Гидросфера

Құрлық суларының түрлері мен қалыптасуы

Құрлық суларының түрлері

Құрлық суларына өзендер мен көлдер, мұздықтар мен батпақтар, жерасты сулары, сондай-ақ жасанды су көздері (тоғандар, бөгендер, каналдар) жатады. Құрлық сулары беткі және жерасты сулары болып бөлінеді. Жерасты сулары құрлық суының ⅓ бөлігін құраса, беткі сулар ⅔ бөлігін құрайды.

Құрлық суының құрамы мен үлесі

Өзен 

суының көлемі гидросфера ауқымында мардымсыз болғанымен, олар су айналымында өте маңызды рөл атқарады. Өзен – күрделі табиғи жүйе, ол көптеген құрамдас бөліктерден тұрады.

теңізден өзгешелігі – ол мұхиттың бөлігі емес, көлемі де кіші. Көлдің өзеннен айырмашылығы – тұйық, қазан шұңқырларда орналасады. Мұздықтар қар суынан пайда болады. Егер қар еритін мөлшерінен артық түсетін болса, ол жинақталып нығыздалады да, мөлдір, көгілдір мұзға айналады. Қазіргі кезде құрлық ауданының шамамен 11%-ға жуығы мұздықтармен жабылған.

Жер қыртысының жоғары қабаттарына сіңген сулар құрлықтағы жерасты суларын құрайды. Олардың пайда болуы жауын-шашынмен тығыз байланысты.

Жерасты сулары, әдетте, су өткізгіш қабатта жинақталады, олар су өткізбейтін қабатпен кезектесіп келеді.

Жерасты суларының

Қысымсыз грунт сулары және қысымды артезиан сулары деп аталатын түрлері бар. Құрамындағы еріген тұздар мен минералдардың мөлшері бойынша ащы су, арасан су және тұщы су болып бөлінсе, сондай-ақ қалыптасу жағдайына, тереңдігіне, қысым күшінің мөлшеріне қарай қалқыма, грунт және артезиан сулары болып, үш топқа бөлінеді.

Өзеннің жылдық ағыны өзеннің сағасы арқылы бір жыл ішінде ағып өтетін су шығынының мөлшерімен анықталады.

Жылдық ағын мөлшері, өзен ағып өтетін аумақтағы тау жыныстарының шайылу қарқындылығы, жер бедерінің сипаты қатты ағынды, яғни өзен суы тасымалдайтын қатты материалдардың көлемін анықтайды. Амазонка жылына 500 млн т, ал Хуанхэде бір жыл ішінде 1 млрд 820 млн т қатты заттарлы тасымалайды.

Назарларыңызға рақмет!!

Please keep this slide for attribution

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: