Па  л  ео іштропо л оп ІЯ

сонан 

соң 

казіргі 

заман 

(XVII-XXnr.) 

қазақтардың

морфофизиологиялык  анықтамаларымен  ^^штасатыны  аян  болып 

отыр. 

Аталмыш 

дәуірлердің 

тұрғындар 

сүйектеріне 

арнайы 

антропологиялық зерттеулер  арқылы  алынған  нэтижелеріне  Караганда 

қазақ 

халқынын 

денеқұрылымының  негізп  қырық  ғасыр  бойы 

бірыңгай 

қазіргі 

заманғы 

Қазақсчан 

Республикасының 

территориясында  қалыптасты  деп  атауға  толық  мүмкіндік  бар.  Бұл 

жағынан  қазақ  популяциясының  шыгу тегіне  орай  оның өзіндік  накты 

көне  жұрты  және  территориясы  бар  этникалық  қауым  болып 

саналады.  Өйткені  қазак  халқының  физикапық  жағынан  алыс  жэне 

жақын  ата-бабаларының  этноантропологиялық  генезисі  мен  тарихи

қалыптасу  процестері дәл  осы аймақта болгаі-і.

Оның  айқын  көрінісін  көне  Қазақ жұртынан  жиналған  төрт  мың 

жылды 

қамтитын 

бас 

сүйек 

сериялар 

оның 

(краниология) 

аныктамаларына  сүйеніп  кластерлік  жүйелеу  арқылы  көрсетуге

болады  ( I -суретті).

Мұнда  казақ  халқының  антропологиялық  алыс  (а)  және  жакын

(э)  ата-бабаларының  дендрограммалық  байланыстары  өте  айқын 

жолмен  берілген.  Бұл  суретге  қазақ  халі<>іның  антропологиялық 

құрамының  негізінде  бір  жагынан  еуропеоидтардың  ерекшеліктері 

барлыгын 

көрсетеді, 

екінші 

жагынан 

аралас 

(еуропеоид 

пен 

монголоид)  компоненттерінен тұратындыгы айгақталған.

Кешенді 

антропологиялық 

зерттеулердің 

нәтижелеріне 

Караганда  қазақтардың  антропологиялык  типі  негізінде  метистер 

тобьтна  жатады,  ягни  еуропеоид  пен  моңголоид  косындыларынан 

тұрады.  Бірінші  компонент!  негізінде  субс:траттық  жергілікті  кене 

еуропеоидтар 

қатарына  жатады, 

ал 

моңголоидтық 

компонент! 

суперстраттық  сырттан  кірмелік  жасаган  шыгымтық  үлес  болып 

саналады.  Соньтмен  кене  Қазақ  жұртынла  еуропеоид  тектестер

алгашқы  мекен еткен  жергілікті тайпалар  қатарына жатады.

Алгашқы  рет  бүларга  б.э.д.Үг.  шыгыстан  азиялык  тектес,  ягни 

моңголоид  өкілдері  кірмелік  жасап  жергілікгі  түргындармен  араласа 

бастайды.  Краниологиялық  материалдарға  қараганда  көне  Қазак

жұртында

73

Б.>.'‘Мвің 

HntiK

>1 Ж

ЯрТЫ

СЬі

5  >  >ІмьіҢ-*:еі.'>Ле»ГыиыН

I  ж в р т ы с ^ і

3.» ) М

Ы

Ң.ПБІ.‘'ДЫ

^ЬІ

AHTHKaTitir. 

Л

оу

Ю

 

(6  9 4-  *11  •  6.5  .V 

f r   I

AntaiL

 қы Teuit аә. ірі 

іб.а д.  'Лі«  • о >  ч* f f   ■

Ко.'.» ЛЬ- 

ій

:

‘ 6 . » . Д   X)S  - i X f f l

Неслит 

і|7-5мыпу&*л  б«.рыні

X 

■

• щ  

\

‘  * •. л-at •.

Ш М Э Ү :

1 5

% ^

5

%  к ө в е  

н

о

ш

о

п

о

в

д

^

  S

6

%

J

0

%

 м о ң ғ о ж в д

г.-■.• 

.

