Г. К. Кенжебаев ҚазаҚстан тарихынан әңгімелер Жалпы білім беретін 11 жылдық мектептің 5-сыныбына арналған оқулық
жүктеу/скачать 6,79 Mb. Pdf көрінісі
|
5 synyp
| Қазыбек би (1667–1764) – мемлекет және қо-
ғам қайраткері, атақты шешен, «Жеті жарғы» заңын жасаушылардың бірі. Оның ата-бабалары елге белгілі шешен, абыз адамдар болған. Тәуке хан тұсында Қазыбек би ел басқару ісіне арала- сып, оның ішкі-сыртқы саясатына елеулі ықпал жасаған. Жоңғар шапқыншылығына қарсы елдің азаттығы мен бостандығы үшін күресті ұйым- дастырушылардың бірі болған. Абылай хан жоңғарлардың қолына түсіп қалғанда, оны бо- сатып алуға белсене араласқан. Төле би Қазыбек би Әйтеке би 96 Ол Қазақ хандығы мен Ресей, Бұхар, Хиуа мемлекеттері арасындағы қарым-қатынастың бейбіт шешілуіне ықпал еткен. Абылай ханнан: «Үш жүздің батыр ларының ішінен кімді ерекше құрметтейсіз?» – деп сұрағанда ол: «Бізге дейінгі ерлерден екі кісіге таңғалуға болады. Оның бірі – 90 туысын Қалдан- Сереннің тұтқынынан құтқарған қаракесек Қазыбек», – деген екен. Қазыбек би бір ғасырдай ғұмыр кешкен. әйтеке би (1644–1700) – қазақ халқының бірлігі мен ынтымағын нығайтуда зор еңбек сіңірген атақты би, мемлекет қайраткері. Ол ауыл молдасынан бес жасында сауат ашады. Содан кейін Ұлықбек медресесінде оқып, тәлім- тәрбие алады. Атасы Жалаңтөс баһадүр тәрбиесінде, ол салдырған медреселерде оқып жүріп, дін, құқық, аспан әлемі, география, тарих, матема- тика пәндерін меңгереді. Араб, парсы, шағатай, өзбек тілдерін игереді. Ел басқару ісімен жан- жақты танысады. Ол медресені бітіріп кел- ген соң, әкесі Байбек және Қосуақ бимен бірге ел басқаруға араласады. Әйтеке 21 жасында Бұхар мен Самарқан маңындағы қазақ, өзбек, қарақалпақ жұртының бас биі болып сайлана- ды. Жиырма бес жасында Кіші жүздің бас биі атанады. Әйтеке би халқымызға танымал әйгілі билермен бірге Тәукені хан сайлауға қатысады. «Жеті жарғыны» дайындауға атсалысады. Би дегеніміз кім? Би қандай мәселелерді шешуге қатысады? Төле, Қазыбек, Әйтеке билер жайлы әңгімеле. Үш би туралы ел ау- зында аңыз әңгімелер көп тараған. «Қазақ-жоңғар со ғысы тұсында, ұзаққа со зылған шайқастан соң, екі елге де бейбітшілік бітім қажет болады. Қа- зақтар мен жоңғарлар ке- лісімге келу үшін ел ші - лік жіберу ді ұй ға рады... Төле би: – Шырағым Қазыбек, жол бастауы әманда омырауы жүйріктің. Бө- гелекті қуарда пайдасы мол құй рық тың. Аттың белі қыз метті көп қылар, саған кетті кезегі осы жолға бұйрық тың. Жай онда қолыңды: Атасызға ата бол, Батасызға бата бол. Арып-ашқан қаріптің Жел жағына жота бол. Панасызға пана бол, Кек сақтамас бала бол. Дос сүйініп, қол сыйлар Асу бермес дана бол! – деп батасын береді. Сөй- тіп, Қазыбек би жоң ғар- ларға елшілікке аттанса керек». |