Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары» сериясы

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
283 
УДК 37.026.9  
 
САМОСТОЯТЕЛЬНАЯ ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК СРЕДСТВО РАЗВИТИЯ 
ТВОРЧЕСТВА ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА 
 
Н.Ө. Байтас – магистрант (г. Алматы КазГосЖенПУ) 
 
Аннотация:  Особенностями  развития  ребенка  дошкольного  возраста  являются  активное  стремление  его  к 
познанию, любознательность, повышенный интерес к окружающему миру. Этому способствует высокий потенциал 
его  умственных  возможностей,  развитие  которых  реализуется  в  процессе  различных  видов  деятельности. 
самостоятельная  художественная  деятельность  обладает  большими  возможностями  для  осуществления  многих 
воспитательных  задач,  развития  таких  качеств  личности,  как  инициативность,  самостоятельность,  творческая 
активность. 
Ключевые слова:
  
 
Социальные  процессы,  происходящие  в  настоящее  время  в  обществе,  выдвигают  новые  требования  к 
развитию личности. Потребностью современного общества является творческий подход к поиску рациональ-
ных  нестандартных  путей  решения  задач  в  любой  сфере  деятельности,  повышение  интеллектуального 
потенциала  каждого  члена  общества  и  максимальное  развитие  художественно  –  творческих  способностей 
человека.  
Жизнь  во  всех  ее  проявлениях  становится  все  многообразнее  и  сложнее,  от  человека  требуются  не 
шаблонные,  привычные  действия,  а  творческий  подход  к  решению  больших  и  малых  задач,  способность 
самостоятельно  ставить  и  решать  новые  проблемы.  Формирование  активной,  самостоятельной,  творческой 
личности  решается уже в процессе работы с дошкольниками. 
Государственная программа развития образования Республика Казахстан на 2011-2020 годы «Обеспечение 
полного  охвата  детей  качественным  дошкольным  воспитанием  и  обучением,  равного  доступа  детей  к 
различным  программам  дошкольного  воспитания  и  обучения  для  их  подготовки    к  школе»    обеспечение 
интеллектуального и личностного развития детей дошкольного возраста [1]. 
В  психологических  исследованиях  проблема  творчества  рассматривается  разносторонне  в  трудах:                   
П.А. Флоренский, Ж. Пиаже, В.В. Давыдов, Н.Н. Подьяков, В.Т. Кудрявцев, В.А. Петровский, Н.А. Ветлугина, 
Л.А. Парамонова, О.С. Ушакова, Е.А. Флерина. 
В  последние  годы  опубликовано  ряд  исследований  в  данном  направлений  зарубежных    педагогов:                   
Ю.Ф. Лаврентьева, Ю.В. Климакова, С.В. Максимова, Б.Г. Урмурзина. 
Проблема  развития  творческих  способностей  детей  дошкольного  возраста  нашла  отражение  в 
исследованиях 
отечественных 
психологов 
и 
педагогов: 
Х.Т. 
Шерьязданова, 
Т.А. 
Левченко,                                 
Ф.Н.  Жумабековой  и  т.д.  Они  отмечают  важную  роль  эстетического  воспитания  в  становлении  личности 
ребенка дошкольного возраста. 
Особенностями  развития  ребенка  дошкольного  возраста  являются  активное  стремление  его  к  познанию, 
любознательность, повышенный интерес  к  окружающему миру. Этому  способствует высокий потенциал его 
умственных возможностей, развитие которых реализуется в процессе различных видов деятельности.  
Современные  требования  направлены  на  качественный  уровень,  на  развитие  интегративных  качеств 
дошкольника, формирование его компетенции. 
Образовательная область  «Творчество»  реализуется через весь воспитательно –  образовательный процесс 
детской  образовательной  организации.  Она  направлена  на  достижение  целей  формирования  творческого 
мышления и воображения, эстетического вкуса, развитие культуры у детей дошкольного возраста. 
Единственным плодотворным путем развития творческих способностей в детстве становится максимально, 
полное  раскрытие  потенциальных  возможностей,  природных  задатков,  и  педагог  детской  образовательной 
организации должен создать такую полноценно развивающуюся деятельность для детей, чтобы потенциал не 
остался не востребованным.  
Самостоятельная  деятельность  –  это  деятельность,  которая  выполняется  без  непосредственного  участия 
воспитателя, но по его заданию, в специально предоставленное для этого время, при этом дети, сознательно 
стремятся достигнуть поставленной цели, употребляя свои усилия и выражая в той или иной форме результат 
умственных  или  физических  (либо  тех  и  других  вместе)  действий.  По  определению  А.И.  Зимней 
самостоятельная 
деятельность 
представляется 
как 
целенаправленная, 
внутренне 
мотивированная 
структурированная самим объектом в совокупности выполняемых действий и корригируемая им по процессу и 
результату деятельности. Её выполнение требует достаточно высокого уровня самосознания, рефлективности, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
284 
самодисциплины,  личной  ответственности,  доставляет  ребенку  удовлетворение  как  процесс  самосовершен-
ствования и самопознания [2]. 
Стремление  к  самостоятельности  возникает  и  развивается  в  зависимости  от  уровня  овладения  ребенком 
навыков  и  умений.  В  психологии  считается,  что  степень  развития  самостоятельности  определяется 
возможностью перехода к более сложной деятельности. Ребенок стремится к реализации своего «я», стремясь 
