«геология жəне тұРАҚты даму» Ғылыми-теориялық конференциясы еңбектері

 
412 
к. г-м. н. Ахметжанов А. Ж. 
 
КОМПЛЕКС ГИС ДЛЯ ОПРЕДЕЛЕНИЯ 
ФИЛЬТРАЦИОННО-ЕМКОСТНЫХ СВОЙСТВ 
КАРБОНАТНЫХ КОЛЛЕКТОРОВ 
 
Данная работа предназначена для определения фильтраци-
онно-емкостных  свойств пород  при  помощи  геофизических  ис-
следований  скважин.  К  фильтрационно-емкостным  свойствам 
относятся: пористость, проницаемость, флюидонасыщение, гли-
нистость. 
Высокая  эффективность  геофизических  методов  обуслов-
лена  наличием  достаточно  тесных  связей  между  структурой, 
минеральным  составом  пород  и  их  физическими  свойствами  – 
электрическим  удельным  сопротивлением,  электрохимической 
активностью,  тепловым  сопротивлением,  плотностью,  интер-
вальным временем пробега упругих волн, магнитной восприим-
чивостью, естественной радиоактивностью и др. Теоретические 
и экспериментальные исследования показали, что горные поро-
ды  и  полезные  ископаемые  в  большинстве  своем  могут  быть 
детально изучены по комплексу физических свойств. 
Значительный  объем  исследований  был  направлен  на  изу-
чение физических свойств осадочных пород для количественно-
го  определения  их  коллекторских  свойств  и  нефтегазонасыще-
ния, что было вызвано следующими причинами. 
1.  Бурение  скважин  с  отбором  керна  требует  в  несколько  раз 
больших затрат средств и времени, чем бескерновое бурение. 
2.  Современные способы отбора керна при глубоком буре-
нии недостаточно совершенны. При большой глубине скважины 
из интервала бурения на поверхность часто выносится не более 
20 - 40 % керна. Обычно отбираются наиболее крепкие и прак-
тически менее интересные породы. Таким образом, данные кер-
на  не  обеспечивают  полного  изучения  разрезов  скважин,  осо-
бенно коллекторов нефти и газа, часто представленных рыхлы-
ми породами. 
3.  Отобранные образцы пород имеют незначительные разме-
ры,  что  исключает  возможность  получения  достоверных  све-       
дений о коллекторе в целом, необходимых для его промышлен-

 
413 
ной  оценки.  Многие  продуктивные  горизонты  по  результатам 
изучения  керна  выглядят  довольно  однородными  образования-
ми. Между тем детальные геофизические исследования показы-
вают их значительную изменчивость. 
4.  Структура  керна  нередко  нарушается,  что  ограничивает 
возможность  точного  определения  коллекторских  свойств  по-
род. Трещины, образующиеся в керне под действием динамиче-
ских  нагрузок  на  долото  и  при  последующем  хранении,  повы-
шают его пористость и проницаемость. 
5.  В  лаборатории  коллекторские  свойства  пород  обычно 
определяются при атмосферных давлении и температуре. В этих 
условиях  величины  коэффициента  пористости  и  особенно  ко-
эффициента проницаемости превышают их действительные зна-
чения.  Геофизические  методы  дают  возможность  изучать  кол-
лекторы  при  действующих  давлении  и  температуре  в  условиях 
естественного залегания пород, что повышает точность опреде-
ления изучаемых параметров. 
6.  При отборе керна часто трудно точно установить состав 
среды,  заполняющей  поровое  пространство.  Например,  по  дан-
ным керна невозможно (за редким исключением вскрытия необ-
водненного  пласта  на  неводном  растворе)  определить  коэффи-
циент  нефтенасыщения  и  тем  более  коэффициент  газонасыще-
ния.  Трудоемка  оценка  минерализации  пластовых  вод,  требую-
щая остановки скважины и выполнения специальных  работ.  
7.  Геофизические методы позволяют либо детально изучать 
разрезы  скважин,  выделяя  прослои  пород  мощностью  до  не-
скольких  сантиметров,  либо,  измеряя  физические  параметры 
больших  объемов  пород,  получать  интегральные  значения  ис-
следуемых свойств. Эти значения во многих случаях объектив-
нее характеризуют коллектор, чем данные единичных анализов 
керна малого размера в лаборатории. 
8.  Данные  геофизических  методов  и  особенно  микромето-
дов  исследования  разрезов  скважин  точнее  привязаны  к  глуби-
не, чем данные керна, особенно при выносе его менее 100%. 
9.  Представление геофизических параметров в виде непре-
рывных диаграмм (кажущегося сопротивления  , потенциалов 
 
самопроизвольной поляризации, интенсивностей естественного   и 

 
414 
радиационного  (нейтронного) 
  γ-  излучения  и  др.)  вследствие 
наглядности графического изображения и значительной дифферен-
циации  измеряемых  параметров  обеспечивает  наиболее  надежное 
расчленение разрезов скважин и их сопоставление. 
Получение четких зависимостей между физическими (элек-
трическим  удельным  сопротивлением,  электрохимической  ак-
тивностью,  радиоактивностью  и др.)  и коллекторскими  (порис-
тостью,  проницаемостью,  глинистостью  и  нефтегазонасыщени-
ем)  свойствами  позволило  разработать  методики  количествен-
ного  определения  значений  по  результатам  непосредственного 
измерения  в  скважинах  геофизических  параметров 
,
, 
, 
  и  др.  Заметим,  что  при  комплексном  изучении  разрезов 
скважин  одно  и  то  же  свойство  горной  породы  (например,  по-
ристость)  может  быть  определено  по  различным  физическим 
параметрам, что значительно повышает точность его оценки по 
геофизическим  данным.  Комплекс  современных  способов  ма-
шинной интерпретации позволяет преобразовывать непрерывно 
регистрируемые геофизические параметры в кривые изменения 
по  разрезу  скважины  главнейших  литологических  признаков  и 
основных  свойств,  характеризующих  промышленное  значение 
коллекторов  (коэффициент  пористости,  степень  насыщения  по-
рового пространства нефтью и газом и др.). 
Достоверность оценки коллекторских свойств и нефтегазо-
насыщения  пород  по  геофизическим  данным  в  основном  обу-
словливается  степенью  изученности  их  физических  свойств  и 
качеством  регистрации  измеряемых  физических  параметров 
(
,
,  ,∆τ и др.) в скважине. 
Изучение физических свойств горных пород и их взаимных 
связей в петрофизических лабораториях для повышения точно-
сти бескерновой геологической документации разрезов скважин 
по геофизическим данным имеет такое же значение, как и изу-
чение петрографии этих пород, для более обоснованного позна-
ния  недр  по  геологическим  данным.  Однако  в  связи  с  тем,  что 
физические свойства пород изучаются главным образом для ус-
тановления  связей,  позволяющих  в  дальнейшем  обоснованию 

 
415 
перейти  на  высокоэффективное  бескерновое  бурение  скважин, 
этим исследованиям необходимо уделять большое внимание. 
Следует помнить, что точные ответы на вопросы, какие по-
роды  пройдены  скважиной,  каковы  их  структура,  пористость, 
проницаемость,  степень  нефтегазонасыщения,  можно  получить 
лишь  в  том  случае,  если  известны  физические  свойства  иссле-
дуемых  пород  и  связи  между  этими  свойствами  и  литолого-
петрографической характеристикой пород. 
Указанное  положение  не  всегда  в  должной  мере  учитыва-
ется  геологической  и  геофизической  службами  промысловых  и 
разведочных  районов.  Керн,  полученный  из  разведочных  и  па-
раметрических  скважин,  часто  детально  исследуется  петрогра-
фически и палеонтологически при весьма поверхностном изуче-
нии его физических свойств. Между тем разрезы последующих 
скважин, бурящихся в основном без отбора керна, познаются по 
геофизическим  данным.  Такая  постановка  работ  затрудняет 
проведение  научно  обоснованной  качественной  и  количествен-
ной  интерпретации  результатов  геофизических  исследований 
скважин с начала разведки месторождения. 
Методы  и  приемы  количественной  интерпретации  резуль-
татов  геофизических  исследований  скважин  достаточно  эффек-
тивны лишь в том случае, если интерпретаторы учитывают кон-
кретные геологические условия изучаемого района, определяю-
щие  используемые  петрофизические  связи,  и  уточняют  их,  со-
поставляя с результатами опробования скважин.[1]. 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1)  Дахнов  В.Н.  Геофизические  методы  определения  коллектор-
ских  свойств  и  нефте-газонасыщения  горных  пород  Москва  «Недра» 
1985 г. 
 
