тақырып «Флора» және «өсімдіктер» туралы түсінік

- ботаникалық география пәнінің мақсаттарымен, әдістерімен, даму тарихымен таныстру

- ботаникалық географияның басқа пәндермен байланысын көрсету

Жоспар:

1 Ботаникалық география, оның максаттары, галымдар жүйесіндегі орны, дамуының негізгі кезеңдері және зерттеу обьектілері

2 Флоралық құрамы
1 Ботаникалық география - жер бетіндегі өсімдіктер және олардың кауымы туралы және фитоценоздардың құрамы, құрылысы, өнімділігі. пайдаланылуы, өзгеруі туралы ғылым. Бұл пәннің негізгі мақсаты өсімдік кауымдарының кұрылысын, олардың табигат және адам әркеттеріне байланысты факторлардың әсерінен белгілі уақыт аралығында кеңістіктегі езгеруін зерттеу. «Геоботаника» деген терминді ғылымға 1866 жылы бір-біріне байланыссыз Ф.Н.Рупрехт және А.Гризебах еңгізді. Рупрехтің бойынша геоботаника өсімдік жабынының физико-географиялык ортамен, ең алдымен топыракпен қарым-қатынасы туралы ғылым.

ХХ-шы ғасырдың бірінші жартысында геоботаникамен фитоценологияны синонимдер тұргысынан қарастыратын немесе геоботаниканы ботаникалық география мен фитоценологияның бірлестігінен тұратын пән ретінде түсіну керек деген көзқарастар болды.

Әдетте геоботаниканы - тарихи геоботаника, экологиялык геоботаника; хорологиялық геоботаника деп бөледі.

Геоботаниканың негізгі зерттеу объектілері фитоценоздар және олардан құрылған жер бетіндегі есімдік топтары. Геоботаника фитоценоздардың структурасын, олардың ішіндегі биотикалық қарым-қатынастарын, фитоценоздардын ішкі ортасының ерекшеліктерін, дам тарихын зерттейді жэне фитоценоздарды классификациялаумен айналысады.

Геоботаника өсімдіктер жэне жануарлар экологиясымен, топырақ тану және климатологиямен; өсімдіктер және жануарлар географиясымен, геоморфологиямен жэне т.б.ғылым тармақтарымен тығыз байланысты.

Жер бетіндегі өсімдіктер жабыны әр алуан өсімдік түрлерінен және олардың бірлесуінен түзілетін өсімдік кауымдарынан құрылады.Өсімдіктер жабынын зерттегенде оны «флора» және «өсімдіктер» деген екі түрлі ұғымға бөледі. Бұл өсімдіктер жабынының әртүрлі екі жағы. Әдетте бұл екі ғылымды жиі шатыстырады.

Флора дегеніміз, ол белгілі бір аймақта, өлкеде, ауданда, жерде тіршілік орындарының барлық типтеріне орналысып, сол жерге тән барлық өсімдік қаумдарын құратын өсімдік түрлерінің жиынтығы.

Әр флораның негізгі белгісі - ол оның түрлік құрамы. Белгілі бір территорияда өсетін өсімдіктердің түрлерін есепке алу, демек флоралық

өсімдіктердің сабағының ірі болып келетіндігінде. Сол себепті оны көк конвейер ретінде жас кезінде, яғни сабағы іріленіп кетпеген, жапырақ мөлшерінің (өсімдік салмағының 60-70% құрағанда) көбірек болғанында пайдалану тиімді.

Жаңа мал азықгықдақылдардан дайындалған сүрлемді мал жаксы жейді. Оның қоректілігі жүгері сүрлемінен кем түспейді. Олардың сүрлемдік ерекшеліктері әр түрлі де, ол өсімдік құрамындағы қанттың мөлшеріне байланысты.

Ең жақсы сүрлемге салынатын өсімдіктер аю балдырғанының түрлері күн түйнегі, максары ұқсас марал шөбі. Бүлардың кұрамында қант мөлшері сүрлемге салуға керекті мөлшерден 1,5-2,5 еседей жоғары. Майлы шалқан, күлқайыр, майтамыр сияқты өсімдіктерді таза күйінде тек қана тұқым салған кезінде сүрлемге салуға болады.Өйткені бұлардың құрамында қант мөлшері аздау, сондықтан бұл өсмдіктерді жас кезінде баска жақсы сүрленетін өсімдікгермен қосып сүрлемге салу тиімді.

Майтамырдың, ешкі шөбінін, құлқайырдың, марал шөбінің, таранның және басқа да өсімдіктердің көк балаусасын қоректілігі жоғары және витаминдерге бай шөп ұнтағын дайындауға пайдаланады.

Қорыта келгенде жаңа өсімдіктерді көк балаусаға, сүрлемге, витаминді шөп ұнтақтарын дайындауға өсіруге болатынын зерттеулер мен алдыңғы қатарлы тәжірибелер көрсетті. Көпшілік жаңа өсімдіктер жақсы бал жинағыш ретінде де белгілі. Және де кейбір жана өсімдіктердің гүлдену кезеңінің жүруі баска бал жинайтын дақылдардың гүлденуінің азайып кеткен кезінде болатыны анықталды.

