Гаструляция және органогенез Гаструляция
жүктеу/скачать 471,12 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Гаструляция кезеңінде ұрық жапырақтары оқшауланады, нәтижесінде үш қабатты құрылым пайда болады — эктодерма (сыртқы қабат), энтодерма (ішкі қабат), мезодерма (аралық қабат).
- Инвагинацияланған гаструла
- Назарларыңызға рахмет
|
Гаструляция және органогенез Гаструляция (грекше: gastre — тамыр қуысы) бластуланың қалыптасуынан кейін жүретін эмбриональды клеткалардың жылжу процесі, ол ұрықтың екі немесе үш (жануардың түріне байланысты) қабатының немесе ұрық жапырақшаларының қалыптасуымен жүреді. Гаструляция кезеңінде ұрық жапырақтары оқшауланады, нәтижесінде үш қабатты құрылым пайда болады — эктодерма (сыртқы қабат), энтодерма (ішкі қабат), мезодерма (аралық қабат). Гаструляция механизмдерінің бірі инвагинация (бластула қабырғасының бір бөлігінің эмбрионға енуі) 1 - бластула, 2 - гаструла. Гаструланың дамып жетілуі бластуланың құрылысына байланысты. Сондықтан, әртүрлі жануарларда гаструляция процесі түрліше жүреді. Гаструляцияның төрт түрі ажыратылады: инвагинация — қынаптану, эпиболия — қаптап өсу, иммиграция — ішке көшу, деламинация — жасушалар қабаттарына жарылып ажырау.. Құстар мен сүтқоректілерде Гаструла дискобластуланың екі қабат пластинкаға жарылуынан қалыптасады. Оның сыртқы қабаты — эпибласт, ал ішкі қабаты — гипобласт. Эпибласттан эктодерма, хорда, мезодерма, ал гипобласттан эндодерма түзіледі. Көптеген көпклеткалы организмдегі қос қабатты ұрықтың (эктодерма, энтодерма) түзілу процесін гаструлалану деп атайды. Гаструлану басталмас бұрын көпклеткалы бластулада бластомерлер морфогенетик. өзгерістерден өтіп, болашақ организмдегі тіндердің негізін құру үшін ықтималды (презумптивті) бастамалар түзеді. Инвагинацияланған гаструла . Инвагинация – бластуланың (бальстодерма) бір қабатты қабырғасының бластокоэльге енуі. Ең қарапайым және көрнекі мысал резеңке шармен болады. Оны басқан кезде материалдың бір бөлігі ішке қарай басылады. Инвагинацияны ең алыс қабырғаға апаруға немесе елеусіз етуге болады. Нәтижесінде бластула түрленіп, архентероны бар екі қабатты қап түрінде гаструла алынады. Оның ішкі қабырғасы біріншілік эндодерма, ал сыртқы қабырғасы біріншілік эктодерма болып табылады. Пайда болған архентерон (бастапқы ішек) бластопор деп аталатын тесік арқылы сыртқы ортамен байланысады. Оның екінші аты – бастапқы ауыз. Оның одан әрі дамуы организмнің түріне байланысты. Көптеген жануарларда бластопор ақырында түпкілікті ауызға айналады. Осыған байланысты оларды протостомдар (моллюскалар, құрттар, буынаяқтылар) деп атайды. Дейтеростомдарда бластопор эмбрионның артқы жағында орналасқан нейро-ішек каналына (хордалыларда) немесе анусқа айналады.ұстар иммиграциялық гаструла Иммиграциялық гаструляция - екі қабатты эмбрионды қалыптастыру әдісі, целентераттарға ең тән. Гаструла бластула жасушаларының бір бөлігінің бластокоэльге белсенді түрде шығарылуынан пайда болады. Мұндай иммиграция бірполярлы. Жасушалар тек вегетативтік полюстен қозғалады. Кейінірек олар эндодерманы, яғни ішкі қабатты құрайды. Дәл осылайша гаструляция гидроидты полипте, медузада жүзеге асады. Гаструланың бұл сирек түрін алғаш рет Мечников И.И. сипаттаған және ол ішекке тән. Гаструляциямен жүретін процестер өте ерекше, бірақ әдеттегі жағдайды қарастырғанда, олар қарапайымырақ қабылданады. Мысалы, кейбір скифомедузалардың жұмыртқаларында цитоплазманың концентрлі орналасқан және жақсы бөлінген бөлімдері болады: тығыз және түйіршікті (эктоплазма) және жасушалық (эндоплазма). Олар салыстырмалы түрде синхронды және біркелкі бөлінуімен сипатталады: 2, 4, 8, 16. Сайып келгенде, эмбрионда 32 бластомер болады. Гаструланың деламинациясы Жұмыртқалардың телолецитальді құрылымы айқын жануарларда (саруыздың вегетативтік полюске ығысуы) гаструляция эпиболиялық әдіс бойынша жүреді. Макромерлер - бұл өте баяу бөлінетін және көп мөлшерде сарысы бар үлкен бластомерлер. Олардың қозғалу мүмкіндігі жоқ, осыған байланысты жасуша бетінде орналасқан неғұрлым белсенді микромерлер оларда сөзбе-сөз «сырлайды». Мұндай гаструляция кезінде бластопор болмайды, ал архентерон түзілмейді. Тек болашақта макромерлердің мөлшері азайған кезде ғана қуыс, біріншілік ішектің рудименті қалыптаса бастайды. эпиболиялық гаструла Инволюциялық гаструляция - бұл жасушаның сыртқы қабатын эмбрионның ішкі бөлігіне «қосудан» тұратын процесс. Ол көлемі ұлғайып, ішкі бетінің бойымен таралады. Гаструляцияның бұл әдісі мезолецитальды жұмыртқалары бар жануарларға - қосмекенділерге (қосмекенділерге) тән. Шеткі аймақтың жетекші терең жасушаларының қозғалысы архентеронның дамуын тежейді. Дәл соларда инволюцияның қозғаушы күші жатыр. Инволюциялық гаструляция Органогенез — осьтік органдар кешенінің пайда болуы: жүйке түтіктері, хордтар, ішек түтіктері, мезодермальды сомеиттер. Жасушалардың одан әрі саралануы мүшелер мен тіндердің көптеген туынды ұрықтық жапырақтарының пайда болуына әкеледі. Эктодермадан: жүйке жүйесі, тері, көру және есту мүшелері қалыптасады. Энтодермадан: ішек, өкпе, бауыр, ұйқы безі қалыптасады. Мезодермадан-хорда, қаңқа, бұлшық ет, бүйрек, қан және лимфа жүйесі. Назарларыңызға рахмет жүктеу/скачать 471,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|