Фонетика жєне оныњ салалары

а) еріндік (лабиаль) дауыстылар: о, ө, ұ, ү, у.

ә) езулік дауыстылар: а, ә , ы, і, е, и.

          Еріндік дауыстыларды айтқан кезде ерін дөңгеленіп, сү-йірленеді де, езуліктерді айтқанда ерін екі жаққа қарай тарты-

лып,   езу  жиырылады.   Еріндік   дауыстылардың  тіліміздің  байыр-ғы   заңы   сингармонизмді   танып  білуде   мәні   зор.   Көрші

буындар-дың   бірыңғай   жуан   не   жіңішке,   еріндік   не   езулік   болып   келуі   тіл   мен   еріннің   неғұрлым   үнемді   қызметіне

негізделген.

3. Жақтың қатысына қарай:

а) ашық дауыстылар: а, ә, о, ө, е.

ә) қысаң дауыстылар: ұ, ү, ы, і, и, у.

түседі. Алайда ауаның еркін шығуына кедергі жасамайды. Ал жарты-лай ашықтар осы екеуінің аралығында айтылады.

         Дауыстылардың жақтың қатысына қарай жіктелуін тілдің тік бағытта қозғалуы түрінде де тануға болады. өйткені тіл

жақ-тың қалпына қарай жоғары, төмен қозғалатынын аңғару қиын емес. Орыс тілінде дауыстылар тілдің көлбеу және тік

бағытта қозғалуына қарай жіктеледі.

         Қазақ тілінде, сондай-ақ барлық түркі тілдерінде осы уа-қытқа дейін дауыстыларды ашықтар және қысаңдар деп екіге

бөліп келді, біздің оқулықтарымызда әлі де осылай.