Философия және саясаттану факультеті

Кеңес беру барысында психолог үшін қандай позициялар қолайлы?

Психолог-бейтарап кеңесші. Бұл жағдайда психолог Клиентті тыңдайды, кәсіптік білімге, тәжірибе мен түйсікке негізделе отырып, әңгіме соңында қосымша сұрақтар қояды, кеңес немесе ұсыныс айтады. Клиент, өз кезегінде, психологпен берілген кеңеске қатыса алады, бірақ оны елемеуге де болады. Соңғысы көбінесе көптеген себептер бойынша орын алады.

Мысалы, психолог нақты емес немесе тәжірибелік емес кеңес ұсынды, клиент кеңесті орындауға дайын емес, немесе клиент психологтан нақты кеңес күтпеді,ал жай ғана "жан бойынша сөйлесуге" келді.

Психолог-бағдарламашы. Клиенттің әңгімесінен кейін психолог оның қарым-қатынасын өзгерту немесе жалпы жағдайды реттеу мақсатында клиенттің өзіне немесе оның проблемалық жағдайына әсер етудің ықтимал тәсілдерінің бағдарламасын әзірлейді.

Психолог әзірлеген бағдарлама " не істеу керек?", "Қашан істеу керек?", "Қалай істеу керек?"

Мысалы, кеңес алуға жоғары сынып оқушысы белгілі бір жағдайдың туындауына алаңдаушылық білдірді, ол өзін білмеген және ашулы агрессияны ("тез баста") көрсете алады. Жас жігіттің өзін-өзі бақылауды Жоғалтатын жағдайларды егжей-тегжейлі талқылағаннан кейін психолог психотехникалық жаттығулар мен өмір тәртібі бағдарламасын құрастырды, сондай-ақ жас жігітке психологтың бақылауымен аутотренингпен айналысуды ұсынды.

Психолог-тыңдаушы. Кейде кеңес алуға "жақсы және ақылды адаммен сөйлесу"келеді. Мәні бойынша, клиенттің психологпен сөйлесуі, өзінің сұхбаттасушысына ашық және ізгілікті, - клиент үшін психологиялық және коммуникативтік құндылық және ол үшін сөзсіз пайда болады. Адам жанының әңгімесі нәтижесінде, клиент пен психолог емес, бір-бірін түсінетін екі адам кеңес алуға жүгінген жеңілдікке, қанағатқа ие болады және тыныштандыра отырып, өз проблемасын өз бетінше шешеді.

Психолог - "айна". Қиын жағдайда болған адам өзіне және онымен өзара іс-қимыл жасайтын адамдарға қатысты екені белгілі. Ол "бұрап", жағдайдың шиеленісін бұрмалап немесе күшейте алады; "қорқынышты нәрсе" болатынын қорқып, қорқыныш пен қорқынышты бастан кешіреді; барлық күнәлардағы жақындардың бірін айыптайды, орын алған оқиғалар үшін жауапкершілікті алып тастайды; өзін тұйықта сезінеді және "не болып жатқанын түсінеді"деген өзінің бессилігін сезінеді.

Бұл жағдайда клиент оның проблемалық жағдайына шеттетілген және енгізілмеген басқа адам не болып жатқанын түсіндіруді, ол үшін оқиғаның объективті көрінісін түсіруді, оның осы оқиғалардағы рөлін, сондай-ақ онымен байланысты және оған әсер ететін адамдардың ұстанымын түсінуге көмектесуін қажет етеді. Психолог клиент жағдайының объективті үлгісін жасауға, оның орын алған оқиғаларда өзіндік рөлін көрсетуге дайын болуы тиіс.

Егер клиент психолог жасаған жағдай моделін қабылдаса, ол түсіну сезімін алады ("қазір Мен не болып жатқанын түсінемін. Бұрын мен зардап шегіп, не болғанын түсінбедім"). Түсінікпен бірге клиентке тыныштандыру және шешім қабылдау және әрекет ету қабілеті келеді.

Психолог - "катализатор". Жоғарыда сипатталғанға қатысты қарама-қарсы жағдайда тұрған адамдар кеңес алуға жиі жүгінеді: олар бәрі түсінеді, тыныш, объективті және ақылға қонымды өзінің өмірінде ауыр, күрделі және проблемалық оқиғаларды дамытуға қатысуын бағалайды... ештеңе жасамайды. Өз өмірінде, туыстарымен және әріптестерімен өзара қарым-қатынаста жұмыс істеу бойынша бірдеңені түзетуге, жақсы жаққа өзгертуге тырысу үшін ешқандай күш қолданбайды. Олар не болып жатқандығына мойынсұнады, және бұл кішіпейілдіктің өзі үшін жеке қанағаттану табады, олар үшін жақын адамдар зардап шегетініне қарамастан, немесе сәтсіздіктің "рөлін кию" ("ешқашанда ештеңе шықпады және өмірде шықпайды"). Мен әрдайым қателеспесем".)

Мұндай жағдайларда психологтың міндеті "процесті іске қосу" клиенттің өзі үшін жасанды және елеусіз қысым немесе қысымын қолданбай, күш қолданбау болып табылады: оның жағдайға деген көзқарасын белсендіруге түрткі жасау, оның өз өмірінің жан-жақты оқиғаларына белсенді қосылуының басында. Клиенттің ұстанымын белсендірудің ең қолайлы тәсілдерінің бірі - оның өзіне, оның "мейірімді күштеріне" деген сенімін, оның өзінің жеке өмірінің оқиғаларын басқару және өзіне және өз жақындарына деген оң нәтижені күту қабілетін нығайту.

Консультацияға қандай позицияны таңдау керек?

Позицияны таңдау негізінен үш факторға байланысты: клиенттің сипаты және оның мәселелері,сондай-ақ психологтың жеке және кәсіби мүмкіндіктері.

Егер психологқа ақылды, ақылды және күшті адам келсе, онда туындаған проблемаларға байыпты жауап беріп, оларды шешуге өз күш-жігерін жұмсауға дайын болса, психолог бейтарап кеңесшінің немесе бағдарламашының позициясын таңдай алады.

Психологқа эмоционалды әйел, оқушылардың бірінің анасы, өз проблемасын өткір бастан кешкен, "бәрін жақсыға өзгерткісі келетін" - "айна" мен бағдарламашы позициясы жүзеге асырылуда.

Психологтың консультациясында бірнеше жылдар бойы күйеуінің тарапынан кемсітушілік пен агрессияға ұшырайтын ата-ана өзінің үмітсіз жағдайын түсінеді, бірақ бәсеңдейді ("бәрін өзгерту керек, бірақ мен ештеңе істей алмаймын"). Бұл жағдайда психолог "катализатор"ұстанымын алуы мүмкін. Кеңесті қалай бастау керек? Кеңес беру процесін жалпы сипаттарда қарастырайық, содан кейін нақты жағдайларға талдау жасаймыз.

2. Қарым-қатынас кеңістігін ұйымдастыру

Психологиялық кабинетте клиентке орын бөлініп, орындық немесе кресло қойылуы тиіс. Клиент өзін тыныш және жайлы сезінуі үшін қамқорлық жасау қажет: Жарық тегіс, түсінікті болуы, клиенттің тұлғасын да, кеңесшінің тұлғасын да бірдей түрде жария етуі тиіс. Кресло адамның консультацияға келіп, психологиялық тұрғыдан ғана емес, сондай-ақ кеңес беру бөлмесіндегі өз орны бойынша нақты да "тығында" тұр деген әсер тудырмауы үшін бұрышқа қою қажет. Кейбір жағдайларда психолог клиенттен оның қай жерде отырғысы келетінін сұрай алады.

3. Әңгімеге шақыру

Көбінесе клиент кеңес алуға өтініш білдірсе де, әңгімелесудің алғашқы минутында ол психологтан бастаманы жиі күтеді. Адам (мұғалім, ата-ана немесе оқушы) оған ұсынылған орынға отырады, кебеді, психологқа қарайды... үнсіз жатыр.

Бұл орын себебі:

- сіздің клиент не бастау керектігін білмейді;

- өз проблемасын бастан кешіреді және ол өзінің құнды әңгімесін жасай алмайды;

- ашық болудан қорқады және психологтың ашықтығын күтеді ("алдымен адам үшін не екенін қараймын, содан кейін ойланамын, айтып беремін немесе жоқ деп ойлаймын");

- психологпен қалай сөйлесу керек екенін мүлде білмейді.

Шынында да, адамдар дәрігерлерге, мұғалімдерге, заңгерлерге және басқа да мамандарға баруға үйренген, бірақ психолог емес. Олар дәрігермен (не және қайда ауыратынын сипаттау), мұғаліммен (мұғалімнің өз баласының мінез-құлқы мен үлгеріміне қатысты ескертулерін тыңдау), заңгермен (кеңес беру, қалай заңды түрде қалай түсуге болады) қалай сөйлесу керектігін біледі. Психологпен қалай сөйлеуге болады?", "Не айтуға болады?"Егер психолог түсінбесе?", "Егер менің мәселеім күлкілі болса?", "Ал егер Мен жай ғана асықпаса, не істеу керек еді?", 'Егер ол Мен кінәлі деп айтса?"- әңгіме басында клиенттерде мұндай күмән жиі пайда болады. Ашық, мазмұнды әңгіме қалай бастау керек? Психологқа кеңес берудің алғашқы минуттарында қалай әрекет ету керек?