 
 
 
Құдайбергенов Ж.   
Ғылыми жетекші  г.м-ғ.к, профессор Жүнісов.А.А 

 
416 
 
ҚАРАТАЙ ТҰРЫСОВ ГЕОЛОГ, ҒАЛЫМ, МЕМЛЕКЕТ 
ҚАЙРАТКЕРІ 
 
Қ.  Тұрысов    1934ж    Жамбыл  облысы  Жамбыл  ауданы 
Жасөркен  аулында  дүниеге  келген.Білімнің  шыңына  жеткен 
көкеміз,ең  бірінші  білім  жолын  1948  жылы  Тараз  қаласында 
ашылған  интернат  пансионатта  қазақ  үкіметінің  жəне  де,  қазақтың 
белді азаматтарының арқасында кеше ғана кисе киімге,жесе тамаққа  
жетпей  жадау-жүдеу  өскен  қазақ  азаматтарының  бірі  болып  ,сол 
азаматтармен  бірге  оқып,  бірге  үскен  қазақтың  маңдайына  біткен 
жарқ ете қалған жұлдыз болды.Одан қала берсе Мəскеу геологиялық 
барлау  институтын,КПСС  Орталық  Комитеті  жанындағы  Жоғарғы 
партия  мектебін,КСРО  Халық  шаруашылық  Академиясын  бітірген 
ел ағасы. 
Еліміздегі  техникалық  білімінің  қара  шаңырағы  болып 
табылатын 
Қ.И.Сəтбаев 
атындағы 
ҚазҰТУ 
құрамындағы 
Геологиялық  барлау  институтына  есімі  беріліп  отырған  Қаратай 
Тұрысұлы Тұрысов шын мəнінде нағыз геолог болған азамат. 
Геолог болғанда да ол осы мамандықтың жілігін шағып,майын 
сорған,ыстығына күйіп,суығына тоңған бейнеткер жан.Қап арқалап 
қайла  көтерген  дала  экспедициясы  ,кен  көзін  ашудағы  сындарлы 
кезеңдер,түрлі  ұлттан  құралған,түрлі  мінезді  əріптестер  арасы,одан 
қала  берсе  партияның  қатал  тапсырмасы  жас  инженерді  ширатып 
шыңдай түсті. 
Бар жан  тəнімен өз ісіне беріле кіріскен  маманның машақаты 
көп кен инженері мамандығын таңдап алуына не əсер етті екен? 
Өз  кезіндегі  еліне  инженер  мамандардың  жетіспеушілігі 
ме,əлде өзі туып өскен жартасты тауларының əр түрлі тастарының 
көптігі  ме,əлде  бозбала  қиялының  туған  жерінің  қазба  байлығын 
ашуға деген құштарлығы ма? Ол біз үшін белгісіз. 
Не  болсада  қиындылығы  мен  қызықтылығы  мол  геология 
мамандығын  Қаратай  Тұрысұлы  ойдағыдай  меңгеріп  шықты  .  Ал 
төккен  тер,еткен  еңбектің  нəтижесі  инженер  Тұрысовты  қайраткер 
дəрежесіне  дейін  көтерді.Өмірдегі  еңбек  жолын  геолог  болып 
бастаған Қ.Тұрысовтың өсу кезеңі осы даламен тікелей байланысты 

