Дәрістің негізгі терминдері

Белгілі болғандай, сұрақтар әдетте жабық және ашық болып бөлінеді. Жабық сұрақтар нақты ақпарат алу үшін пайдаланылады және әдетте бір—екі сөзбен жауап, растау немесе терістеу ("иә", "жоқ"). Мысалы: "сізге қанша жыл?", "Біз сол уақытта бір аптадан кейін кездесе аламыз ба?", "Сізге ашуланған талма қанша рет болды?"және т. б.

Ашық сұрақтар клиенттердің өмірі туралы мәліметтерді алу үшін емес, сезімдерді талқылауға мүмкіндік береді. Benjamin (1987) атап өтеді: "ашық сұрақтар байланысты кеңейтеді және тереңдетеді; жабық сұрақтар оны шектейді. Біріншісі жақсы қарым-қатынас есіктерін кең таратады, екіншісі әдетте оларды жабық қалдырады". Ашық сұрақтар мысалдары: "бүгін неден бастау керек?", "Сіз қазір не сезінесіз?", "Сіз не болды?"және т. б.

Ашық сұрақтар Консультантпен өз қамқорлығымен бөлісуге мүмкіндік береді. Олар клиентке әңгіме үшін жауапкершілік береді және оны өзінің ұстанымдарын, сезімдерін, ой-пікірлерін, құндылықтарын, мінез-құлқын, яғни өзінің ішкі әлемін зерттеуге ынталандырады.

Ivey (1971) ашық сұрақтар қолданылған кезде кеңес берудің негізгі сәттерін анықтайды:

1. Кеңестік кездесудің басталуы ("бүгін неден бастағыңыз келеді?", "Бұл аптада не болды?").

2. Клиентті жалғастыру немесе толықтыру ынталандыру ("бұл болған кезде сіз не сезіндіңіз?", "Бұл туралы тағы не айтқым келеді?", "Деді не нәрсе қосуға болмайды?").

3. Кеңесші оларды жақсы түсінуі үшін клиентті өз проблемаларын мысалдармен көрсетуге шақыру ("сіз қандай да бір нақты жағдай туралы айтып бере алмайсыз ба?").

4. Сезімге клиенттің назарын аудару ("маған айтқан кезде сіз не сезінесіз?", "Мұның бәрі Сізбен болған кезде не сезінді? ").

Барлық клиенттерге ашық сұрақтар ұнатпайтынын ұмытпаңыз; кейбіреулерінде қауіп-қатер сезімін арттырады және алаңдаушылықты арттырады. Бұл мұндай сұрақтардан бас тарту керек дегенді білдірмейді, бірақ оларды мұқият тұжырымдап, жауап алу мүмкіндігі болған кезде тиісті уақытта қою керек.

Кеңес беруде жабық және ашық сұрақтар қолданылады, алайда сауалнаманың маңыздылығын асыра бағалаған жөн. Benjamin (1987) көрсетеді:

"Мен әңгімеде сұрақтардың қолданылуына қатты күмән келтіремін және жиі мағынасыз көптеген сұрақтар қоямын. Біз Клиентті ренжітетін сұрақтарды қоямыз, оны үзеді, және ол жауап бере алмайтын сұрақтар. Кейде біз тіпті жауап алуды қаламай-ақ сұрақ қоямыз, нәтижесінде жауаптарды тыңдамаймыз".

Сұрақтардың қойылуы кеңес берудің маңызды техникасы болса да, кеңес беруде шектен тыс сұраудан аулақ болу керек деп айтуға бел буамын. Кез келген сұрақ оны қоя отырып, оның қандай мақсатпен қойылатынын білу керек. Бұл жас кеңесші үшін өте қиын мәселе, ол жиі тым алаңдатады, клиенттен не туралы сұраңыз және ең алдымен Клиентті тыңдау керек екенін ұмытады. Егер сұрау консультацияның негізгі техникасына айналса, онда кеңес беру де жауап алуға немесе тергеуге айналады. Мұндай жағдайда клиент кеңесшінің ка-бинетін түсініп, кеңес беру байланысына эмоциялық қатысуға шақырған, қанша жауап алынғаны туралы сезіммен тастап кетеді.

Кеңес беру кезінде тым көп мәселе тудырады:

- әңгімені сұрақ-жауап алмасуға айналдырады және Клиент кеңесшінің тағы бір нәрсе туралы сұрауын үнемі күте бастайды;

- консультантты кеңес беру барысы мен талқыланатын проблемалардың тақырыбы үшін барлық жауапкершілікті өзіне қабылдауға мәжбүр етеді;

- әңгімені эмоционалды боялған тақырыптардан өмір фактологиясын талқылауға аударады;

- әңгімелесудің қозғалмалы сипатын "жояды". Осы себептер бойынша бастауыш кеңесшілерге кеңес берудің ең бастауын қоспағанда, клиенттерге сұрақтар қою ұсынылмайды.

Клиенттерге сұрақтар қою арқылы есте сақтау керек бірнеше ережелерді атап өтуге болады:

1. Сұрақтар " Кім, не?"көбінесе фактілерге бағытталған, яғни мұндай түрдегі сұрақтар фактологиялық жауаптардың ықтималдығын арттырады.

2. Сұрақ " Қалай?"көбінесе адамға, оның мінез-құлқына, ішкі әлемге бағытталған.

3. Сұрақ " Неге?"клиенттердің қорғаныс реакцияларын жиі тудырады, сондықтан оларды кеңес беруден аулақ болу керек. Мұндай түрдегі сұрақ қойып, көбінесе рационализацияға, интеллектуалдауға сүйенетін жауаптарды естуге болады, өйткені көптеген қарама-қайшы факторларға негізделген өз мінез-құлқының нақты себептерін түсіндіру оңай емес (ең алдымен оларға "неге" деген сұрақтар бағытталған).

4. Бір мезгілде бірнеше сауалнама (кейде бір мәселеде басқа сұрақтар қойылған) қоюдан аулақ болу керек. Мысалы, " сіздің проблемаңызды қалай түсінесіз? Сіз бұрын өз мәселелеріңізді ойлаған жоқсыз ба?", "Сіз ішесіз және әйелімен бас тартасыз ба?"Екі жағдайда да клиентке қай сұраққа жауап беретіні түсініксіз болуы мүмкін, себебі қос сұрақтың әр бөлігіне жауаптар мүлдем басқаша болуы мүмкін.

5. Әр түрлі тұжырымдарда бір сұрақ қоюға болмайды. Клиентке қандай нұсқаларға жауап беру керектігі анық емес. Сұрақ қою кезінде консультанттың мұндай тәртібі оның дабылын көрсетеді. Кеңесші мәселенің соңғы нұсқаларын ғана "дыбыстауы" тиіс.

6. Клиенттің жауаптарын басып озуға болмайды. Мысалы, сауалнама " бәрі жақсы ма?"жиі Клиентті жағымды жауап беруге итермелейді. Бұл жағдайда ашық сұрақ қою жақсы: "үйде қалай жұмыс істейді?"Мұндай жағдайларда клиенттер жиі белгісіз жауап беру мүмкіндігін пайдаланады, мысалы: "жаман емес". Консультантқа мынадай түрдегі басқа сұрақтармен жауап беру керек: "Сіз үшін "жаман емес"деген не?"Бұл өте маңызды, себебі біз жиі бірдей ұғымдар әртүрлі мазмұнды жұмсаймыз.

2. Интерпретация кеңес берудің маңызды рәсімі ретінде.

Іс жүзінде барлық іздерді "жеке тұлға бейнесіне"қояды. Адамның аз қозғалысында да мағынасыз және кездейсоқ ештеңе жоқ. Жеке тұлға өзін үнемі сөзбен, дауыспен, қимылмен, қалыпта білдіреді және кеңесшінің құзыреттілігіне оның күрделі психологиялық хаттарды "оқи алады ма" байланысты. Әрбір клиент-ашық кітап емес, барлық жаңа және алдымен түсіну қиын болатын Белгісіз Ел. Бұл белгісіз елде кеңесшіге түсіндіру техникасы көмектеседі-ең күрделі кеңес беру әдісі.

Кеңес беруде клиенттің беттік баяндауынан гөрі көбірек анықтау өте маңызды. Сыртқы мазмұн, әрине, маңызды, бірақ клиенттің сөзіне жасырын жасырын жасырын жасырын жасырын жасырын жасырын жасырын мазмұнның айтарлықтай ашылуы. Ол үшін баяндауды түсіндіру қолданылады. Консультанттың интерпретациялық пайымдаулары клиенттің күткендеріне, сезімдеріне, мінез-құлқына белгілі бір мағына береді, өйткені мінез-құлық пен уайымның арасындағы себепті байланыстарды орнатуға көмектеседі. Клиенттің әңгімесі мен уайымдарының мазмұны консультант пайдаланатын түсіндіру жүйесінің контекстінде өзгереді. Мұндай өзгерістер клиентке жаңа перспективада және жаңа тәсілмен өзін және өмірлік қиындықтарды көруге көмектеседі. A. Adier айтып өткендей, болып жатқан жағдайды дұрыс түсіну барабар мінез-құлық негізінде жатыр. Максим Сократқа белгілі — "білім-іс-әрекет".

Ұсынылатын интерпретацияның мәні кеңесшінің теориялық позициясына байланысты. Клиентке бағытталған терапияда клиенттен кеңес беру үдерісі үшін жауапкершілікті алуды қаламай, тікелей интерпретациялардан жалтарады. Интерпретацияға мүлдем қарама-қайшы көзқарасты психоаналитикалық бағыт өкілдері ұстанады. Бұл жерде интерпретациялық техникалар орталық орынға ие, өйткені психоанализде барлығы дерлік түсіндіріледі — тасымалдау, қарсы тұру, ұйқы, еркін ассоциациялар, батыру және т. б. Осылайша, психоаналитиктер клиент мәселелерінің психодинамикалық мәнін терең ашуға тырысады. "Гештальт-терапияда" клиенттің өзі өз мінез-құлқын түсіндіруге талпынады, яғни түсіндіруге толық жауапты болып қала береді.

Hill (1986) интерпретацияның бес түрін бөледі:

1. Жас ерекшелік психологиядағы - балалар мен жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктері

2. Балалар мен жасөспірімдердің депрессиялық жағдайды, қорқыныш пен фобикалық реакциялар табиғаты

3. Депрессиялық жағдайда пайда болатың- қорқыныш, фобикалық реакцияларың жеңуге және алдын алуға бағытталған жеке кеңес беру.