Фитоценоз, биоценез, биогеоценоз жєне экосистема туралы т‰сініктер

1 Географиялық шағын аймаққа ғана таралған, басқа жерде кездеспейтін түрлерді не деп атайды?

2 Барлық материкте кездесетін өсімдіктерді не деп атайды?


8 тақырып Ареалдың қалыптасуы

Мақсаты:

- ареал орталығы ретінде түсінік беру

Жоспар:

1 Ареал орталығы

Кейбір жағдайларда өсімдік бір түрінің өз ареалы – болуы мүмкін, тек экологиялық жағдайларға тәуелділіктен Европада шырша /ель европейская – Picea excelsa/ - ал Азия жерінде ель сибирская /Picea obavata/ ағаштары өседі. Экологиялық жағдайлардың әсерінен, кейбір өсімдіктер морфологиялық өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, құртқашаш /касатик ирис – Iris pumila/ өсіп тұрған жеріне/ топырағына/ байланысты гүлінің түр-түсі /полихроизм/ - күлгін, көгілдір, ақ, сары т.б. аралас түстермен ауысып, жалғасын табады. Кейіннен сол түсі қалыптасып тұқым қуалайтын тұрақтылығымен үштасады. Оңтүстік дала аруы – қызғалдақ та /тюльпан – Tulipa Schrenkii/ өсіп тұрған жеріне байланысты гүлдері сары, ақ, қара, қызыл болып келеді.

Ареал орталығы деп айту - әртүрлі мағына беретіндіктен және ол таралу орталығы – жаңадан пайда болып жатқан ареал ма? әлде, тұқымның таралатын жерін – ареал орталығы деп атаймыз ба? тағы басқа да сұрақтар баршылық.

Дегенмен, үш ареал орталығын сарапқа салып көрейік:

1.Геометриялық орталық

2.Негізгі орталық. Өсімдік түрі өсіп-өніп, осы жерден тарала бастаған /миграция/

3. Негізгі орталығы жоқ.

Материк – континентте кеңінен таралған. Бірінші, және екінші ареал орталығында бір-біріне ұқсастығы көп... түр жаңадан қоныстанып, қолайлы жағдайдың әсерінен кеңінен етек жая бастаған кезеңдер; адамзат қоғамының өсімдік түрлеріне саналы, қолайлы жағдай жасап, аумағын, көлемін кеңейткен жағдайда; геологиялық трансгрессиялық т.б. табиғат өзгерістерінен пайда болған жаңа ареалдар.

Бұрыңғы ареал немесе ескі ареал, сонау геологиялық уақыттан бері келе жатқан өсімдік ареалы – уақытқа, мезгілге, маусымға байланысты өзгерістер өтуі мүмкін. /Өсімдік түрінің азаюы, жойылып, құрып кетуі/, бірте-бірте климат жағдайларына байланысты – қайтадан сол жерлерді иемдену немесе жаңа жерлерге қарай ығысу. Мысалы, тың, далалы жерлерде көптеп кездесетін ... бетеге түрлері /ковыль Stipa Lessingiana, S. Stenophylla/, жанаргүл /горицвет - Adonis vernalis/, ебе қаңбақ /качим, гипсолюбка - Gypsophila paniculata/, тобылғы /тазалга шестилепестная - Filipendula hexapetala. Оңтүстіктен солтүстікке қарай бағытталғанда жоғарыда көрсетілген өсімдік түрлерінің сирек кездесіп, азаятынын байқауға болады.