подтвердить  свою  самостоятельность.  У  ребенка  формируются  основы  ответственного  отношения  к 
результатам своих действий. 
Наиболее  характерным  проявлением  самостоятельной  художественно-творческой  деятельности  детей 
является рисование. Только в рисовании дети с самого начала свободны от ограничений, и поэтому рисование 
им ближе всего. Это та область творчества и труда, где ребенок выступает наравне со взрослыми, а порой и 
превосходит  их.  Как  пишет  Н.А.  Сергеева,  в  рисунках  детей  проявляется  сложнейший  мир  души,  который 
малыш открывает внимательному наблюдателю: «рисунок – это откровение детской души, рассказ ребенка о 
самом  себе,  о  своей  боли  и  радости,  о  том,  о  чем  не  скажешь  словами,  о  том,  что  еще  не  понимаешь,  не 
осознаешь, но  остро  чувствуешь»  [3]. Поэтому  очень важно давать возможность  ребенку  выражать  себя  в    
различных   видах    изобразительной    деятельности, действовать самостоятельно, проявлять инициативу в 
выборе той деятельности, которая отвечает его потребностям, способностям, желаниям. 
Н.Я.  Михайленко,  Н.А.  Короткова  в  методических  рекомендациях  отмечают  важность  обеспечения 
самостоятельной деятельности детей, так как в ее рамках развивается творческая  активность в разных видах 
деятельности  (игре,  конструировании,  изобразительной  деятельности  и  др.)  Здесь  ребенок  получает 
возможность  самореализации,  так  как  становится  хозяином  действий,  отношений,  обретает  чувство 
самоуважения,  собственного  достоинства,  познает  себя.  В  связи  с  этим,  авторы  определяют  важность 
разделения педагогического процесса на три составляющих блока, а среди них – блок свободной самостоятель-
ной деятельности детей, имеющий значение для решения задач всестороннего воспитания личности ребенка. В 
своей  свободной  деятельности  ребенок  актуализирует  способности  и  умения,  складывающиеся  как  на 
занятиях,  так  и    в  совместной  деятельности  со  взрослым.  Самостоятельная  активность  ребенка  создает 
необходимый базис для познавательной мотивации и интереса к собственной познавательной деятельности [4].  
Педагоги  в  своем  исследовании  отмечают  «Деятельность  ребенка  может  быть  названа  художественной, 
если  она  непосредственно  связана  с  различными  видами  искусства»,  и  дети,  в  силу  своих  возрастных 
особенностей,  «сами  находят  форму  организации  своей  художественной  практики».  В  связи  с  этим, 
рассматривается самостоятельная художественная деятельность детей как  деятельность по инициативе самих 
детей, в которой они активно осваивают доступные им виды искусства, организуя свои действия в форме игр, 
упражнений и придавая им репродуктивный или творческий характер [5].  
Самостоятельная художественно-творческая деятельность способствует самоактуализации детей, развитию 
у  них  самостоятельности,  инициативы,  активности,  творческих  проявлений,  интереса  к  собственной 
художественной  деятельности.  Поэтому  имеет  значение  обеспечение  возможности  саморазвития, 
самореализации детей в самостоятельной художественно-творческой деятельности.  
Самостоятельная художественная   деятельность  обладает большими возможностями в развитии личности 
ребёнка: 
- развиваются инициатива, самостоятельность, активность; 
- в самостоятельной художественной деятельности находят естественный выход разные яркие впечатления, 
повлиявшие на воображение и эмоции ребёнка, снимая напряжение, делая его внутренний мир комфортнее; 
- совершенствуя и закрепляя свои навыки и умения в процессе самостоятельной деятельности, ребёнок всё 
более чувствует уверенность в себе, в своих возможностях; 
Рекомендации для родителей по развитию творческих способностей детей.  
Необходимо  создать  необходимые  условия,  так  как  у  детей  должен  быть  доступ  к  материалам, 
предназначенным для творчества и возможность в удобный момент ими пользоваться. 
По  возможности  поддерживать  у  ребенка  стремление  заниматься  творчеством,  всячески  поддерживайте 
детскую инициативу. Не стоит выражать неодобрения, не делайте акценты на неудачах, поощряйте именно то, 
что получилось лучше всего. 
Ребенку необходимо научиться выстраивать систему ценностей, помогите ему в этом. Крайне важно, чтобы 
он с уважением относился не только к своим идеям, но и к идеям других людей. 
Обязательно  поддерживайте  все  главные  идеи  ребенка,  нельзя  критиковать  пусть  и  самые  неудачные 
творения. Необходимо найти в них то, что вышло хорошо, по крайней мере, деликатно обращайте внимание на 
минусы  и  покажите  пути  для  их  исправления.  Искреннее  одобрение  необходимо  вашему  ребенку,  ведь  он 
творит  для того, чтобы вы им гордились. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
285 
Стараться дать детям удовлетворение главных социальных потребностей: чувство безопасности, уважения 
к себе, любви, потому что скованный человек не сильно склонен к самовыражению и творческим порывам. 
Предоставляйте  малышу  возможность  побыть  в  одиночестве,  позволяйте  ему  самостоятельно  заниматься 
своими  делами.  Чрезмерная  опека  может  стать  тормозом  для  творческого  развития.  Не  забывайте,  что 
родительская  помощь,  в  том  случае,  если  она  нежелательная,  может  быть  воспринята  негативно,  ведь  это 
вмешательство в его внутренний мир. 
 
