Философия және саясаттану факультеті

1. Кеңес беру барысындағы саналық сенім – раппортты сіңіру тәсілдері маңыздылығы

2. Педагог-психологтың қеңес беру кезінде байланыс пен сенімді қарым-қатынас орнату ерекшеліктері
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

1. Абеуова, И.Ә. Әлеуметтік психология.[Мәтін]: Оқу құралы/ И.Ә. Абеуова, Л.К.Ермекбаева. –Алматы: Эверо, 2014. - 240 б.

2. Әбеуова И.А. Әлеуметтік психологиялық қызметтің негіздері.[Мәтін]: Оқу құралы/ И.А. Абеуова. –Алматы: ЖҚ Отан, 2014. – 366 б.

3. Жұбаназарова, Н.С. Жас ерекшелік психологиясы. [Мәтін]: Оқу құралы/ Н.С.Жұбаназарова.-Алматы: Қазақ университеті, 2014.-249 б.

3 дәріс тақырыбы: Психологиялық-педагогикалық кеңес берудегі консультантың ролі.

- күнделікті сайлау мотивациясын және пайда болатын салдарын түсіну;

- көптеген эмоционалдық мәселелерді және шатасқан тұлғааралық қарым-қатынасты шешу;

- ішкі хаос сезімін жеңу-түсініксіз және өзгермелі позитивті және орынды ету.

Сондықтан кеңесші оның кім, кім бола алатынын және оны клиент көруге үмітті екенін түсінуі тиіс. Басқаша айтқанда, консультанттың рөлін анықтау мәселесі туындайды. Клиенттің досының консультанты, кәсіби кеңес беруші, мұғалім, сарапшы, клиент серігі өмірдің заңдары бойынша немесе абсолюттік ақиқатты сәулелендіруші гуру бойынша болып табылады ма? Көптеген, әсіресе, жаңа бастаған кеңесшілер психологиялық көмек көрсету процесіндегі консультанттың рөлі туралы сұраққа жан-жақты жауаптың жоқтығына кедергі келтіреді. Бұл рөл әдетте консультанттың белгілі бір теориялық бағдарға, оның біліктілігіне, жеке қасиеттеріне, сайып келгенде, клиенттің күтуіне байланысты.

Маман қызметінің тиімділігі көп жағдайда кеңес беруде өз орнын қаншалықты анық көрсетіп отырғанына байланысты. Мұндай айқындық болмаса, кеңесші өз жұмысында белгілі бір теориялық қағидаттарды емес, клиенттің үміттері мен қажеттіліктерін басшылыққа алатын болады, басқа сөзбен айтқанда, клиент нені үміттенетінін және нені қалайтынын ғана жасайтын болады. Клиенттер көбінесе консультант олардың алдағы өмірлерінің табысы үшін жауапкершілікті өзіне алады және маңызды мәселелерді шешеді — қайда оқуға, жұмыста қақтығыстарды қалай сақтауға, жұбайымен және т. б. ажырасуға болады деп күтуде.

Бастаушы консультанттың өзін — өзі сүйуі өз өмірінің күрделі сұрақтарына жауап іздеген адамдар оған жүгінетінін және кеңесші клиенттің барлық сұрақтарына жауап беретін немесе одан да нашар екенін сезінетін қауіптілік бар-клиентке өз шешімдерін таңдайтын болады. Бұл жағдайда консультанттың өз рөлін дұрыс түсінбеуі клиентке өз бетінше шешім қабылдауға көмектесуге кедергі жасайды. Ешқандай кеңесші басқа адамға қалай өмір сүретінін көрсете алмайды. Психологиялық кеңес беру және психотерапия тәжірибесінде атақты психотерапевт J. Bugental (1987) құпия және білім туралы сөздерін жиі еске алу керек: "Құпия білімді қамтиды,онда ақпарат жасырын. Тарих Шексіз, білім шегі бар: білім өскен кезде, одан да көп құпия болады... Психотерапевтер клиенттермен ымыраға келіп, құпияны қабылдамауды ЕСКЕРТЕДІ. Бұл жағымсыз мәміледе әрбір ұйқының немесе символдың мәнін ашуға болатын және салауатты психикалық өмірдің тамаша мақсаты ұтымды бақылау болып табылатын барлық өмірлік мәселелерге жауаптар бар деген елесін сирек көрсетеді. Психотерапевтер көп білуге міндетті, бірақ бір мезгілде құпия алдында бас ию мен бағындыруды бастан кешуге міндетті. Ашық болайық — біз ешқашан толық білімді меңгермейміз. Біз клиенттің мұқтаждықтарын білеміз және оған дұрыс таңдау бере аламыз, яғни Клиентті сату. Кез келген терапияда клиентке өзіне құпия және біздің жалпы құпияны қабылдауға көмектесу керек..."

