Фразеосемантика
жүктеу/скачать 2 Mb. Pdf көрінісі
|
Пікір жаз андар филология ылымдарыны докторы, профессор Г. Е.
| Фразеология: әдістері және ұлттық психологиялық табиғаты
19 олардың лексикографиялық деректер негізінде жіктелуі фразеология- лық деңгейдегі тілдік құралдардың мәнерлегіштік мүмкіндіктері, олар- дың стилистикалық мәні мен бояулары, түрлі жағдайлардағы қолданыс аясы, фразеологиялық бірліктердің қолданылуының коммуникативтік заңдылықтары, олардың бейнелілік және метафоралық белгілерінің негізгі заңдылықтары мен тенденциялары, фразеологиялық тіркестердегі штам- птар мен шаблондардың мүмкіндіктері және т.б. мәселелер қарастырылды. Фразеологизмдердің стильдік қызметі мен оның теориялық арналарын зерттеу қазақ тіл білімінде әлі де болса толықтырулар мен ізденістерді қажет етеді. 3. Көркем шығармаларда қолданылуы 1 . Зерттеушілердің алдында жеке авторлардың әдеби шығармаларындағы фразеологизмдердің және авторлық қолданыстардың ерекшеліктері мен олардың тәсілдеріне тілдік тұрғыдан талдау жасау мақсаты қойылды. Көркем шығармада сипатталып отырған дәуірдің, тарихи кезеңнің бояуын сол қалпында беру мақсатында түрлі авторлық қолданыстар мен айшықты бірліктер пайдаланылады. Мұндай шығармалар арқылы авторлар, «бір жағынан, қазіргі қолданысымызда жоқ немесе өте аз ұшырасатын сөздерді айналымға түсіріп, тілдің байлығын арттырудың тағы бір жолын көрсетіп отырса, екінші жағынан, көркем бейнелер жасауда мүмкіндіктің молая түскенін дәлелдейді» [М. Серғалиев, 1998; 372 б.]. Сондықтан да авторлардың тілін зерттеу, олардың қолданысындағы тілдік бірліктерге ғылыми баға беру теориялық дәйектемелер жасауға мүмкіндік беретіні сөзсіз. 4. Фразеологизмдерді мағыналық, тақырыптық тұрғыдан топтастыру принциптері 2 . Фразеологизмдердің мағыналық топтарына лексика-семантикалық және тақырыптық тұрғыдан топтастырулар жасалып олардың принциптері мен әдістері айқындалды. Семантикалық өріс мәселесі теориялық аспектіде шешімін тауып, семантикалық, зооморфтық, діни-мифологиялық, сандық 1 Айтбаев Ө. Аудармадағы фразеологиялық құбылыс. – Алматы, 1975; Джанибеков М. Стилистические употребления лексики и фразеологии в произведениях Джамбула. Автореф.дис .... канд.филол.наук. – Алма-Ата, 1956; Қожахметова Х. Фразеологизмдердің көркем әдебиеттерде қолданылуы. – Алматы, 1972; Қисамединова Л.М. Некоторые особенности употребления фразеологизмов в произведениях В.И. Ленина //Материалы респ. науч. конференции молодых ученых и специалистов. – Алма-Ата, 1981. – С. 193-194. 2 Елешова А. Фразеологиялық единицаны классификациялау мәселелері //Қазақ тілі мен әдебиеті. – Алматы, 1976, 8-шығуы. – 102-107 бб.; Қайдар А., Жайсакова Р. Принципы классификации фразеологизмов и их классификационные группы в современном казахском языке // Қазақ тілінің өзекті мәселелері. – Алматы, 1998. – 202-214 бб.; Сәтенова С. Қазақ тіліндегі жануарлар аттарымен байланысты фразеологизмдердің сипаттамасы. – Алматы, 1990; Уәлиев Н. Жұмбақ сандар // Жалын, 1998, №4; Таева Р. К вопросу об изучении фразеологии методом семантического поля // Материалы респ.науч.конференции молодых ученых и специалистов. – Алматы, 1980. – С. 211-212; Рысбаева Г. Сан есімдерге байланысты культтік фразеологизмдер // Н. Сауранбаев және қазақ тіл білімі. – Алматы, 2000. – 95-99 бб. және т.б. Авакова Р.А. Фразеосемантика 20 және т.б. мағыналық-тақырыптар екшеленіп, олардың көп мағыналық, омонимдік синонимдік, антонимдік, варианттылық қатарлары ерекше фразео логиялық категория ретінде зерттелді. 5. Фразеологизмдердің жеке категориялары 1 . Фразеологиялық бірліктердің белгілі бір сөз табына қатысын тіркестегі сөздердің грамматикалық сипатына қарап танып білуге болатыны белгілі. Фразеологизмдердің қай сөз табына қатыстығын анықтау үшін, негізгі сөз бен жалпы тіркестен туындайтын мағынаны салыстыру арқылы бағалауға болады. Бұл мәселе қазақ фразеологиясында жан-жақты зерттелген. ХХ ғасырдың 50-жылдары фразеологизмдердің зерттелуі қазақ тіл білімінде болсын, жалпы отандық лингвистикада болсын осы екі тұрғыдан зерттелді. Сөз табының қатысына қарай фраземалар есімді, етістікті, сан есім, сын есім, үстеу мағыналы деп сөз таптары топтастырылып, олардың морфологиялық, синтаксистік және лексика-семантикалық ерек шеліктері талданылды. 6. Фразеологизмдердегі диалектілік ерекшеліктер 2 . Фразеологизмдердің жергілікті ерекшеліктері мен олардың диа- лектілерге қатысы жөнінде жеке еңбектер саны көп емес. Олар көбінесе жалпы диалектологиялық зерттеулер мен жергілікті ерекшеліктерді саралағанда солардың құрамында қарастырылады. Аз да болса кейінгі жыл- дары Қ. Қалабаеваның зерттеу еңбектерінде, Қытай қазақтарының тіліндегі тұрақты тіркестердің жергілікті ерекшеліктерін зерттеуші С. Мұстафаұлы еңбектерінде көрініс тапқан. 7. Фразеологизмдердің этнолингвистика тұрғысынан зерттелуі 3 . 1 жүктеу/скачать 2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|