Түйіндеме 
Бұл  мақалада      мектеп  жасына  дейінгі  баланың  өзіндік  көркем-шығармашылық  іс-әрекет  арқылы  дамуының  тәсілі 
қарастырылады.    Өзіндік  көркем-шығармашылық  іс-әрекет  мектеп  жасына  дейінгі  баланың    дамуындағы    олардың 
дербестігінің, бастаманың, белсенділігінің, шығармашылық айқындығының меншікті  көркем іс-әрекетке деген ықыласын 
білдіреді. Ата-аналарға мектеп жасына дейінгі баланың шығармашылық зейінінің дамуына ұсыныстар жазылды. 
 
Summary 
In this article considered independent artistic activity as means of development of work of children of preschool age. Independent 
художественно-творческая  activity  assists  самоактуализации  of  children,  to  development  for  them  independence,  initiative, 
activity,  creative displays, interest in  own artistic activity. Written to recommendation  for parents  on developing  creative flairs  of 
children 
 
Список использованной литературы: 
1.  Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы. –Астана, 2010.- 61с.  
2.  Зимняя И.А. “Основы педагогической психологии” – М., 1980. 
3.  Сергеева Н.А. Рисунки – откровения детской души. // Обруч. – 2006. -№1    
4.  Михайленко Н.Я., Короткова Н.А. Дошкольное образование: ориентиры и требования к обновлению содержания.// 
Дошкольное воспитание. № 5 – 6. 
5.  Самостоятельная художественная деятельность дошкольников. / Н.А.Ветлугина. – М.: Педагогика, 1980. – 208 с. 
 
 
УДК 37.031 
 
БИОЛОГИЯ ПӘНІ САБАҒЫНДА ГОРМОНДАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІКТЕМЕ БЕРУ 
 
С.М. Джамилова – 
Өсімдіктер физиологиясы және биохимия кафедрасының аға оқытушысы 
 