Тәжірибе + түйсік"

Психологтың әңгіме бастауын белсендіру үшін өзінің "жұмыс істеген тәсілдері" болуы мүмкін. Бірақ, тәжірибелерден басқа, психолог кеңес алуға Экспромт жасауға дайын болуы керек, оның клиентке ашуланушылық пен сенімді сезінуге көмектесетін әңгімелесудің бастапқы сатысындағы фразалар мен формаларды интуитивті табуға тиіс.

Тәжірибе. Мысалы, тәжірибелі психолог ата-анасымен сөйлесуді мынадай түрде бастай алады: "Мен сізді түсінемін, қазір айту қиын, өз әңгімеңізді неден бастау керектігін білмейсің. Біз психологиялық кабинетте жүретінімізді бір минутқа ұмытпайық. Сіз жиі, мысалы, дәрігер? Әдетте сіз оған сізді ауырады деп алаңдатты. Сізге не мазалайды? Сіздің алаңдаушылық дегеніміз не? Сіз не туралы алаңдатасыз? Сезінетін нәрсені айтуға тырысыңыз. Я слушаю вас ..."(Клиент үшін әдеттегі дәрігермен қарым-қатынас нысанына бағдарланумен сөйлесудің басталуы.)

Тәжірибе. Тәжірибелі психолог мұғаліммен: "бізде сізбен кәсіби әңгімелесу. Мен маман психология, сіз - педагог-профессионал. Біз Сізбен сіздің мәселеңізді талдай отырып, кәсіби білім мен тәжірибемізді қолдана отырып, Сізге көмектесуге тырысамын. Әрине, бұл кабинетте айтылған барлық нәрсе біздің арамызда қалады. Кәсіпқой ретінде мен құпиялылық қағидасын сақтаймын". (Мәселені кәсіби және құпия талқылауды өткізуге орнату.)
Адам қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды көргенде, яғни қабылдағанда немқұрайлы қарай алмайды. Бір оқиға, әрекет әсерінен, заттардың бірі адамды қуантса, енді біреуі оған ұнамайды. Ал екінші біреуі оның көңілінен шықпауы мүмкін. Үшінші біреуінде жек көру немесе керісінше адам одан қорқуы, сескенуі мүмкін. Кейде өзінің кейбір әрекетіне ұялуы мүмкін. Қанағаттану, қайғыру, қорқу - бұл адамның түрлі объектіге қатынасын білдіреді. Көңілкүйінің әсерінен болатын сезім деп - қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарға өзінің танып білген, істеген іс-әрекеті адам қатынасының әсерін айтады. Сезім деп - әсер етуші сигналдардың адамға ұнауы не ұнамауы. Сезім барлық психикалық процестермен байланысты. Мысалы, түйсік арқылы заттар мен құбылыстың сапасын, қасиетін танып білеміз. Ал сезім ол - болса ішкі көңіл күй, сол заттарға өзінің қатынасын білдіреді. Сезімді тудыратын түйсік болғанымен, сезім түрлі әсерлерге байланысты өзгеріп отырады. Көңіл күйіне байланысты адам бір затты әр түрлі қабылдайды. Сол сияқты сезім эмоция, ес процесімен де тығыз байланысты. Егер есімізде жақсы сақталса өткенді еске алудың өзі қандай да болсын бір сезімді тудырады. Қоғамдық-әлеуметтік ортаның дамуы адамның сезімін дамытып күрделендіріп отырады. Осыған байланысты адамның сезімдерінде әлеуметтік сипаттама болады. Белгілі бір уақиғаны әр кезеңде өмір сүрген адамдар өзінше бір көзқараспен қабылдап бағалайды. Сезім мен эмоцияның бір-бірінен өзіндік айырмашылығы бар. Сезім, мысалы, барынша Отанды сүю - патриоттық сезім. Бұлар біршама күрделі, адам көзқарасының тұрақтылығы жеке бастың сапасы. Ал эмоция біршама жеңіл түрде болатын, дер кезінде көрінетін толқулар, толғаныстар. Сезім, эмоциялар адамның сырт пішінінен жақсы көрінеді. Сезімнің сырттай көрінуіне байланысты екінші басқа біреуге тез көшеді. Жануарларда эмоция бар: бірақ қарапайым түрде. Олардың эмоциясы дыбыс, қимылқозғалыс арқылы беріледі.