-

 

•«*

•  

*

•  

t

--сүрет-гКане Қ а з а к  ж \:р ты н ы н  тү р ғы н д ар ы  мен бугінгі к а з а к т а р ы н ы н  бас суііек(краниология)

е р е к ш ел ік те р ін е  ор ай  а л ы н г а н  ш ар гты  м о н г а ю н д элем ен т үлссіш н (ІШ ІЭ Ү )д аіП ‘ 

с а т ь к іа р ь га ы н  көршісі(^Д7г;> 

т об ы )

бұл  расалық  араласу  процесі  20  ғасырлық  мерзімге  созылған.  Оны 

мына  бір  ф аф и ктен   көруге  болады  (2-суретті).  Бұл  суретте  аталмыш 

өңірдің  әрбір  тарихи  дэуірлерінде  моңғолоидтық  элемент  қандай 

қарқынмен  өскендігін  көрсетеді.  Сөйтіп  төрт  мың жыл  өтсе де  бүгінгі 

қазақ  популяциясында  кола  дэуір  тұрғындарының  антропологиялык 

ерекшеліктерінің  1/3  бөлігі  сақталып  қалғандығын  айқын  байқауга 

болады.

Қорытып 

айтқанда 

қазақ 

халқының 

физикалық 

дене

құрылымының

анықтамаларының

ерекшеліктеріне

қарағанда

халқымыздың  өз  ж еріндеп  және  өз  еліндеп  этноантропологияльгқ 

даму  тамырларының  ұ зь тд ы ғы   40  ғасырлық  үзіліссіз  тереңдікте 

жатыр деп  еркін  айта аламы.

Бұл  арада  мына  бір  жайды  ескерген  жөн.  Ол  қазақ  халқыньщ 

биологиялық,  генетикал:ық,  антропологиялық  тарихтарының  аясы 

әлде  қайда  Қазақстан  тарихынан  кеңде  және  бірнеше  дэуірлік 

терендікте  созылып  жаті;аны  байқалады.  Жалпы  алғанда  қазақ  халқы 

мен  Қазақстан  тарихының  төмендегідей  шартты  панорамасының 

үлгісін  келтіруге  болады  (3-суретті).  Мұнда  бір  жағынан  көне  қазақ 

жұртының  негізгі  тари:<и  уақыт  мерзімдері  көрсетілген,екіншіден

және

қоғамдық

антропология

ғылымдар

саласындағы

қауымдастықтардың  шартты  хронологиясы  берілген.  Сейтіп  бұл 

тарихи-схемада  көне  Қазақ  жұртының  миллион  жылдық  алгаш  рет 

шартты  панорамдық көрінісі  беріліп  отыр.

74

• ^ 

/Ч

с

1

г-

V

 r

Био

9

П € \\ч Ш п т  K e t i t e n  дг жуг{е

\

^ 

t

*♦  M

 ^

- -Tr

• Jr. •*

'V

;w

 

І-"

»*v. **t.  >*e^.... .2--^' 

г^

• V’.r сГһІ 

•- .S r *> П5**^*ч-.

*\а*'ь::іяык *Л

2

рт-п::<

толтіс^ь:

•f^, '^ X*

*  I/*/

•<

Li  ^

A

В

С

D

1

LI

5Г

1Л

3-cypcT  - 

KoHc  Қ а іа к   мсүртыиың  габиги  тарихи  кс-гсилсріііііі  іилргты 

ііаію рамалык 

схсм асы  

жлпс 

к а іа к  

хал км и ы ң  

у гііо л и т  пистмкплык. 

антроііологиялык 

күГ)ылыстарі»і 

б о й ы іііііа  

оім ін 

а іа  

б ао п л ар ы ііі.т 

іск

raмыpлapмfIыn  жалг астьиоары

Бул  күиле  Қазак  Халкыиың  аитропологиялық  іиыгу  тсгінің  4 

мынжылдық 

моделінің 

көрінісі  Астана  каласытідагы  « Гәуслсіздік 

Сарлйының»  және  Алматыда  Орталық  мсмлекст  мүражайлпрымла 

коіпііілік  кауымга 

ұсынылуда. 

Келеіііекте 

халқымьпдыц 

бүл  тарихи 

паиорамасы  толықтырылып  Қазак  Елімде 

Тіінымал 

болуыиа  ксң  жол 

аіііылмақ.  Сонымен  қатар  аитропологиялық  деректср  окырмамдардыи 

да  ой-орісім  және  білімііі  пакты  котеруіие  мүмкімдік  бсрсді  дегоіі

ойдамьп.

75

Ә д е б и е т і е р

1  Алексеев  В.  П.  История  первобытного  общества.  Общие 

иоиросы.  - 

м .   : 

«Астрель»,  1979. 

— 

96  б.

2  Анисимов  А.  Этапы  развития  первобытной  религии.  -   М.  : 

«Наука».  ! 9 6 . - 2 5 4  6.

3  Бадак  «Истор,ія  первобытного  общество»,  Т. 1.  -  М.

«Феникс»,  1989.  - 527  б.

4  Выготский  Л.  С.  Мышление  и  речь.  -  М.  :  изд  -   во 

«Лабиринт»,  1999.  -  167 б

5  Габитов Т.  X.  Мэдениеттану.  -  А.  :  «Раритет»,  2005.  -  68  б.

6  Гуревич 

П. 

С.  Культурология.  -  М.  :  изд -   во  «Знание»,  1998.

-  171-188  бб.

7  Исмагулов  О.  Население  Казахстана  от  эпохи  бронзы  до 

современности  (палеоантропологическое  исследование).  -  Алма-Ата. 

Изд.  «Наука»,  1970. -  СЛ 41.

8  Дінтану  негіздері.  -  Алматы  :  «Қазақ  университет!»,  2006.  -

356 б.

9 

Исмагулов 

О. 

Этническая 

антропология 

Казахстана 

(соматологическое  исслгдование).  -  Алма-Ата.  Изд.  «Наука»  :  1982.  -  

С.  162-163.

10 

Исмагулов 

О. 

Этническая 

геногеофафия 

Казахстана 

(серологическое  исследование).  -  Алма-Ата.  Изд.  «Наука»,  1977.  -  

С. 147-149.

1 

1  Исмагулов  О.,  Сихымбаева  К.,  Исмагулова  А.  Этническая 

дерматоглифика  казахов.  -  Алматы  :  2007.  - С.  218.

12 

Кокумбаева  Б  Д.  «Введение  в  культурологию»  /  Учебное 

пособие  по  курсу  «Теория  и  история  мировой  и  отечественной 

культуры».  -  Павлодар  :  2000.  -  73  б.

13.  Леонтьев  А.  А.  Что такое  язык.  -  М.  :  изд -   во  «Педагогика», 

1976.-  223  6.

14  Мұқанов  Қ.  Діндер  тарихы  мен  теориясы  жэне  еркін  ой.  - 

Алматы  :  «Ғылым»,  196'7.  -  135  б

15  Попов  Е.  В.  Введение  в  культурологию.  Учебное  пособие.  - 

М.  :  «Владос»,  1996.  -  8 О-126 б.

16  Семенов  Ю.  И.  Происхождение  брака  и  семьи.  -  М. 

«Мысль»,  1 9 7 4 .-3 1 9   6.

17  Токарев  С.  А.  Ранние  формы  религии  и  их  развитие  -.  М.  : 

«АСТ»,  1989.-  575  6.

18.  Тайлор  Э.  Б  Первобытная  культура.  -  М.  :  Издательство 

политической  литературы,  1989.  - 457  6.

76

Мазмүны

Кіріспе

!  Мәдениеттің қалыптасуы:  философнялық талдау.

Архаикалық мәдениеттің ерекшеліктері..................................... 5

2  Архаикалык  мәдениеттің  қалыптасуының алғышарттары..... 9

3  Архаикалық мәдениеттің кезеңделуі.

Архаикалык мәдениетке жалпы  шояу........................................ 10

4  Адамзаттың жануарлар дүниесінен бөлініп шығуы............... 2 1

5  Ру.  Отбасы.  Тайпа............................................................................ 23

6  Алғашқы  неке және отбасы...........................................................24

7  Патриархат пен  матриархаттың айырмасы  не де?...................26

8  Қоғамдық өмірдің ұйымдасу формасы.  Алғашқы  қауым 

тұрмысы................................................. ............................................ 27

9  Архаикалық мәдениеттің материалдық мәдениеті.................29

10  Архаикалық мәдениеттің рухани  мәдениеті.

Мифология  мен  миф жан -  жақты т^|'сінігі................................ 3 1

11  Табу жүйесі.  Табыну объектісі..................................................... 36

12  Дуниетанымның  қалыптасуы.  Синкретизм............................... 38

13  Дін.  Діннің пайда болу тарихы..................................................... 39

14 Діннің ерте формалары;  магия, пүтка құлдық (фетишизм) 

және рухқа қүлдық (анимизм)...................................................... 42

15  Ру-тайпалық діндер: тотемизм, егіншілік культі

ата-бабалар культі,  көсемдер культі,  шамандык...................... 49

16  Мораль әлеуметтік тәртіптің жетекшісі  ретінде...................... 53

17  Өнердің  пайда болу теориясы....................................................... 55

18  Ойлау мен  сөздің шығуы................................................................ 57

19  Тілдін пайда болуы.......................................................................... 61

20  Қазақстанның алғашқы қауымдық  мәдениеті...........................65

жүктеу/скачать 4,29 Mb.