Аңдатпа:  Мақалада  қосымша  материал  ша  тақырыпқа  "Гормондар"  биологияның  сабақтарында  11  сыныпта 
ұсынған.  Мақалада  гормандардың    топтастырулары  беріледі.Физиологиялық  және  биохимиялық  гормондарының  
қасиеттері  өсімдіктерге  деген  әсері.  Ғалымдардың  гормондар  туралы  зерттеуі.  Ара  нәтиже  "гормондар"  деген 
тақырыптың  байқауының  биологияның  сабақтарында  оқы  -  тамаша  туралы  құрылым,  физиологиялық  және 
биохимиялық қасиеттері алады және гормонның ашылуы. Фузикокцин өсімдік үшін ең күшті әсер ететін антистресті 
қосылыстардың  бірі  болып  есептелінеді.  Фузикокциннің  осмотикалық  стреске  бейімделу  кезіндегі  жағымды  ролі 
анықталды.  
Біз  үшін  фузикокциннің  биохимиялық  активтілігін  зерттеу  бойынша  деректер  қажет.  Тұңғыш  рет  1977  жылы  
Alessandro Ballio  қызметкерлерімен бірге жүгері өскіндерінің ұштарынан бөліп  алынған плазматикалық мембранада  
фузикокцинді  рецепторларды  тапты.  Олар  бөлініп  алынған    фузикокцинді    рецепторы    қосылған  протеолипоспен  
құрылымы орындалды. Сондай-ақ осы жасанды жүйенің қасиеттерін зерттеді 
Тірек сөздер: гормон, Кинетин, Fusicoccum amygdale,                
 
Биологияның  энциклопедиялық  сөздігінде    гормон  терминін  грек  тілінен  аударғанда  hormao  -  қимылға 
әкелемін, қоздырамын  деп көрсетілген. Гормон терминін 1905 ж. Э.Старлинг енгізген.  
Гормондар биологиялық активті заттар организмнің  маманданған  топтарынан бөлінеді және мақсаттардың 
бағытымен  мүшелермен  ұлпаларға  әсер  етеді.  Гормондардың  басқарылуымен,  организмдердің    туылғаннан 
өлгенге дейінгі барлық даму этаптарында және тіршілік етуінің барлық негізгі этаптарында жүреді.  
Гормондар  метаболизмнің  негізгі  звеноларын  таңдамалы  бақылау  арқылы  ұлпалардың  және  тұтас 
организмнің  түгелдей  қалыпты  өсу  ағымын  жүргізеді  [1].  Бұл  дегеніміз:  гендер  активтенеді,  клетка  генотипі 
қалыптасады және ұлпа мамандануы, жыныстардың қалыптасуы, көбеюі  сыртқы ортаның өзгеруіне бейімде-
леді.  Организмнің  ішкі  ортасының  тұрақтылығы    мен  мінез  құлығы  қалыптасады  –  гормондардың  әсерінен  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
286 
осылай    жеке  органдардың  тіршілігін  іске  асырады.  Ал  организмдегі  зат  алмасуға  гормондар  гормондардың  
экспрессиясының реттелуі  жолымен ферменттердің активтенуі жолымен әсер етеді [2].  
Гормон химиялық сигнал сияқты нысанаға – орган клеткаға әсер етеді. Гормондардың нысана тұтастығына  
әсері  жоғары  спецификалық  рецепторлармен  байланысуы  арқылы  жүреді.  Гормондардың  бөлінуі  қалыпты 
