Физика тарихы
Д.К. Максвелл және оның электромагниттік теориясы
жүктеу/скачать 1,93 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Д.К. Максвелл және оның электромагниттік теориясы Джеймс Клерк Максвелл (21-сурет) (1831-1879 жж.) атақты Клерк тұқымынан шыққан шотландтық ақсүйектің отбасында Эдинбург қаласында 1831 жылдың 13 маусымында дүниеге келген. Оның әкесі Джон Клерк Максвелл Оңтүстік Шотландиядағы атақты Миддлби тегіне ие болған. 21 сурет. - Джеймс Клерк Максвелл Алғашында Эдинбург академиясында, Эдинбург университетінде (1847-1850 жж.), Питерхауз Кембридж университетінде (1850-1854 жж.) және Тринити-колледжінде оқыды. 1855 жылы Тринити- колледжі кеңесінің мүшесі болды. 1856-1860 жж. Абердин университетінің Маришал-колледжінің натурал философия профессоры болды. 1860 жылдан бастап Лондон университетінің Кингз-колледжіндегі физика және астрономия кафедрасының меңгерушісі болды. 1871 жылы Кембридж университетінде тәжірибелік физика кафедрасын басқарды. Ол 1874 жылдың 16 маусымында ашылып, Кавендиштің атымен аталған ғылыми-зерттеу зертханасын ұйымдастырды. Абердинде жүрген кезінде Максвеллдің жеке өмірінде маңызды өзгерістер болды. 1858 ж. ақпан айында оның Маришаль- колледжінің директоры, шіркеу тарихшысының профессоры Дэниел Дьюрардың кіші қызы Кэтрин Мэри Дьюрармен некелесуі, содан кейін маусымда уйлену тойы болды. Үйлену тойынан кейін Максвелл Тринити- 48 колледжі кеңесінің мүшесінен шығарылды, өйткені үйленбестік сертінен тайды. Өзінің алғашқы ғылыми жұмысын Максвелл мектеп қабырғасында орындады, ол сопақ фигураларды сызудың қарапайым әдісін ойлап тапты. Бұл жұмыс Корольдық қоғамның отырысында баяндалып, оның «Еңбектерінде» басылып шықты. Алғашында Эдинбург Академиясын бітіріп, адвокаттық әкімшіліктің мүшесі болды, бірақ құқықтануға кызығушылығы болмағандықтан,ол бос уақытында ғылым мен техникаға көп көңіл бөледі. 1847 ж. Академияны бітірген соң қараша айында Максвелл Эдинбург Университетіне түседі. Ол жерде математик Филипп Калленданың, философ У. Гамильтонның, дәрістерін тыңдайды. Өзінің оқу барысында бірқатар мақала жариялады, қисықтық тербелу механикалық материалдың қасиетін поляризацияланған жарық көмегімен алуды зерттеді. Бұл тәжірибесінің барысында ол 1847 ж. көктемінде Уильям Никольмен танысып, ол өзі құрастырған 2 поляризациялық құралды (Николь призмасы) сыйға тартады. Қатты дене ішіндегі кернеуді анықтап, поляризацияланған жарық арқылы алуға болатынын Максвелл түсінді (22-сурет). 22 сурет. - Джеймстің поляризацияланған жарық көмегімен алынған әйнек үшбұрыштағы кернеудің көрінісі. Содан кейін Питерхауз Кембридж университетінде (1850-1854 жж.) және Тринити-колледжінде оқыды. 1855 жылы Тринити-колледжі кеңесінің мүшесі болды. Максвелл Тринити-колледжі кеңесінің мүшесі болған уақытта Түстер теориясы бойынша тәжірибе жасаумен айналысқан және де Юнг теориясының әрі Гельмгольцтің негізгі үш түс теориясының жалғастырушы болды. Түстерді араластыру бойынша жасаған тәжірибелерінде Максвелл айрықша құрал – зырылдауықты пайдаланды, оның дискі секторларға бөлініп, түрлі түстерге боялды (Максвелл дискі). Зырылдауықты жылдам айналдырғанда түстер араласады: егер диск түстер спектрі орналасуы бойынша боялған болса, онда ол ақ болып көрінеді, ал егерде оның бір бөлігін қызыл түске, ал екінші бөлігін сары түске бояса, ол тоқсары болып 49 көрінеді; көк пен сарының араласуы жасыл түстің көрінісін берді. 1860 жылы Максвелл түсті қабылдау және оптика бойынша жасаған жұмыстары үшін Румфорд медалімен марапатталды. 1857 жылы Кембридж университеті Сатурн сақиналарының тұрақтылығына арналған ең жақсы жұмысқа байқау жариялады. Бұл құрылымдарды XVII ғасырда Галилей ашқан болатын, әрі бұл құрылымдар таң қаларлық табиғаттың жұмбағы болды: планета табиғаты белгісіз заттан тұратын үш тұтас концентрлі сақиналармен қоршалған болып көрінді. Лаплас олардың қатты бола алмайтындығын дәлелдеді. Математикалық талдау жасау арқылы Максвелл олардың сұйық та бола алмайтындығына көз жеткізіп, мұндай құрылым тек өзара байланыспаған метеориттердің шоғырынан тұрған жағдайда ғана тұрақты бола алады деген қорытындыға келді. Сақиналардың тұрақтылығы олардың Сатурнға тартылуы және планетамен метеориттердің өзара қозғалысы салдарынан қамтамасыз етіледі. Осы жұмысы үшін Максвелл Дж. Адамс сыйлығын алды. Максвеллдің алғашқы жұмыстарының бірі – газдардың кинетикалық жүктеу/скачать 1,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|