Кеңесшінің рөлі туралы ең жалпы жауап кеңес беру процесінің мәнін түсінуде. Консультанттың негізгі міндеті клиентке өзінің ішкі резервтерін анықтауға және оларды пайдалануға кедергі келтіретін факторларды жоюға көмектесу болып табылады. Кеңесші клиентке қандай болғысы келетінін түсінуге көмектеседі. Клиенттерге кеңес беру кезінде өзінің мінез-құлқын, өмір сүру стилін шынайы бағалап, олардың өз өмірінің сапасын қалай және қандай бағытта өзгерткісі келетінін шешкен жөн.

М. Сох (1988) бұл "терапия процесін құрылымдау" деп аталады, ол алғашқы және екінші болуы мүмкін. Бастапқы құрылымдауда терапиялық кеңістікте консультанттың (психотерапевтің) жеке қатысуы және клиент үшін осы қатысудың мәні бар. Қайталама құрылымдау — бұл кеңесшінің Клиентті ашудың ең жоғары деңгейін қамтамасыз ететін қызметі. Бірінші жағдайда біз кеңесші кім екенін, ал екіншісінде ол не істейді деген сұраққа жауап береміз. Терапевтік процесті құрылымдап, кеңесші клиентке өзін-өзі ашуда бастама береді. Егер кеңесші қазіргі уақытта клиент өте жігерлі екенін сезсе, кейде бастаманы шектеу керек. Басқаша айтқанда, кеңесші клиенттердің "ашу әлеуетін" белсендіреді және бақылайды.

Кеңес беру процесінің осындай түсінігін басшылыққа ала отырып, с. Wrenn (1965) консультанттың маңызды рөлдік функцияларын қалыптастырды:

- өзара сенімде клиентпен қарым-қатынас құру;

анықтау, баламаларды самопонимания мен қызмет тәсілдерін клиенттердің;

- клиенттердің өмірлік жағдайларына тікелей "кіру" және олардың олар үшін маңызды адамдармен қарым-қатынасы;

- клиенттердің айналасында салауатты психологиялық климат құру;

- кеңес беру процесін үнемі жетілдіру.

Егер осылайша, консультанттың рөлінің мазмұнын елестетудің жалпы ерекшеліктерінде кеңес беру процесінің өте маңызды құрамдас бөлігі консультанттың жеке басы болып табылатыны айқын болады.

Консультанттың (психотерапевтің) жеке тұлғасы барлық теориялық жүйелерде кеңес беру үдерісіндегі маңызды емдік құрал ретінде бөлінеді. Оның басқа да ерекшеліктері бар. 1957 жылы Венгр шыққан белгілі ағылшын психоаналитигі М. Balint психотерапия — теориялық білім емес, жеке тұлғаның дағдылары екенін толық ұмытпау туралы айтты. Ол гуманистік психологияның әйгілі өкілі С. Rogers (1961), кеңесшінің теориясы мен әдістері оның рөлін жүзеге асыруынан гөрі маңызды емес екенін атап өтті. A. Gombs және сотруд. (1969; цит. бойынша: George, Cristiani, 1990) бірнеше зерттеулер негізінде табысты кеңесшінің сәтсіз адамнан ерекшеленетінін анықтады. S. Freud сұрақ өлшемдері туралы табысты психотерапевт жауабым психоаналитику міндетті медициналық білімі, ал қажет бақылаушылық және білу еніп, жан-клиент. Сонымен, психологиялық кеңес берудің негізгі техникасы-бұл" мен-құрал ретінде", яғни клиенттің жеке басын жетілдіруді ынталандыратын негізгі құрал-кеңесші тұлға болып табылады (A.Adber:"емдеу техникасы сізге салынған").