жағдайдан  тым  көбейіп  кетсе,  не  жетіспесе    организмді  патологиялық  ауруға  ұшыратады.  Көп  клеткалы 
организмде  екі  клетка  арасындағы  өзара  әсер  реттелудің  жаңа  факторына  әкеледі.  Бірінші  топ  клетка 
метаболизмнің соңғы өнімдері басқа клеткаларға әсер етуі мүмкін.  
Гормональды  бақылаудың  күшті    әсерін  өсу  процесінің    реттелу  механизмдерін  және  түрлі  мүшелермен, 
мүшелер  жүйесін  қарастырғанда  байқалынды.  Өте  жарық  ерекшеліктерінің  бірімен  жеке  мүшелерге  әсер 
еткенде  жоғары  көрсеткішпен  жүруі,  өсуі  белгілі  гормондармен  стимулденетін  белгілі  мүшені    көрсетуге 
болады,  сол  уақытта  осы  гормон  басқа  мүшелерге  тиісті  еместігін  көруге  болады  [2].  Гормондар  клетка 
метоболизміне түрлі әдістермен әсер ете алады. Соның ішіндегі  үш маңыздысына көз салайық: 
а) гормондар белоктық синтезді күшейтуі  мүмкін (яғни индуктор, репрессор т.б. түрінде әсер етеді.) 
б) гормондар белгілі  белгілі бір метаболитикалық жолдың активтілігіне әсер етеді. 
в) гормон қандайда бір жол арқылы  клеткалардың транспорттық механизміне әсер етеді, яғни белгілі бір 
субстраттың  клеткаға  әсер  етуін  жеңілдетеді  және  осы  арқылы  клеткаішілік  метаболитикалық  процестердің 
барлық жинақтылығын басқарады. 
Гормондардың  сигнальдық трансдукциясының негізгі заңдылықтары Gomperts  B.D., Kramer  I.M., Tatham  
P.E.R.  кітаптарында жақсы жазылған. 
Сигнальдық  трансдукция  -  деп  гормондардың  түзілуіне  байланысты  барлық  жолды  айтады,  яғни  оның  
транспорты,  оның  плазматикалық  мембранаға  әсері,  нысана  мүшедегі  гормондық  сигнальдың    жолы  мен 
барлық клетка ішілік механизмдерінің іске асуын айтады [2]. 
1. Цитокининнің физиологиялық қасиеттері 
Өсуді,  мүше  түзілуді,  қартаю  процестерін,  тыныштықты  реттеуде  іске  қосылатын  және  алуан  түрлі 
биологиялық  белсенділіктің  белгілі  бір  жиынтығына  ие  болатын  фитогормондар  типінің  негізгісі  - 
цитокининдер деп аталады.  
Өсімдіктерден  цитокининді  1955  жылы  АҚШ-тағы  Висконсин  университетінде  американың    ғалымдары 
Миллер  мен  Скуг  ашты.  Цитокининнің  ашылуына  келесі  жағдайлар  көмектесті.  Авторлар  темекі  сабағы 
өзегінен  алынған  каллустармен    жұмыс  істей  отырып,  белгісіз  фактордың  жетіспеуінен  оның  өсуінің  тоқтап 
қалатынын байқаған.  
Сондықтан ғалымдар каллустардың өсуіне  жеткіліксіз белгісіз факторды  ашытқы экстрактысынан бөліп 
алуды қарастырды. Осымен бірге бұл активті заттың құрамына пуриннің кіретіндігін де анықтады [3].  
 
