Гендік инженерия, немесе генетикалық инженерия

ГЕНДІК ИНЖЕНЕРИЯЛЫҚ
МАНИПУЛЯЦИЯЛАУДЫҢ
КЕЗЕҢДЕРІ
Орындаған: Құлмырзаева Аяужан ЭБ11

Гендік инженерия
◦
Гендік инженерия, немесе генетикалық инженерия — генетикалық және биохимиялық әдістердің 
көмегімен түраралық кедергілері жоқ, тұқым қуалайтын қасиеттері өзгеше, табиғатта кездеспейтін 
жаңа гендер алу; молек. биологияның бір саласы. Гендік инженерия әр 
түрлі организмдер геномының бөлігінен рекомбинатты ДНҚ құрастырумен қатар, ол рекомбинатты 
молекулаларды басқа ағза геномына енгізіп, жұмыс істеуін (экспрессиясын) қамтамасыз етеді.
◦
Гендік инженериядағы тұңғыш тәжірибені 1972 ж. американ биохимигі Т. Берг (Нобель сыйл. 
лауреаты) іске асырды. Ол маймылдың онноген вирусы СВ-40-тың толық геномын, бактериофаг — Л 
геномының бір бөлігін және Е. Цолі бактериясының галактоза генін біріктіру арқылы 
рекомбинантты (гибридті) ДНҚ алды. 1973 — 74 ж. Америка биохимиктері С. Коэн, Г. Бойер, т.б. 
түрлі ағзалардан бөліп алынған генді бактерия плазмидасының құрамына енгізді. Бұл тәжірибе 
басқа организмдер гендерінің жаңа ағза ішінде жұмыс істей алатынын 
дәлелдеді. Жануарлар клеткаларымен жүргізілген тәжірибелерде бір клетканың ядросын 
екіншісімен алмастыруға, екі немесе бірнеше эмбриондарды қосып біріктіруге, оларды бірнеше 
бөлікке бөлшектеуге болатыны анықталды.

◦
Гендік (генетикалық) инженерияны – молекулалық және клеткалық инженерия 
белгілі бір мақсатпен жасанды айқын қасиеттері бар генетикалық 
материалдарды алдын ала құрастырып, оларды басқа клеткаға енгізіп, 
көбейтіп, зат алмасу процесін өзгеше жүргізу. Бұл әдіспен организмдердегі 
тұқым қуалайтын информацияны көздеген мақсатқа сай өзгертіп, олардың 
геномдарын белгілеген жоспармен қайта құруға болады.
◦
Гендік инженерия ол функциональдық активті генетикалық құрылымдарды 
рекомбинаттық (ата-ана екі ДНК молекулалары арасынан пайда болған будан) 
ДНК молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік инженерияның мәні жеке 
гендерді бір организмнен алып, басқа организмге көшіріп орналастыру.
◦
Бұл рестриктаза деген фермент пен лигаза ферментінің ашылуы негізінде 
мүмкін болды. Рестриктаза ферменті ДНК молекуласын нақты белгіленген 
жерлерін кесіп алады да, осылай фрагменттерді (рестрикция сайттарын) түзеді. 
Ал лигаза ферменті гетерогендік ДНК-ның фрагменттерін бүтін тігеді

рекомбинаттық молекула
◦
Құрамында шығу тегі әр түрлі ДНК-лары бар молекуланы рекомбинаттық молекула деп атайды.
◦
Рекомбинаттық ДНК = прокариоттардың және / немесе вирустардың ДНК-ы (вектор) + 
эукариоттардың ДНК-ы (бөтен ДНК).
◦
Вектордың көмегімен эукариоттардың бөтен ДНК-ы клеткаға еніп, геномға интеграциялана 
алады. Сонымен, прокариоттар мен вирустардың зерттелетін ДНК молекулалары нақты 
белгіленген жерден кесіліп, одан кейін бұл жерге эукариоттардың қажетті бөтен гені енгізіледі, 
осылайша рекомбинаттық (гибридтік) ДНК түзіледі.
◦
Түзілген рекомбинаттық ДНК тірі клеткаға енгізіледі, жаңа геннің экспрессиясы (көріну күші) 
басталғаннан соң, клетка сол ген белгілеген белокты синтездей бастайды. Сонымен, клеткаға 
рекомбинаттық ДНК молекуласы түрінде жаңа генетикалық информацияны енгізіп, соңында 
жаңа белгісі бар организмді алуға болады. Мұндай организмді трансгендік немесе 
трансформацияланған организм дейді.

Артықшылығы
◦
гендік инженерияның дамуына негіз болған молекулалық биология мен 
молекулалық генетиканың мынадай жетістіктері бар:
◦
Рестриктазалар мен лигаза ферменттерінің ашылуы;
◦
Гендерді химиялық заттарды және ферменттерді қолдану арқылы 
синтездеу;
◦
Бөтен генді клеткаға тасымалдаушы-векторларды пайдалану;
◦
Бөтен генге ие болған клеткаларды таңдап, бөліп алу жолдарының 
ашылуы.
◦
Алғашқы рет рекомбинаттық ДНК 1972 жылы АҚШ-та П.Бергтің 
лабораториясында жасалды.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА 
РАХМЕТ!