Александр Николаевич Радищев (1749 - 1802) – орыс ағартушысы, ғалым. Ол “О человеке, его смертности и бессмертии” (1792) трактатын жазды. Гельвеции индивидтің сезімталдығы мен мүддесін алдыңғы қатарға шығарса, Радищев француз энцеклопедисінің адамның әлеуметтік тіршілік иесі екеніне көрсетпегенін атап өтеді. Ол адамдардың психологиясының кілтін қоғамдық өмір жағдайы арқылы іздеді.
Материалистік монист бола тұра ол психикалық құбылыстар кеңістікте жүзеге асады және кеңістіктік құрылымға айналады деп түсінді. Сөйтіп ол психикалықты физикалыққа қарсы қоюды жоққа шығарды. Ақыл-ой қасиеттерін қалыптастыру сыртқы ортамен өзараәрекетке ғана тәуелді емес, сондай-ақ денені ұйымдастырумен де байланысты деген пікірді ұстанды.
XVIII ғасырдың алғы –XIX ғасырдың бірінші жартысындағы неміс классикалық философиясындағы психологиялық идеялар.
Г.Гегель (1770-1831) ойлаудың дамуын үш сатыға бөлді:
- рух жан ретінде, жан мен тән байланысып жатады. Осы контексте, антропология пәнін құрайды. Бұл кезеңде адамның жасына, түріне, дене ерекшелігіне қарамай адамның психикалық жағдайы қарастырылады.
-рух сана ретінде, рефлексия формасында көрініс беріп, рух феноменологиясының пәні болып табылады (сананың санадан дамуы, кейінГ.Гегель (1770-1831) ойлаудың дамуын үш сатыға бөлді:
- рух жан ретінде, жан мен тән байланысып жатады. Осы контексте, антропология пәнін құрайды. Бұл кезеңде адамның жасына, түріне, дене ерекшелігіне қарамай адамның психикалық жағдайы қарастырылады.
-рух сана ретінде, рефлексия формасында көрініс беріп, рух феноменологиясының пәні болып табылады (сананың санадан дамуы, кейін өзіндік санаға және ақылға өтуі).
- жан ақыл ретінде, (теориялық тұрғыда рух- таным), ерік ретінде (іс жүзіндегі рух), адамгершілік ретінде (еркін рух) көрініс беріп психологияның пәні болады.
Л. Фейербах (1804-1872) философиясында психиканы материалистік тұрғыдан түсіну байқалады. Мұнда жан мен тән бірлік ретінде қарастырылады. өзіндік санаға және ақылға өтуі).
- жан ақыл ретінде, (теориялық тұрғыда рух- таным), ерік ретінде (іс жүзіндегі рух), адамгершілік ретінде (еркін рух) көрініс беріп психологияның пәні болады.
Л. Фейербах (1804-1872) философиясында психиканы материалистік тұрғыдан түсіну байқалады. Мұнда жан мен тән бірлік ретінде қарастырылады.