Өте активті цитокинин - 6-(    - диметилалил) - аминопурин деп атайды. Сол ғалымдар 
 6-  фурфури-
ламинопуринмен темекі сабағының орталық ұлпасын оқшаулағанда клеткалық бөлінуге апарған. Сол себептен 
осы заттың атын кинетин (кинез - бөліну деген сөзден шыққан) деп атады.  
Кинетин  –  ақ  түсті  кристалды  зат,  құрылымдық  формуласы  C
10
H
9 
N
5
O  молекулалық  салмағы  215,  5  
Кинетин суда нашар ерісе, этанолда,  сілтілі ерітінділерде,  қышқылда жақсы ериді. Ол қыздырғанда қышқыл 
мен сілтілердің әсеріне өте төзімді келеді. Скуг пен Миллер фитогормонның аталуын – кининді цитокининмен 
ауыстыруды ұсынды.  
Қазіргі  уақытта  көпшіліктің  қолдануымен  цитокинин  термині  қабылданды.  Кинетиндердің  ішінде  ең 
активтісі болып цитокининнің синтетикалық түрі 6-бензиламинопурин болып табылды [4]. 
Алғашқы  табиғи  цитокининді  1964  жылы    Лезамом  Letham  бөліп  алды,  бұған  дейін  жүгерінің  сүттену 
кезеңіндегі дәнін алып, спирттік экстрактысын  бірнеше саты тазартудан өткізіп қолданған.  
Цитокининді  жүгеріден  бөліп  алғандықтан  оны  зеатин  деп  атаған.  Өсімдікке  оның  әсері    цитокинин 
препаратының әсеріне ұқсайды және  апикальды басымдылықтың әсерін жоюмен байланысты.  
Цитокининнің  ең  физиологиялық  қасиеті  ол  апикальды  доминанттың  әсерін  жою  болып  табылады. 
Апикальды доминанттылығы ол сабақтың ең ұшындағы бүршіктің әсерінен қосымша сабақтар мен жапырақ-
тар өсе алмауына апарады. Егер біз сол бүршікті алып тастасақ және цитокинин ерітіндісімен сол сабаққа әсер 
етсек қосымша жапырақтар мен сабақтар өсе бастайды.  
Цитокининнің  екінші  физиологиялық  әсері  ол  алынған  жапырақтардың  сарғаюын  тоқтатып  және  оны 
көгертеді.  Осы  себептен  біздің  зерттеп  жүрген  биореттегішті  ең  алдымен  осы  әсерлерін  зерттеулердің 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
287 
қажеттілігі  сөзсіз.  Егер  біздің  биореттегішіміз  цитокининнің  физиологиялық  әсерлерін  орындаса  онда  ол 
цитокининнің қатарына жататындығы дәлелденеді. 
2. Фузикокциндердің  ашылуы мен химиялық құрылысы  
Фузикокцинді  (ФК)  1964  жылы  италияндық  ғалым  Рим  университетінің  професоры  Alеssandro  Ballio 
Fusicoccum  amygdale    фитопатогенді  саңырауқұлағының  фитотоксині  ретінде  ашты.  Бұл  фитоксин  жас 
миндаль  ағаштарын    төмендегідей  жағдайда  өлтіруге  қабілетті:  бұл  токсин    жапырақтардың  саңылауларын 
ашқан да, осыдан соң олар жабылмаған. Артық транспирация және тамыр жүйесінің әлсіздігінің нәтижесінде 
жас ағаштар тез кеуіп кетеді, яғни фузикокцин табиғи десикант болып табылады.  
Профессор A.Ballio лабораториясында осы фитотоксиннің құрылысы анықталынды (1-суретте көрсетілген) 
[5]. 
Фузикокциннің гибберлиндер сияқты табиғи терпеноидтарға жататындығын Gronevald авторларымен бірге 
ескере  отырып, гибберлиндер мен фузикокциннің туыстығы туралы гипотезаны шығарды. Бұл екеуі  де ауру 
саңырауқұлақтардың  дитерпеноидтары,  метаболиттері.  1960-1980  жылдардын  бері  сол  сияқты  фузикокцин-
дердің  де  15-ке  жуық  топтары  белгілі  болды.  Олар  А,В,С  символдарымен  ажыратылады.  Жоғары  сатылы 
өсімдіктерде  фузикокцин  тұқымдасына  жататын  заттардың  бар  болуы  туралы  алғашқы  мәліметтерді    1980 
жылы Муромцев қызметкерлерімен бірге  тұңғыш рет баспадан басып шығарды. Кейін фузикоцинді табу үшін 
жоғары қысымды сұйық хроматографта материалды алдын-ала фракциялай алатын хроматоспектрометрияны  
қолданылды.  
Өсімдіктегі  экзогенді  А  фузикокциннің  мөлшері  10
-10
-10
-12
  М  құрады,  бұл  эндогенді  гибберлиндердің 
құрамынан  2-3  есе  төмен.  Бұл  жерден  жоғары  сатылы  өсімдіктерден  табиғи  фузикокциндердің  препаратты 
мөлшерін бөліп алу мәселесі күрделі екендігі анық болып отыр. 
 
