Фитоценоз, биоценез, биогеоценоз жєне экосистема туралы т‰сініктер

1 Микориза дегеніміз не?

2 Симбиоздык (селбестік) жолмен тіршілік ететін өсімдіктерді атаңыз?


8 тақырып Паразиттік және жартылай паразиттік өсімдіктер

Мақсаты:

- паразиттік және жартылай паразиттік өсімдіктермен танысу

- жартылай паразиттердің ерекшеліктерімен танысып, биоэкологиялық сипаттама беру
Жалпы түсінік

Эндотрофтық микориза (ішкі) - көпшілік гүлді өсімдіктерде кездеседі (алмада, қос жапыракты жүпар шөпте, бүлдіргенде, томатта, орхид

тұқымдастарында).

Микоризаның бұл түрінде тамырдың сыртындағы түкшелері сақталған, бірақ саңырауқұлақтың жіпшелері тамырдың сыртқы қабатының паренхималық клеткаларына тереңдеп кіріп, ал бір ұшы топырақта жатады. Эндотрофтық микориза: көк бұта, алмұрт-шөп, мүкжидек, қаражидек т.б. кездеседі. Сондай-ақ эндомикоризаның ерекше маманданған бұл түрі орхид тұқымдастарында кездеседі, (хлорофилсыз) немесе олардың клеткаларында хлоропластары нашар дамыған, осыған орай сабақтарында, еркендерінде т.б. фотосинтез процесінің жүрмеуіне байланысты олар органикалық заттарды басқа өсімдіктен алады. Бұған жоңышқа мен беде де, зығырда, қалақайда, құлмақта және басқа өсімдіктерде селбесіп өсіп-өнетін қауіпті паразит (шырмауық тұқымдасына жататын) арам сояу немесе арам шырмауық (Сusсиtа) жатады. Бұл паразит мекендеп өсетін өсімдіктердің әр түрінің өзіне сәйкес арам шырмауығы болады.

Мысалы, жоңышқада жоңышқа арам шырмауығы өсіп-өнеді. Оның тұқымы

жоңышқаның тұқымына ұқсас болады. Арам шырмауық тұқымы өнген кезде

одан тамыр өсіп шығады, сол тамыр арқылы жерге бекінеді, сонымен қатар

оның тұқымынан өсіп шыққан жіп тәрізді жіңішке сабағы жер бетіне

шығысымен айналмалы қозғалыс жасай бастайды. Егер оның маңайында өсіп

тұрған жоңышқаның сабағы болса, арам шырмауық соған оралып өседі де,

ерекше қосалқы тамырлар - еміздікшелер (гаусториялар) түзеді, бұл

гаусториалар (иесінің - жоңышқаның) жасыл сабағының ұлпасына еніп кейде

орталық цилиндріне дейін жетіп тұрады. Осыдан әрі қарай оның топырақпен

байланысы тез жойылып кетеді, өйткені тамыры мен сабағының түбі тез қурап қалады, оның бұдан былайға жердегі дамуының барлығы жонышқаның денесінде өтеді, арам шырмауық өзінің сорғыш гаусториялары арқылы жоңышқадан су, органикалық заттарды сорып алады. Арам шырмауықтың сабақтары сарғылт немесе қызғылт түсті, жіп тәрізді болып келеді, оның жапырағы болмайды. ал бара-бара көп тармақтанып «иесін» (жоңышқаны) мүлде шырмап тастайды, осының салдарынан жонышқа әбден нашарлап, ақыр соңында сола бастайды; арам шырмауық гүлдеп (қызғылт түсті гүл ашады), өте көп тұқым береді, күзде піскен тұқым жерге түседі де жоңышқаның тұқымына (кейбір арам сояудан алшақтау жерде орналасқан, немесе әдейлеп тұқымға

арнап сепкен жоңышқалар) араласып кетеді. Арам сояның тұқымының енгіштік қабілеті 6-10 жылға дейін сақталады.

Екінші өмір өте кауіпті паразит - сұңғыла тұқымдасына жататын сұңғыла

(Orobanche). Арам шырмауық сияқты, сұңғыла да әр түрлі өсімдіктерде:

күнбағарда, жоңышқада, бедеде, атпас бұршақта т.б. өсімдіктерде мекендеп

тіршілік етеді. Ол өте көп тұқым береді, бір тал сұңғыладан шыққан тұқым

саны 100 мыңға жетеді, бұл тұқымдар желмен ұшып барып топыраққа таралады да, сол түскен жерлерінде енгіштік қабілетін жоймай (7-10 жылға дейін) ұзақ сақталады. Сұңғыланың тұқымы өзі паразиттейтін (мекендейтін) өсімдік тамырларында жақсы өсуге бейімделген болады, мысалы, күнбағардың тамырларында тұқымы өнгеннен кейін, топырақта сұңғыланың вегетативтік мүшелері де дами бастайды. Сұңғыланың жер асты вегетативтік денесі күнбағардың тамырына тығыз жанасып өседі, одан (иесінен) ол қоректік заттарды сорып алады. Кейіннен жер бетіне оның қошқыл сұр қабыршағы, көкшіл-күлгін гүлдері сабағына отырыңқы болып орналасқан және жай масақ гүл шоғы болады.

Шалғындықтарда шалғын өсімдіктеріне орасан зор зиян келтіретін

Жартылай паразиттер ксздеседі. Бұған қандыгүл (мытник) - Реdіісulаrіs, қоңырау (погремок) - Alectorolophus жатады, бұл өсімдіктер сұңғылаға жақын сабынкөк (Scrophulariaceae) тұқымдасына жатады. Бұлардың жартылай паразиттер деп аталатын себебі, олар өздерінің нашар дамыған

тамырларымен шалғындық өсімдіктердің тамырларына жабысып алады да,

бірігіп кетеді, өздерінің иелерінен су мен онда еріген тұздарды сорып алады,

бірақ бұлардың өздерінің де жасыл жапырақтары болады, олар ауадан көміртегін қабылдап, фотосинтез процесіне қатынасады, сондықтан бұл

өсімдіктердіжартылай паразиттер дейді.

1 Кеппешөп даналарынан паразиттердің арам сояу өсімдіктерінің мүшелерін қарау

2 Жартылай паразиттерге - қандыгүл (мытник), сылдырмақ (қоңырбас -

погремок) т.б. селбесіп өмір сүру ерекшеліктерімен танысып, биоэкологиялық сипаттама беру.

3 Паразиттік (арам шырмауык, сұңғыла) және жартылай паразиттік жолмен тіршілік ететін (қандыгүл, сылдырмақ, немесе қоныраубас) өсімдіктерді әрқайсысының иелерімен бірге қазып алып, паразиттік өсімдіктердің гаусторияларының (арам шырмауық, сұңғыла) құрлысын лупамен қарап суретін салу

4 Жартылай паразиттік(қандыгүл, сылдырмақ) өсімдіктердің де, иелерінің де тамыр жүйесін қарап және олардың бір-бірімен жанасып өскен жерінен (тамырларының) көлденең кесіндісін жасап, микроскоппен қарағандағы көрінісінің суретін салу.

5 Олардың жер үсті мушелеріне биоморфологиялық сипаттама беру.