Грамматика және оның салалары. Негізгі грамматикалық ұғымдар
жүктеу/скачать 156,19 Kb.
|
Ãðàììàòèêà æ?íå îíû? ñàëàëàðû. Íåã³çã³ ãðàììàòèêàëû? ??ûìäàð
- Бұл бет үшін навигация:
- Жіктеу есімдіктері
- Сілтеу есімдіктері
| Есімдіктердің түрлері
Есімдіктер мағыналық ерекшеліктері жағынан жеті топқа бөлінеді. 1. Жіктеу есімдіктері. 2. Сілтеу есімдіктері. 3. Сұрау есімдіктері. 4. Өздік есімдіктері. 5. Жалпылау есімдіктері. 6. Белгісіздік есімдіктері. 7. Болымсыздық есімдіктері. Жіктеу есімдіктері Жіктеу есімдіктері әрқашан белгілі бір жақты көрсету үшін қолданылатын сөздер боп саналады. Сол себепті олар үнемі адаммен байланысты, яғни сөйлеуші, тыңдаушы, бөгде кісі деген ұғымдармен байланысты. Мысалы: мен - 1жақ сөйлеуші, сен – 2 жақ тыңдаушы, ол – 3 жақ бөгде кісі деген ұғымдарды ұғынамыз. Мен - сөйлеушіні көрсетуші; Сен – тыңдаушыны көрсетуші ; ол – бөгде кісіні көрсетуші ; Біз – сөйлеушіге тән топты көрсетуші; Сендер – сөйлеушінің сөзі арналған топты көрсетуші ; Олар – бөгде топты көрсетуші. Жіктеу есімдіктері өздерінен басқа да сөздермен жалғастырып байланыстыратын әрқилы морфологиялық түрлендіруші формаларды қабылдай алады. Жіктеу есімдіктері өзінің негізгі жақтық мағынасында қолданылғанда, тәуелдік жалғауларының тек абстракциялы меншікті білдіретін түрі – нікі, - дікі қосымшаларын қабылдайды. Менікі де кетті. Сенікі жөн. Оныкі емес. Есімдік қай жақта тұрса, оған сол жақтың ғана жіктік жалғауы жалғанады. Мысалы : менмін, сенсің, бізбіз. Сөйлемде бастауыш жіктеу есімдіктерінің бірінен болса, баяндауышпен жақ жағынан қиысып тұрады. Мен жылы сөзді осы күнгі Ахмет деген кісіден естідім. Жіктеу есімдіктерінің бәрі де септік жалғауларын қабылдайды . Атау септік : мен, біз; Ілік септік : менің, біздің ; Барыс септік : маған, бізге; Табыс септік : мені, бізді ; Жатыс септік : менде, бізде; Шығыс септік : менен, бізден; Көмектес септік : менімен, бізбен ; Жіктеу есімдіктері сөйлемде бастауыш, баяндауыш, толықтауыш қызметін атқарады. Пысықтауыштық қызмет жіктеу есімдіктеріне тән қасиет болып саналмайды. Сілтеу есімдіктері Сілтеу есімдіктеріне тән сөздердің негізгі лексикалық мағыналары аралық қатынастарды көрсету болып табылады. Сол себепті сілтеу есімдіктері әрқашан сөйлеушіге не сөйлемдегі субьектіге субстанциялар мен құбылыстардың әр алуан жақын не алыстық сияқты аралық қатынастарын білдіріп отырады. Анау – қалмақтың иті, мынау – қасқыр тымақтың иті. Сілтеу есімдіктері аралық қатынастарды білдіру жағынан ішінара жақын-алысырақ, алыс-жақынырақ сияқты қарама-қарсы мағыналарда қолданылатын сөздер болып бірнеше жікке бөлінеді. Сілтеу есімдіктері кез келген бірыңғай немесе әр қилы субстанциялар мен құбылыстардың ішінен белгілі біреуін даралап бөліп алып, соған тыңдаушының көңілін аудару мақсатында қолданылады. Үндемей жүріп мына Әбіш бәрінен озды. Ана бір Ахметжан, Құлтас деген қулар бар, бәрі қосылып қыздың басына ерік қағазын алыпты. Осы мысалдардағы мына, ана сөздері кісі біткеннің ішінен белгілі бір кісіге ғана, тыңдаушының көңілін аударып тұрғаны айқын көрінеді. жүктеу/скачать 156,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|