Сурет 1. Fusicoccum amygdali Del. Фитопатогенді саңырауқұлағының  
фузикокцин - фитотоксин  формуласы(1964 жылы Ballio et all  сипаттаған) 
 
Алғашқы және негізгі идентифицирленген фузикокциндердің бірі  А фузикокцині болып табылады. Ол өз 
алдына гликозидті үш корбооксилді дитерпендер, молекулалық салмағы 680 кД және формуласы С
36
Н
5
О
12
. 
ФК молекуласының агликонды бөлігі үш циклді жүйе болып табылады. Бұл жүйе сегіз бұрышты және бес 
бұрышты  сақинаны  біріктіреді  сонымен  қатар    ФК-нің  молекуласының  агликонды  бөлігі  тотығу  кезінде 
ацетилді топпен байланысады.  
ФК-нің 10 шақты түрі моно, ди, үш ацетаттар. ФК басқа қатары өзгеше құрылысты болып келеді. Олардың 
20-ыншы көміртегі атомы тотықпаған. Мұндай құбылыстар саңырауқұлақтарда, балдырларда, кейбір жоғары 
сатыдағы  өсімдіктерде,  тіпті  жануарларда  (жәндіктерде)  байқалған.  Фузикокциндердің  көптеген  түрлері 
әртүрлі  организмдерден  бөлініп  алынған,  мысалы:  фузикоплагин  С,  анаденсин,  эпоксидилтимен,т.б. 
Циклопентанды,  циклооканды  байланыстары  бар  терпеноидтар  наменклатурасы  бойынша    фузикоккандар 
қатарына  кіреді.  Фузикоккандар  фузикокциннің  туысына  жатады.  Мұндай  фузикоккандардың  байланысы 
транс – син - транс С
20
 - көмірсутек ретінде белгілі болған. 
Фузикокцинді ары қарай зерттеу олардың физиологиялық, биохимиялық қасиеттерінің алуан түрлі  екенін 
көрсетеді. Бұл  жағдай көптеген өсімдіктердің өсуінде табиғи реттеуші екендігіне мүмкіндік береді. Көптеген 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
288 
жоғары  сатыдағы  өсімдіктердің  клеткалары,  мүшелері,  ұлпалары  ФК  көлемінің  ұлғаюына  жауап  беруге 
байланысы  бар,  сол  сияқты  саңылаулардың  ашылуы,  ұрықтың  өсуінің  қарқыны,  көбеюі,  т.б.  процестерге 
байланысы бар. ФК және ФК заттар тұқымның өсуіндегі маңызды эндогенді реттегіш болып табылады деген 
мәліметтер бар.  
Г.С.  Муромцев лабораториясында ең бірінші рет фузикокциндердің тұқымның ризогенезіне  активті әсер 
ететіні  анықталған.  Фузикокцин  асбұршақ  тұқымының  өсуіне  өте  қызықты  әсер  көрсетті.  Осылайша  ол 
котилидон клеткаларының өнуін реттеп отырады да бір жағынан осьтің ұрықтарының өсуін тежеп отырды, бұл 
фузикокциннің  полярлы  әсері  бар  екендігін  көрсетеді.  Фузикокцин  бұршақ  тұқымдастардың  бастапқы  ерте 
кезеңінде  Rhizobium  spp.  тамырлануына  маңызды  рөл  атқарады,  яғни  фузикокцин  бұршақ  тұқымдастарда  
түйнектердің түзілуін активтейтіні анықталды [6]. 
Фузикокцин жапырақтың бағаналы клеткаларымен көмірқышқыл газын меңгеруін активтейді.  Сондай-ақ 
фузикокцин  Vigna angularis калеоптилінің клеткалар апопластарындағы аскорбат концентрациясын реттейді.  
Муромцев  қызметкерлерімен  бірге  мынаны  көрсетті:  өсуге  қолайсыз  жағдайда  тұқымдардың  ұқсастығын 
фузикокцин  арттыруға  қабілетті,  мысалы:  жоғары  және  төмен  температураларда,  артық  ылғалдануда, 
тұздануда.  РҒА  өсімдіктер  физиологиясы  институтының    қызметкерлері  тұқымдарды  малу  (0,68  мг/л 
фузикокцин), қыстық бидай, арпа, сұлыға шашырату (0,34 мг/л фузикокцин) арқылы өсімдіктердің аязға төзім-
ділігін арттыратындығын көрсетті. Аязға төзімділіктің артуы фотосинтетикалық аппараттың даму  деңгейімен 
қанттың  жиналуымен  жақсы  коррелирленеді,  сондай-ақ  клеткада  эндоплазматикалық  ретикулумның  дамуын 
жылдамдатумен де  ерекшеленеді. Фузикокцин күрішті тұзданудан қорғайтындығы, әртүрлі ауруларға картоп 
түйнектерінің  тұрақтылығын арттыратындығы көрсетілді.  
Фузикокцин  өсімдік  үшін  ең  күшті  әсер  ететін  антистресті  қосылыстардың  бірі  болып  есептелінеді. 
Фузикокциннің осмотикалық стреске бейімделу кезіндегі жағымды рөлі анықталды.  
Біз  үшін  фузикокциннің  биохимиялық  активтілігін  зерттеу  бойынша  деректер  қажет.  Тұңғыш  рет  1977 
жылы  Alessandro Ballio  қызметкерлерімен бірге жүгері өскіндерінің ұштарынан бөліп  алынған плазматика-
лық  мембранада    фузикокцинді  рецепторларды  тапты.  Олар  бөлініп  алынған    фузикокцинді    рецепторы  
қосылған протеолипоспен  құрылымы орындалды. Сондай-ақ осы жасанды жүйенің қасиеттерін зерттеді [6]. 

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: