– дәріс. Өсімдіктер және жануарлардың өмір сүру әрекетінен қалыптасқан бедер пішіндері Адам әрекеті және бедер. Космогенді бедер

Адам қолымен тікелей жасалған рельефтің формаларына, мысалы, мыналарды жатқызуға болады: күрішті егу үшін салынған оңтүстік аудандардағы беткейлердегі террасалар, оның өсуі үшін үнемі шамадан тыс ылғалдануды қажет етеді; шахталардың жанындағы ірі жасанды Террикон – төбешіктер түріндегі бос тау жыныстары; ежелгі жерлеу орындарындағы жасанды күмбез тәрізді төбешіктер. Организмдердің тіршілік әрекеті нәтижесінде рельефтің әртүрлі формалары пайда болады, оларды келесі негізгі топтарға бөлуге болады:

1. организмдердің деструктивті белсенділігіне байланысты жер бедерінің формалары

2. организмдердің аккумуляциялық белсенділігіне байланысты жер бедерінің формалары.

Жануарлар мен өсімдіктер жойқын жұмыс жасайды, ол көбінесе жансыз табиғаттың әртүрлі агенттерінің (жел, су және т.б.) ұқсас қызметіне қарағанда әлдеқайда әртүрлі және күрделі көрінеді. Организмдердің осы жұмысына байланысты рельефтің ең үлкен формалары – желмен жыртылған ағаштардың тамырынан пайда болған үлкен шұңқырлар. Олар 1 метрге дейін тереңдікте бірнеше метрге жетуі мүмкін. Жаппай желдер әсіресе жер үсті дамуының тамыр жүйесі басым болатын мәңгі аяз аймағында орналасқан Тайга аудандарында тән. Мұнда кейде шұңқырлармен жабылған және шұңқырлармен пайда болатын бөгеттермен асқынған жерлер бар. Теңіздерде тропикалық ендіктердегі Маржан полиптерінің кальцийлі ғимараттарынан түзілген және теңізден бірнеше метрге көтерілген маржан құрылымдары (рифтер, атоллдар) кездеседі. Тропикалық елдерде және Орта Азияның оңтүстігінде термиттердің ұялары төбелер, конустар, биіктігі 15 метрге дейін және диаметрі 10 метрге дейін мұнаралар түрінде кездеседі. Шөптесін өсімдіктердің бір жерлерде ұзақ уақыт жайылымы жер бетінде болуына әкеледІ.

Көптеген шұңқырлар мен ойпаттар тапталып, олар көп тапталған жерлермен бірге бетті тегістейді. Жануарлар мен өсімдіктердің аккумуляторлық белсенділігі рельефтің оң формаларының алуан түрлілігіне әкеледі. Мұнда, мысалы, тесіктерден топырақ шығарындылары болып табылатын шоқтар-сурчиндерді көрсетуге болады. Алайда, рельефтің ең үлкен оң формалары шымтезек түрінде өсімдік қалдықтарының жиналуына байланысты пайда болады. Көбінесе жоғарғы батпақтардың бетінде шымтезекпен бүктелген жоталар бар. Оларды бөлетін төмендеулермен (мочажиндермен) бірге олар батпақтардың жоталы-суланған бетін құрайды. Мочажиналардың бетінен жоталардың биіктігі 15 – тен 30 см-ге дейін өзгереді және сирек 50-70 см-ге жетеді.ол судың капиллярлық көтерілуінің биіктігімен анықталады, ол сәл төселген сфагнум шымтезектерінде 15-30 см құрайды. жоталардың биіктігі мен жоталар мен мочажиналардың пайыздық қатынасы арасында байланыс бар-жоталардың ауданы неғұрлым үлкен болса, олардың биіктігі соғұрлым аз болады. Жоталық-мочевина кешені бар батпақты жерлерде жоталық микрорельефтің болуына байланысты өсімдік жамылғысының күрделілігі де тән.