Жаңа мал азықтык өсімдіктерге биологиялық тұрғыдан қарайтын болсақ, олардың табиғатга белгілі бір жерде өсуіне қарамай әртүрлі экологиялық аймақтарда өсіруге бейімді болатындығы.

Ылғалды аймактарда жақсы өсіп, жоғары өнім беретін өсімдіктер тобына: аю балдырғаны, Вейрих тараны. сильфия, майтамыр, жер алмұрты, шыгыстың ешкі шөбі, марал шөбі, күлқайыр, майлы шалқан жатады.

Аю балдырғаны, май тамыр, марал шөбі, ешкі шөбі сиякты өсімдіктер өздерінің мезофидділер тобына жатуына қарамай, алғашқы өсу қарқынының жақсы жүруінің нәтижесінде құрғақ (ксерофитті) аймақтарда да жақсы өнім қалыптастырады.

Жалпы, барлық жаңа мал азықтық өсімдіктер жақсы алшын беруімен, яғни орып алғасын қайтадан қарқынды өсе бастауымен ерекшеленеді. Алшын есуі олардың ағзаларының дамуының ерекше өтуіне байланысты. Кейбір өсімдіктерде бұл ерекшеліктер жақсы дамыған да оларды вегетация кезеңінде 3-4 рет орын алуға болады (майтамыр, ешкі шөбі). Көпшілік жаңа өсімдіктерді көбінесе 2 рет орып алады. Бірінші орын өнімді болады. Бірақ, жазғы маусым кезінде өсімдік қоректік заттармен, ылғалмен жақсы қамтамасыз етілген және де бірінші ору ертерек жүргізілген кезде екінші және одан кейінірек алшынның өнімдері де жоғары болуы ықтимал. Айта кету керек, өсімдіктің жақсы алшын түзуі оның шаруашылық маңызын көтеретін ерекшелігі.

Барлық жаңа өсімдіктер: біржылдық болсын, көпжылдық болсын, күздің инвнтаризация жасау - ол әр бір флоралық зерттеу жұмыстарының негізгі болып саналады.

Флорадағы түрлердің құрамын есепке алу олардың жалпы саны туралы және олардың қандай туыстарға, тұқымдастарға жататындықтары туралы түсінік береді.

Флораны құратын түрлердің саны онын байлығын тікелей көрсетеді.

«Өсімдіктер» немесе өсімдіктер жабыны дегеніміз - орман, батпақ, дала, шөл, тундра сияқты жерлерде қалыптасқан әртүрлі өсімдік қауымдарының жиынтығы. Ол типтердің әрқайсысы көптеген өсімдік турлерінен тұрады, сондықтан оларды зерттеу кезінде, ең алдымен олардын флорасын білген жөн.

Геоботаниканың жеке бөлімдері өсімдіктердің негізгі типтерін зерттейді.

2 Фитоценоздың флоралық құрамы деп онда өсетін барлық өсімдік түрлерінің жиынтығын айтамыз. Фитоценозға кіретін әрбір тур биотопты жасауға өзінше ат салысады. Кейбір түрлер орта жағдайының индикаторы бола алады. Сондықтан қауым туралы толық мағлұмат алу оның флоралық кұрамын, экологиялық жағдайын және тіршілік ортасын жете білуді қажет етеді. Сонымен қатар толық жетілген және жас өсімдіктерді, өскіндерді де есепке алу керек.

Көптеген өсімдіктер қауымдарында, әсіресе еліміздің оңтүстік аудандарында (дала, шөл тағы с.с). өсімдік түрлерінің дамып жетілуі, вегетациялық кезеңдері бір мезгілде өте бермейді. Соған байланысты қауымның флоралық құрамын толық анықтау үшін, ондағы түрлерді тізімге алу (инвентаризация) жұмысын өсімдіктердің вегетациялык кезеңі ішінде екі (көктемде, жазда) немесе үш (көктемде, жазда, күзде) рет жүргізген дұрыс. Тек сонда ғана вегетациялық кезеңі ұзақ және қысқа (көктемгі және күзгі эфемерлер және эфемероидтар) өсімдік турлерін толық қамтуға болады. Бірақ өсімдіктерді тізімге алған кезде, осы жерде кездесетін өсімдіктердің кейбір түрлерінің болмай қалуы мүмкін. Өйткені қауымның флоралық құрамының тізімін жасаған кезде олар тек дән (тұқым) түрінде топырақ бетінде кездесуі мүмкін. Сондықтан оларды анықтап есепке алу керек. Жинаған өсімдік дәнін өсіріп керіп тек қана осы жағдайда өмір сүруге икемі барларын ғана тізімге кіргізу қажет.

Құрамындағы түрлердің санына қарай кедей флоралы (егер түр саны аз болса) және бай флоралы (егер түр саны көп болса) фитоценоздар болады. Нақтылы фитоценоздардың флоралық құрамы оларға диаспоралардың (гректің dіаsроrа - таралу деген - өсімдіктің таратылуға арналған кез-келген бөлігі) келіп түсуіне және олардың осы жағдайда өніп өсе алатындығына байланысты анықталады.