 
417 
өрбіді.Қаражал  қаласының  бірінші  басшысы,  Торғай  облыстық 
партия  комитетінің  хатшысы.Бірнеше  комитеттердің  төрағасы, 
министрлер 
Кеңесі 
төрағасының 
орынбасары, 
Қазақстан 
Республикасының  Туризм  жəне  спорт  министрі,ҚазССР,КСРО 
Жоғары кеңестерінің бірнеше дүркін депутаты. 
Тəуелсіз  еліміздің  Парламент  мəжілісіне  екі  дүркін  сайланған 
депутаты болып жауапты қызметкер атқарған Қ.Тұрысов жер асты 
байлығын  ашу,арттырумен  қатар  елдің  қоғамдық-саяси  өміріне  де 
белсене  араласты.Қазақстан  Тəуелсіздік  алғаннан  кейінгі  жылдары 
жас  мемлекетіміздің  аяғынан  тік  тұрып  кетуі  үшін  қосқан  үлесі 
қаншама,жаңа  бой  көтеріп  келе  жатқан  елдің  керегесін  керісіп 
уығын шаншысты. 
Қиын  қыстау  кезеңдерде  ел  арасында  барып  ертеңгі  күнге 
деген  ел  үмітін  жандандырды.Шешуі  қиын  істің  басы  қасында 
болып,əр мəселенің оң шешімін тапты. 
Осынша  атқарылған  жұмыстар  бір  төбе  болса,Қ.Тұрысовтың 
инженер-геологтағы  бір  төбе.Мəскеудің  геологиялық  барлау 
институтын  үздік  бітіріп,содан  алған  білімі  мен  іс  –тəжірибесін 
туған  жерінің  жер  байлығын  іздеу  мен  игеруге  арнаған  тұлға 
табиғаты қатал Орталық Аймақтың кенорындарында қажырлықпен 
қайрат көрсетіп,өз замандастарына үлгі бола білді. 
Мыстың  мол  қоры  бар  жəне  басқа  да  пайдалы  қазбалар 
шығатын  геология  саласында  Спаск  тектоникалық  аймағы  деп 
аталатын  көктасжал  геологиялық  барлау  партиясында  инженер-
геолог болып еңбек майданына орналасқан жас инженер одан кейін 
де  Шайтанды,  Мұстафа,  Жусалы  Мəлік  Қайнар  кенорындарын 
барлауға белсене араласты. 
Көктасжартас кенорнындағы геологиялық барлау жұмыстарын 
табысты  аяқтағаннан  кейін  Қ.Тұрысов  Қарағайын  экспедициясына 
жұмысқа  жіберілді.Бұл  жерде  Қазақстанның  тұс-тұсынан  келген 
инженерлер  мен  жұмысшылар  бас  қосқан  түрлі  ұлттан  құралған 
қызықты да көңілді ортада өзін еңбеккер азамат ретінде көрсете 
білді.Осы  істің  басы  қасында  ұйымдастырушы  жəне  жетекші 
ретінде  ұйтқы  болып  жүрген  Қаратай  Тұрысов  Сарыарқаның 
сайын  даласындағы  тарихи  танымы  зор  атаулар  Бұқар 
жырау,Қазбек  би,Абай  сияқты  үлкен-үлкен  елді  мекендерді 

 
418 
индустриялизациялауға  зор  үлес  қосты.Бұл  еңбек  Қазақстанның 
басқа  аймақтарында  да  Қ.Тұрысовтың  қатысуымен  өз  жалғасын 
тауып жатты. 
Ұлы  Отан  соғысынан  кейінгі  елдің  экономикасы  мен 
индустриясы  тұралап  тұрған  кезеңде  геолог-мамандардың 
алдында  қазба  байлықтар  көзін  молынан  ашып,үлкен  өндіріс 
ошақтарының  бой  көтеруіне  жағдай  туғызатын  ерен  еңбек 
көрсеткіші  міндет  етіп  қойылды.Қ.Сəтбаев  бастаған  Қазақстан 
ғылымының  жанкешті  геолог-сарбаздары  осы  майданның  бел 
ортасында  жүрді  десек  Қаратай  Тұрысов  сияқты  тұлғалар  сол 
еңбек  майданының  сарабдал  сардарлары  қатарында  тұрды.Ел 
үшін  түнде  ұйықтамай  ,күн  атырмай  төккен  тер  еткен  еңбектің 
нəтижесі  үлкен  қалалар,қала  типті  поселкілер  ,қазба  байлық 
тасытқан кенорындары мен зауыт фабрикаларға айналды. 
Қазақтың  қасиеті  Қаратауы  мен  Алатауының  түйісер 
тұсындағы қазақ ауылында туылып,ұлттық рух,ұлттық тəрбиемен 
шыңдалып өскен ауылдың қара баласы алдына үлкен мақсат қоя 
білетін  білімге  құштар  іскерлікке  ынтызар  ,халқына  деген  іңкəр 
көңілмен қазақтың қайраткері дəрежесіне көтерілді. 
Қаратай Тұрысов есімі қазақ қауымына тəуелсіздік алғаннан 
кейінгі  жылдары  кеңінен  танылды.  Тəуелсіз  жас  мемлекеттің 
тұғырын  қатайтып,іргесін  бекіту  үшін  бар  білімдері  мен  еңбек 
тəжірибелерін  сарқа  жұмсаған  ел  ағалары  қатарында  Қаратай 
Тұрысовта жүрді. 
Оның  ішінде  ел  экономикасы  тоқырап  байлық  пен 
шикізаттың  негізгі  қайнар  көзі  болып  саналатын  жер  асты 
байлығы  мен  өндіріс  ошақтары  жаппай  жабыла  бастаған  ел 
басына  күн  туған  сындарлы  кезеңде  шешімін  таппай  жатқан 
күрделі мəселер төңірегінде сол мəселенің қыры-сырына  
 
 
қанық,  істің  көзін  табатын  кəнігі  маман-инженерлер  қажет 
болды,  əрине  Қазақстанның  кең  жазира  даласында  бұрын 
жатқан 
қыруар 
қазба 
байлықтар 
дерегі,қандай 
кен 
орындарындағы  қаншама  қазба  байлықтың  деңгейі,қоры 
тиімділігі,  оны  өндіру,  пайдаға  асыру  жолдары  мен  тəсілдері 

 
419 
Қ.Тұрысов  өз  ісінің  шебері          болған  білікті  де  білімді  əрі 
тəжірибелі  геологтарға  белгілі  болатын.  Сондықтанда  елдің 
индустрияландыру  саласындағы    мəселелерде  елбасы  жанында 
ақылшы  да,кеңесші  бола  білетін  азаматтардың  бірі  Қ.Тұрысов 
болды. 
Қ.Тұрысов  қандай  жауапты  қызметте  болмасын  жəне 
Қазақстан  Республика  Парламенті  мəжілісінің  депутаты 
қызметінде  жүрсе  де  елдің  əлеуметтік-рухани  жағдайын  да 
үнемі  назарда  ұстап,ұлттық  құндылықтар  мен  ұлттық  идеяны 
насихаттаудан  бір  танбады.  Қ.Тұрысовтың  өткен  жолы  ,еткен 
еңбегі,жеткен 
жетістігі 
жас 
ұрпақ 
үшін 
үлгі-
өнеге.Қ.Тұрысовтың  геолог  ретінде  ашқан  қазба  байлықтары 
,басшы ретінде атқарған игілікті істері депутат ретінде ұсынған 
ұтымды 
да 
ұрымтал 
ұсыныс-пікірлері 
мен 
байыпты 
бағдарламалары əрқашан ел игіліне айнала бермек.   
Қ.И.Сəтбаев  атындағы    Қазақ  ұлттық  техникалық 
университетінің 
құрамындағы 
 
Геологиялық 
барлау 
институтына  есімі  берілуінің  өзі  Қ.Тұрысұлының  өзінің  кəсіби 
биік  өресімен,ұйымдастырушылық  тамаша  талантымен,елім 
деген,  жерім  деген    перзенттік  жүрегімен,  қоғамдық 
белсенділігімен    елдігімізді  еңселенткен  ерлердің  ортасынан  
ойып  тұрып  өз  орнын  иеленіп,мемлекетіміздің  мығымдануына 
іскер  басшы  ретінде,  экономист-ғалым  ретінде,  дара  бітімді 
депутат  ретінде,халқымыздың    қымбат  қасиеттерін  бойына 
молынан    сіңірген    бай  мінезімен    Қ.Тұрысұлын    асыл  адам, 
ардақты аға ретінде мына біздер, болашақ жастар əрқашан биік 
бағалап өтеміз.  
 