A. Storr (1980) психотерапия мен психологиялық кеңес беру ерекше мамандықтар деп санауға қабылданғанын атап өтеді, себебі көптеген адамдарға жазатайым өмір мен қиындықтар туралы бөтен оқиғаларды қалай күн сайын тыңдау керектігін елестету қиын. Сондықтан осы кәсіптердің өкілдері адам шектелуін еңсерген қалыпты емес немесе әлемдік қасиетті деп санайды. Біріншісі де, екіншісі де дұрыс емес. Осыдан сұрақ:

"Кеңесші кім, дәлірек айтқанда, кеңесші адам ретінде нені білдіреді, оған жеке тұлға ретінде қандай талаптар қойылады, оны басқа адамдардың өзекті мәселелерінде кәсіби көмекші етеді?"

Ең алдымен, ешкім психотерапевт немесе кеңесші тумайды деп айту керек. Талап етілетін сапа туа біткен емес, өмір бойы дамиды. Кеңесшінің тиімділігі жеке тұлғаның қасиеттерімен, кәсіби біліммен және арнайы дағдылармен анықталады. Осы факторлардың әрқайсысы психологиялық кеңес берудің өзегі болып табылатын сапалы кеңес беру байланысын қамтамасыз етеді. Нәтижесінде консультанттың конструктивтік іс — әрекеттері процесінде клиент тұлғасының өзгеруі-консультацияның түпкілікті әсері консультативтік байланысқа байланысты болады. Теориялық және практикалық дайындықтың мәндерін елемей, біз әлі де кеңесшінің жеке тұлғасына артықшылық беруге бейім. Өз уақытында М. Balint және Е. Balint былай деп жазды: "білімді кітаптардан немесе лекциядан алуға болады, машықтар жұмыс барысында пайда болады, бірақ олардың құндылығы психотерапевт тұлғасын жетілдірмей шектеледі. Психотерапия психотерапевт тұлғасының тиісті қасиеттерін кәсіби деңгейге көтермесе, жақсы ниетпен ұштасқан қолөнер болып табылады".

Кеңес берудің табысты болуын барынша қамтамасыз ететін жеке тұлғаның қасиеттерінің үйлесімі қандай болуы тиіс?

Бұл саладағы зерттеулер өте көп болғанымен, алайда, кеңесшінің тиімді жұмысына ықпал ететін жеке тұлғаның қасиеттері туралы нақты жауап жоқ. Табысты кеңесшілерді сипаттағанда кәсіпқойлар да, клиенттер да тұрмыстық ұғымдарды пайдаланады: "ашық", "жылы", "Мұқият", "шынайы", "икемді", "шыдамды". Кәсіби іріктеу бойынша жұмыс істеу үшін консуль-тантқа қажетті тұлғаның қасиеттерін бөлуге әрекет жасалды. АҚШ-тың ұлттық кәсіби бағдарлау қауымдастығы тұлғаның келесі қасиеттерін бөледі (цит. арқылы: George, Cristiani, 1990):

- адамдарға деген терең қызығушылықты көрсету және олармен қарым-қатынас жасау. [М. Buber (1961) бұл факторды адамдардың болмысына байланысты олардың кейбірі шизофрениктер немесе психопаттар болғандықтан емес, адамдарға қызығушылық ретінде сипаттады.];

- басқа адамдардың қондырғылары мен мінез-құлқына сезімталдық;

- эмоциялық тұрақтылық және объективтілік;

- басқа адамдардың сенімін туғызу қабілеті;

- басқа адамдардың құқықтарын құрметтеу.

1964 ж. АҚШ кеңесшілерін дайындау және қадағалау комитеті кеңесшіге қажетті келесі алты жеке қасиеттерді анықтады:

- адамдарға деген сенім;

- басқа тұлғаның құндылықтарын құрметтеу