Г. К. Кенжебаев ҚазаҚстан тарихынан әңгімелер Жалпы білім беретін 11 жылдық мектептің 5-сыныбына арналған оқулық
жүктеу/скачать 6,79 Mb. Pdf көрінісі
|
5 synyp
| 2. «Жеті жарғы». Тәуке хан билік құрған
кезде қазақтың дәстүрлі құқық нормалары бір жүйеге келтіріліп, толықтырылды. Осы құжат «Тәуке ханның «Жеті жарғысы» деп аталды. Қазақ хандығының ежелгі заңдары «жарғы» деп аталған. «Жарғы» – «ереже» деген мағына- ны білдіреді. «Жеті жарғы» ережесінде қазақ халқы өмірінің барлық жақтары қамтылған. Ол жеті бағыттағы баптан тұрды. Онда жер дауы, жесір дауы, құн дауы, мал дауы, мүлік дауы және басқа да ережелер енгізілген. «Жеті жарғы» ережелерінде кісі өлтіру, әйел- ді қорлау, ұрлық істеу жазалары, отбасы, неке, мұра алу және басқа да істер қарастырылған. Құн төлеу – ең көп тараған жаза түрі. Құн мөлшері атақты адам, кедей, мырза немесе құл болуына қарай өзгеріп отырған. Ереже- де ертеден келе жатқан «қанға қанмен» кек 1. Тәуке ханды халық қалай атаған? а) ұлы қаған ә) адамзаттың данасы б) атақты шешен в) ойшыл-ғалым г) тарихтың атасы 2. «Жеті жарғы» бойын- ша ең жоғарғы билік иесі: а) сот ә) хан б) сұлтан в) қожа г) би 3. Тәуке ханның билік құрған жылдары: а) 1680–1718 ә) 1630–1718 б) 1640–1720 в) 1642–1718 г) 1649–1718 сөйлемді аяқта: 1. Тәуке хан тұсында Қа- зақ хандығының ... 2. «Жеті жарғы» ере же- сінде қазақ халқы ... 3. Құн төлеу ... 98 алу заңы сақталды. Бірақ билердің шешімі бойынша жауапкердің келісімі арқылы жаза жеңілдетіліп, қылмыскер белгілі мөлшерде құн төлеп, өмірін сақтап қала алатын болды. Өлтірілген ер адам болса, кісі өлтіруші оның туыстарына 1000 қой төлеген. Әйел адам болса, 500 қой төлеген. Сұлтан мен қожаның құны жеті адамның құнына тең болған. Құл өлтірілсе, оның құнына бүркіт, аң аулайтын тазы төленген. Ұрлық жасағаны үшін иесіне малды «үш тоғыз» етіп қайтарған. Егер адам бір түйе ұрласа, бір тұтқын қосып, жылқы үшін бір түйе, қой бол- са – бір жылқы қосып беруге тиісті болған. Жүз түйе – 300 жылқыға не 1000 қойға теңелген. «Жеті жарғы» ережелері бойынша өлім жаза- сы, құн төлеу, мал-мүлкін тартып алу, елден қуу және жұрт алдында масқаралау сияқты жаза- лар қолданылған. «Қару асынатын» ересек ер адамның заң алдында толық құқығы болды. Ал әйелдер, қызметкерлер, малайлар мен құлдар сотқа қатыстырылмады. «Жеті жарғы» – ел билеу ші- лерінің мүдделерін қорғауға, мұсылман дінін қолдауға бағытталған заң жинағы. жүктеу/скачать 6,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|