 
 
 
 
 
 
Маманов Е. Ғылыми жетекшіс: 
і г.м-ғ.д. профессор Байбатша Ə.Б 

 
420 
 
МАЙҚАЙЫҢ АЛТЫН КЕНОРНЫНЫҢ 
ПЕТРОГРАФИЯСЫ 
 
Майқайың  кенді  алаңында  негізінен  төменгі-ортаңғы 
кембрий (Є
1-2
)
 кезеңіңде Бозшакөл сериясына кіретін жанғабыл, 
ағырек жəне ащыкөл свиталарында қалыптасқан. 
Жаңғабыл  свитасының  (Є
1
2
dj) 
таужыныстары  аса  көп 
таралуымен  сипатталады.  Оның  басым  бөлігі  эффузиялық 
жаралымдардан,  қабат  аралық  яшмалардан  тұрады.  Свитаның 
басты  таужыныстары:  спилит,  базальт  порфирит,  диабаз 
порфирит, андезит-базальт порфирит, яшма, өзгерген алевролит, 
жасыл-сұр жанартаулық құмтас. 
Ағырек  свитасы  (Є
1
2
-
Є
2
1
ag
)  негізгі  кенсыйыстырушы 
қатқабат,  оның  таужыныстары  кенді  алаңның  орталық  жəне 
солтүстік  бөліктерінде  шоғырланған.  Свита  қимасында  көп 
таралған  таужыныстар:  туф,  туфты  брекчия,  туфты-шөгінді 
жəне ортаңғы-негізді құрамды лава қалдықтары. 
Ащыкөл  свитасының  (Є
2
1 
ash
)  таужыныстары  кенді 
алаңның  барлық  бөліктерінде  кездеседі.  Свита  құрамында 
дайкалар жəне шағын өлшемді денер басым.  
Аталған  свиталар  құрамына  кіретін  негізгі  таужыныстар: 
Негізді  бадамшатасты  афирлік  лава,  спилит  жəне  базальт. 
Спилит  серициттен  жəне  эпидоттан,  кейде  пертитпен  жəне 
карбонатпен  араласқан  бейнегізді  плагиоклаз  микролиттерінен 
тұрады. Плагиоклаз микролиттері ретсіз жəне кейде бағытталып 
орналасады.  Басқа  минералдардан  эпидот  (түссіз  жəне 
пелитоморфтық),  жасыл  хлорит,  гематит,  кальцит  жəне  кварц 
кездеседі.  Кварц  таужыныстар  құрамында  айтарлықтай  көп, 
барлық  жерде  орныласып,  олардың  арасында  эпидот  кішігірім 
шоғырлар  құрайды.  Эпидот,  хлорит,  гематит  микролит  ішінде 
кезектесіп  келеді.  Олар  шынының  ыдырауынан  пайда  болған. 
Бадамшалар ретсіз таралған, олар тасқынның жоғарғы бөлігінде 
байқалады  (кремнийлі  таужыныстар  астында).  Олар  дөңгелек, 
эллипсоид,  жиі  бұрыс  пішінді  болып  келеді.  Ауданның 
"Солтүстік-шығыс"  бөлігінде  жəне  одан  солтүстікке  қарай  ірі 
түйірлі  (20  см-ге  дейін)  эллипсоид  бадамшалар  кездеседі. 

 
421 
Акцессор  минералдары  –  қысқа  призма  пішінді  апатит, 
лейкоксен [1-3]. 
 
 
 
1-сурет. Базальт. Бітімі шомбал, құрылымы гиалопиллиттік.   
Үлгітас № 15. Айқас никельде, үлкейтуі 100
х
 
 
 
 
2-сурет. Бадамтасты базальттық порфирит. Бітімі бадамтасты, 
құрылымы порфирлі. Арқауы гиалопиллиттік. Үлгітас № 14.  
Айқас никельде, үлкейтуі 40
х
 
  

 
422 
 
 
3-сурет. Базальт туфы. Бітімі шомбал, құрылымы 
литокристалловитрокластық. Үлгітас № 12.  
Айқас никельде, үлкейтуі 40
х 
 
  
 
4-сурет. Яшма. Бітімі шомбал, құрылымы микрокристалтүйірлі. 
Үлгітас № 280.4. Бір никельде, үлкейтуі 40
х 

 
423 
Спилит
  негізді  құрамды,  афирлі.  Микроскоппен  қарағанда 
альбиттің  ұзын  жіңішке  лейстелері  бағытталып  ретсіз 
орналасқан.  Альбит-хлорит  лейстелері  арасында  эпидот, 
карбонат бар. 
Базальт өз
 кезегінде порфирлі, құрамында сеппе плагиоказдың 
жəне  пироксеннің  болуымен,  сонымен  қатар  құрылымының 
өзгешелігімен 
ерекшеленеді. 
Бітімі 
шомбал, 
құрылымы 
гиалопиллиттік (1-сурет) .   
Базальт 
порфирит
 
Бітімі  бадамтасты,  құрылымы 
порфирлі.  Арқауы  гиалопиллиттік.  Кристалданған  негізгі 
массаның сеппелерінен тұрады, кейде бадамшатасты. Сеппелер 
плагиоклаз  жəне  моноклин  пироксеннен,  жиі  пироксеннен 
тұрады.  Негізгі  масса  ұсақ  идиоморфтық  плагиоклаз 
түйірлерінен,  авгиттің  ұсақ  түйірінен,  магнетиттен,  хлориттен, 
карбонаттан,  пелитоморфтық  эпидоттан,  гематиттен,  алтын-
сары гидрослюда минералдан, желі жəне оолит пішінді құраушы 
агрегаттан, актинолиттен тұрады.  
Акцессор минералдар – магнетит, апатит, сфен.  
Бадамшалары сирек жəне карбонаттан майда дисперсиялық 
руда  минералдардан,  кварцтан  жəне  хлориттен,  эпидоттан 
құралған. Бадамшалар өлшемі 1,2-1,5 мм. 
Таужыныстың  құрылымы  –  порфирлі,  негізгі  массасы  - 
интерсертал  элементті  офитті,  офитті  түйірлі  жəне  өзгерген 
диабазды. 
Бітімі – бадамтасты. 
Бадамшатасты  андезит-базальт  порфирит  плагиоклаз 
сеппелерін, пироксеннен жəне негізгі массадан тұрады. (2-сурет) 
Негізгі  масса  плагиоклаздың  бұрыс  түйірінен,  микролиттен, 
хлорит жəне пелитоморфтық эпидоттан, кейде гематиттен жəне 
карбонаттан  тұрады.  Сонымен  қатар,  негізгі  массаның  кей 
бөліктерінде  бұрыс  пішінді  дақ  түрінде  гематит  шоғырлары 
байқалады. 
Таужыныс  құрылымы  –  порфирлі,  негізгі  массасы  – 
микролитті  болып  келеді.    Кварцұстамды  базальт  порфирит 
кенді  алаңның  оңтүстік-шығысында  дамыған,  кварцтың 

