршы-лығы »
Мифологиялық санада адамзат тарихы туралы түсініктер
Ежелгі гректердің мифологиясы бойынша тарих дүниенің хаостан, қараңғылықтан жаратылуынан басталды. Антиканың алғашқы жазушы-лары Гомер мен Гесиодтың теистік тарихшылдығы: - Гомер тарихты көп құдайлардың еріктерінің жүзеге асырылуының нәтижесі деп көрсеткен - Гесиод тарихи дамудың ортақ жолы туралы идеяны алға тартқан алғашқы грек болған еді. Ол тарихты пессимистік тұрғыдан түсінеді: алтын ғасырдан бастап адамзат табиғи және моральдық азғындауға ұшыраған, - дейді
Алғашқы антикалық философтар тарихтың басталуы туралы
Милет материалистердің (Фалес, Анаксимен, Анаксимандр) пікірінше, тарих және тарихи уақыт дүниені ұйымдастырудан басталған: - алғашқы материя (су, ауа, от, апейрон) дүниенің мәңгі негізі ретінде белгілі тәртіпке, формаға келтірілді. - Құдай бұл жағдайда жаратушы емес, ол – «демиург»( грек тілінен: «қолөнерші») яғни Космостың сәулетшісі, мүсіншісі ретінде қызмет етті
Гераклиттің өзгерістер мен қарама-қарсылықтар туралы идеясы
«Бәрі ағып жатады, бәрі өзгереді» «Бір өзенге екі рет кіру мүмкін емес» «Бәрі өзара жауласу арқылы пайда болады» Гераклиттің дәуіріндегі саяси өмірдің тұрақсыздығы және саяси тәртіптің ауыстырмалы сипаты оның іліміне ықпал еткен Гераклит Эфестік б.д.д. 540—501 жж.
Платонның тарих философиясы
Платон соғыстар мен саяси дағдарыстар дәуірінде өмір сүрген (Пелопонестік соғыс, одан кейін азамат-тық соғыс және Отыз тирандар режимі)