 
424 
ксеноморфтық түйірлерінің мөлшері 3-5 %-дан аспайды, негізгі 
массада болуымен ерекшеленеді. 
Базальттық 
туф
. 
Бітімі 
шомбал, 
құрылымы 
литокристалловитрокластық.  Сынықты  бөлігінде  базальт 
шынысының  сынықтары  кездеседі,  бадамтасты  порфирит 
сынықтары  жəне  жеке  минералдарының  сынықтары  да 
кездеседі.  (3-сурет).  Сынықтар  өлшемі  бірнеше  мм-ден  2-4  см 
аралығында өзгереді.   
Базальт  шынысының  сынықтары  бұрыс  пішінді,  кейде 
дөңгелек  пішінге  ие.  Оларда  альбит  микролиттері  сирек  түрде, 
эпидот жəне кварцты хлоритті бадамшалар кездеседі. 
Яшма
  күңгірт-қызғылт,  қоңыр-қызғылт жəне  жиі жолақты, 
катаклазды  болып  келеді.  Бітімі  шомбал,  құрылымы 
микрокристаллтүйірлі.  Олар  кварцтың  бұрыс  пішінді  ұсақ 
түйірлерінен,  серициттен,  ромбоэдрлі  кальцит  кристалынан, 
майда  дисперсиялық  гематит  бөлікшелерінен  жəне  эпидоттың 
жекелеген  түйірлерінен  тұрады.  Гематиттің  айтарлықтай 
мөлшерде болуы, таужыныстың түсіне əсер етеді. 
Органикалық  қалдықтар  жақсы  қайта  кристалданған 
кварцпен алмасқан. Олар изометриялық, ине тəрізді жəне айқыш 
тəрізді  пішінге  ие,  микроскопта  сұр  түсті  негізгі  массада, 
күңгірт  түсті  минералдар  арасында  өзінің  ашық  түсімен 
ерекшеленеді.  (4-сурет)  Құрылымы  –  микротүйірлі,  шеттік, 
кейде жасырын түйірлі. 
Кремнийлі  таужыныстардың  катаклазға  ұшырау  нəтижесі 
оларда  көп  мөлшерде  карц,  хлорит  жəне  кальцитпен  араласқан 
түзусызықты  жіңішке  желішектердің  болуымен  сипатталады. 
Кварц  бөлінімдері  желішіктерде  жарықшақтар  қабырғасына 
перпендикуляр бағытта үлкен түйірлер құрайды. 
Таужыныстардың  жолақты  болуы  кей  қабатшаларда 
гемтиттің бірігуімен, ал басқаларының хлоритке жəне серицитке 
байығандығымен  сипатталады.  Қабаттылық  макроскопиялық 
тұрғыдан жақсы ерешеленеді.  
  Тақталанған  жəне  өзгерген  алевролит.  Олардың 
құрамында  кварц  сынықтары,  плагиоклаз,  хлорит,  серицит, 
пелитоморфтық  эпидот,  карбонат,  сазды  материал  бар.  Бұл 

 
425 
минералдар  желішектер  жəне  ұяшықтар  түрінде  орналасқан. 
Таужыныстың  жұрнақ  (реликт)  құрылымы  –  алевропелиттік, 
екінші дəрежелілісі – гранонематолепидобластық.  
Жасыл-сұр  вулканомиктілі  құмтас
.  Құмтас  массасының 
80-85  %  шамасын  құрайтын  сынықты  бөлігі  ретсіз  профирит 
сынықтарынан,  кремнийлі  таужыныстардан,  эпидозиттен  жəне 
плагиоклаз  сынықтарынан  тұрады.  Сынықтардағы  порфирит 
өзгерген негізгі массадан жəне плагиоклаз сеппелерінен тұрады. 
Плагиоклаз  сеппелері  эпидотке,  серицитке,  хлоритке  ауысқан. 
Плагиоклаз сынықтары да көп кездеседі.  
 
ПАЙДАЛАНАҒАН ƏДЕБИЕТТЕР 
 
1.  А.Н.  Таран,  Н.Т.  Бакулин,  Н.Б.  Боциановский,  Л.И.  Малых, 
И.А. Шацская, В.В. Таран "Майқайың "В" кенорны есебі" 1976ж. 
2.  Онлайн  Энциклопедия  Кругосвет.  http://  www.  krugosvet. 
ru/enc/Earth_sciences/geologiya/BAZALT.html 
3.  Бекботаев  А.Т.  Атаева  Ғ.  Қ.  “Кристаллооптика,  литология, 
петрология ” пəні бойынша пəннің оқу-əдістемелік кешені. 2006ж. 
 
Мендыбаева Асемгуль. Научный руководитель:  
Шарапатов А.Ш 
 

жүктеу/скачать 27,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: