Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары» сериясы

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
47 
УДК 327.33 
 
METHODOLOGICAL BASIS OF USING  INFORMATIONAL COMMUNICATIVE TECHNOLOGIES 
 IN FORMATION OF LINGUACULTURAL COMPETENCE 
 
Д.С. Аленов – 
магистрант 2 курса КазУМОиМЯим.Абылай хана 
 
Abstract: 
In this article the author analyses the importance of foreign language education in modern world. The final goal of it is 
formation of intercultural communicative competence, one subcompetence of which is linguacultural. The author names the 
cognitive-linguacultural methodology as a universal conceptual basis of theory of foreign language education. Modern foreign 
language education plays an important role in formation of a person as a subject of intercultural communication. In this paper 
you can find different viewpoints on linguacultural competence. The connection between notions of “culture” and “language” 
are defined from different aspects. The process of informatisation has become widespread in all spheres of life. Of course, it 
has a great impact on the foreign language education. Many teachers use different interactive communicative technologies at 
their lessons. The author shows that usage of interactive technologies in foreign language education gives huge opportunities 
in achieving the final goal. 
Keywords:  Informationand  communication  technologies,  competence,  linguacultural  competence,  intercultural 
communicative competence, reconceptualization, Internet technologies. 
 
Nowadays a question of the application of new information technologies in education is raised quite often. This is 
especially important in the field of foreign language education, where the use of computer technology has never been 
strongly  developed.  Today,  when  information  is  a  strategic  resource  of  social  development,  and  knowledge  is  the 
relative and unreliable subject, because it quickly becomes obsolete and requires constant updating in the information 
society, it is clear that modern education is a continuous process. 
Integrative  informational  processes  of  the  contemporary  world  makes  the  social  order  to  the  system  of  higher 
vocational education to train graduates with a commitment to vocational training, to master new professions, abilities to 
intercultural  and  professional  interaction  with  colleagues  from  different  countries,  and  therefore  the  ability  of 
intercultural communication and self-development in the foreign language educational environment. 
The basic direction of the  modernization of the domestic system of higher vocational education to ensure its new 
quality  is  a  competence  based  approach.  The  introduction  of  competence-based  approach  seriously  affects  all 
components of the learning process and “requires a substantial revision of the educational content, methods of teaching 
and traditional control-assessment systems”[1, p.110]. V.I. Karasik, quoting thoughts of V.D. Shadrikov, states, that this 
approach  defines  the  competence  of  the  graduate,  which  includes  professional  knowledge,  skills  and  professional 
important  qualities  of  personality  [2,  p.75].  The  basic  characteristic  of  this  notion  remains  a  single  complex  of 
competencesemployed  in  professional  activities  [3,  p.9].  According  to  Russian  scientists  (D.A.  Ivanov,  V.K. 
Zagvozdkin,  I.A.  Zimnyaya,  etc.),  the  competence  based  approach  is  a  new  way  to  achieve  tenure  in  the  quality  of 
education. 
It follows, that education is a goal-seeking process of training and education on behalf of individuals, society and the 
State, and leads to the mastery of cultural, moral, and emotional attitude towards the world, experience in professional 
and creative activities, the protectors of the spiritual and material achievements of humanity. In other words, mankind 
must learn to develop a culture of continuous lifelong learning. 
Developed by Kunanbayeva S.S. a cognitive-linguacultural methodology, as a universal conception of the modern 
theory of foreign language education, provides an innovative approach to modeling language of the educational process. 
According  to  cognitive  linguacultural  methodology  in  language  learning  situations  out  of  the  country  of  studied 
language, "foreign language education" defines as an industrial sphere, which has its own, different from the "language 
teaching" theoretical and methodological frameworks and approaches. 
Modern foreign language  education  plays an important role in  formation  of  person  of  the subject  of intercultural 
communication,  able  to  act  as  a  subject  of  the  dialogue  of  cultures  and  the  use  of  foreign  language  in  a  variety  of 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
48 
situations  in  intercultural  everyday  and  professional  communication.  A  foreign  language  as  an  academic  discipline 
includes in its contents not only linguistic knowledge, but also knowledge about national standards, marked the spiritual 
richness  of  the  language,  the  characteristic  social  traits,  cultural  and  cross-cultural  peculiarities  of  foreign  language 
reality. 
Means to form the ability for intercultural communication is language acquisition. Info-communicative approach to 
foreign language  education  makes the  formation  of students' skills  of  interaction. With the advent  of  modern  digital 
equipment such as  multimedia  computers,  video  projectors, screens and electronic  networks there are  fundamentally 
new  opportunities  for  studying  foreign  languages,  related  to  foreign  language  environment  and  rendering  not  only 
physical or informational objects, but also "essential" (semantic). 
Thus, today a human needs not only new practical skills and theoretical knowledge, but also the ability to develop 
these skills and  knowledge.  American  futurologist  A.  Toffler in the 50-s  of  the  last  century, warned about the rapid 
obsolescence of knowledge and the need for lifelong learning like "on/off", where traditional lectures should give way 
to a multitude of interactive teaching methods, from role-playing games to computer workshops[4, p.88]. Continuous 
education, or education through life, is the way of human existence in the information society and the process in which 
he/she currently participates, almost from birth to old age. 
Structure  of  intercultural  communicative  competence  reflects  a  system  that  generates  the  cross  cultural-
communicative  foreign  language  level,  consists  of  several  subcompetences,  one  of  those  is  linguacultural.  This 
subcompetence  forms  in  language  personality  the  primary  picture  of  the  world  based  on  his/her  native  culture,  as 
linguacultural  reflection  of  national  linguistic  consciousness  and  mentality,  and  lays  the  foundations  of 
"reconceptualisation" passing to FL. 
Many  scholarsfocus  their  attention  on  the  notion  of  "linguacultural  competence"  nowadays.  It  is  a  system  of 
knowledge of the culture, as embodied in the national language and a set of special skills for putting this knowledge into 
practice. Linguacultural research has a long tradition. European linguacultural tradition is connected with the names of 
F.  de  Saussure,  R.  Jacobson,  R.  Barth,  T.  Van  Dijk.  A  notable  contribution  to  the  linguistic  theory  of  cultural  and 
situational models was made by l. Wittgenstein, G. Gadamer, G. Guillaume, M. Heidegger, N. Chomsky, K. Jaspers. V. 
Humboldt stood at the beginnings of the world view determination of peoples through their languages. His ideas were 
continued in the writings of A.A. Potebnya, as well as A. Meillet, J. Vanderies, E. Benvenis. 
The content of linguacultural competence of students cannot be expanded without consideration of notions such as 
"language" and "culture",  features  of the relationship and  interaction  of  which were received by the  interdisciplinary 
area "cultural linguistics" and the ideas of the last have been adapted by pedagogical science. Culture interrelates with 
the  language,  because  language  as  communication  means  absorbs  everything  that  deals  with  cultural  and  traditional 
competency,  broadcasted  due  to  language  from  generation  to  generation.  On  the  basis  of  this  new  idea  the  cultural 
linguistics appeared, which, by definition,  V. V. Vorobiev, is a complex scientific synthesizing discipline that studies 
the  relationship  and  interaction  of  culture  and  language  in  its  functioning  and  to  reflect  this  process  as  a  coherent 
structure of units in the unity of their linguistic and cultural content by systemic methods and focus on current priorities 
and cultural setting [2, p.36]. According to KarasikV.I., “cultural linguistics is an integrated area of scientific knowledge 
about  the  relationship  and  interaction  between  language  and  culture”  [2,  p.78].  G.G.  Slyshkin  notes  that  in  cultural 
linguistics  there  are  two  directions:  "from  language  unit  to  the  culture  unit  and  from  cultural  unit  to  the  unit  of 
language" [3,  p. 10].  Traditional  linguistics  perspective  on  the relationship  of language and  culture "is an attempt to 
resolve the linguistic tasks using some presentation on culture". It must be said, that I.I. Haleyeva, V.P. Furmanova, G. 
Ter-Minasova,  I.L.  Tsaturova,  V.V.  Safonova  studied  the  various  aspects  of  the  problem  of  integrating  culture  into 
foreign language teaching in the past two decades. Among the studies aimed at the practical development of methods of 
teaching  foreign  language  with  its  cultural  component,  we  can  call  the  works  of  B.C.  Borisov,  N.  Kulibina,  S.Yu. 
Illyina, L.P. Strumila, V. Otshepkova,  N.B. Ishkhanian, A.N. Bogomolov, E.N. Grom, T.P. Popova, P.V. Sysoyev and 
others. 
All of the above mentioned researchers emphasize the importance of learning a foreign language as a component of 
culture  and  recognize  the  fact  that  this  is  a  new  stage  of  development  of  this  perspective,  corresponding  as  to  the 
increased needs of the educational process as better understanding of the relationship of language and culture and its 
reflection in the practice of language teaching. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
49 
In culturallinguistics a language is seen as a phenomenon  of culture,  cultural-historical environment, forming the 
linguistic personality. 
Emphasizing  the  linguacultural  competence  among  others,  we  want  to  point  out  its  importance  and  role  in  the 
achievement of quality training of future specialists.  
A  range  of  issues  related  to  informatization,  presents  extremely  rapid  development  and  universalization  of 
telematics - a single computerized system. This is a qualitatively new information infrastructure of the society, which 
brings  together  computer  networks,  television,  satellite  communications  etc,  which  create  local,  regional,  and  global 
information  systems.  The  worldwide  network  of  the  Internet  today  becomes  a  leader  among  the  many  variants  of 
telecommunicative technology. 
Information  and  communication  technologies  based  on  Internet,  telecommunication  networks  and  intelligent 
computer systems offer new generations of exciting, hitherto unknown features of the free dissemination of knowledge 
and information around the world. This makes it possible to speak of a global system of knowledge beyond the local, 
narrow national contexts. This knowledge brings together the cultures of different peoples, is characterized by a variety 
of  sources,  is  based  on  the  global  information  infrastructure  and  human  activities  such  as  science  and  technology, 
politics and economics, culture and education. 
The use of information and communication technologies leads to overcome age, temporal and spatial barriers and 
brings to everyone an opportunity for lifelong learning. People of all ages, everywhere, in very different circumstances, 
constantly learn new things. Thus, they form a learning society. 
Learning foreign languages each year becomes an increasingly acute problem. Now youth clearly understands that 
knowledge  of  a  foreign  language  and  better  of  several  foreign  languages  is  an  essential  requirement  for  successful 
employment and career growth in the modern world.  
Improvement  of  learning  technologies  ocupies  one  of  the  first  places  among  the  many  new  directions  for  the 
development  of  education,  attracting  in  the  past  two  or  three  decades  the  focus  of  researchers  by  challenges  of 
highereducational institutions. 
Today a priority in language teaching is to focus on the formation of intercultural communicative competence, all 
other aim (educational, pedagogical, developing) are in the process of implementing this goal. 
The  communicative  dominant  of  the  languageteaching,  represents  a  serious  claim  to  the  content  and  forms  of 
organization of educational process. The communicative approach in the modern sense intends of teachingintercultural 
communication  and  formationof  ability  to  interact  on  the  intercultural  level,  that  constitute  the  basis  of  theInternet 
functioning. 
Moreover,  the  Internet  helps  in  development  of  skills  that  are  important  not  only  for  the  intercultural 
communication. This is primarily due to the cognitive operations: analysis, synthesis, abstraction, comparisons, verbal 
and  semantic  prediction,  etc.  Thus,  skills  and  abilities  that  are  generated  with  the  help  of  Internet  technologies,  go 
beyond  linguacultural  competence,  even  in  the  "language"  aspect.  The  Internet  develops  social  and  psychological 
competences  of  the  students:  their  confidence  in  themselves  and  their  ability  to  work  in  a  team;  creates  a  positive 
learning atmosphere, performing as a means of interactive approach. 
Communicating  in  the  true  language  environment  provided  by  the  Internet,  students  find  themselves  in  these 
situations.  Involved  in  a  wide  range  of  meaningful,  realistic,  and  achievable  targets  of  interest,  students  are 
spontaneously  and  adequately  respond  to  them  that  stimulates  the  creation  of  original  utterances,  not  templated 
manipulation language formulas. 
Mastering of intercultural and linguacultural competences is impossible without communication practices, and the 
use of Internet resources in the foreign language classroom in this sense is simply irreplaceable: a virtual environment 
of  Internet  makes  it  possible  to  reach  the  temporal  and  spatial  scope,  giving  its  users  the  ability  for  authentic 
communication with real people on a topical theme for both parties. However, we must not forget that the Internet is the 
only auxiliary technical means of training, and for best results, you must correctly integrate its use into the lesson. 
Analyzing it, we came  to the conclusion that linguacultural competence is the ability  of an individual to  perform 
intercultural communication, is based on 1) knowledge of lexical units with national-cultural semantics and the skills to 
apply  them  in situations  of intercultural  communication; 2) possession  of  sociocultural-related situations  to  national-
specific  patterns  of  behaviour  using  communicative  techniques  adopted  in  the  ethnic  culture;  3)  ability  to  use 
background  knowledge  (historical-cultural,  socio-cultural  and  ethno-cultural)  to  achieve  intercultural  understanding 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
50 
with native speakers, i.e. linguacultural competence - the ability and willingness to make an adequate understanding and 
interaction  with  representatives  of  other  linguaculturalsocium  based  on  learning  about  the  world,  as  reflected  in 
language and forms of the cognitive foundation of communication. 
Mastering  intercultural  communicative  competence  is  impossible  without  communication  practice,  and  use  of 
resources the Internet at the lesson of a foreign language in this sense is simply irreplaceable: the virtual environment 
allows to exceed the scope of time and space, giving to its users an opportunity for authentic communication with real 
interlocutors on themes actual for both parties. 
Communicating in the true language environment, provided by the Internet, students find themselves in the real life 
situations. Involved in the solution of a wide range of significant, realistic, interesting and achievable tasks, pupils are 
taught to react to them spontaneously and adequately. 
 
 
Түйіндеме 
Осы  мақалада  автор  ақпараттық  коммуникациялық  технологияның  игерушілігінің  артықшылықтарын 
лингвомәдени құзырдың құралымында саралайды.  
 
Резюме. 
В этой статье автор анализирует преимущества использования информационных коммуникационных технологий 
в формировании лингвокультурологической компетенции.  
 
References 
1.  Кунанбаева С.С. Теория и практика современного иноязычного образования. – Алматы, 2010. – с.110. 
2.  Карасик  В.И.,  Слышкин  Г.Г.  Лингвокультурный  концепт  как  единица  исследования.  //  Методологические 
проблемы когнитивной лингвистики: Сб.науч.тр. / под редак. И.А. Стернина. – Воронеж: ВГУ, 2001. – с. 75-80. 
3.  Слышкин  Г.Г.  От  текста  к  символу:  лингвокультурные  концепты  прецедентных  текстов  в  сознании  и 
дискурсе. М., - 2000. – с.9-10. 
4.  Тоффлер Э. Шок будущего. Пер. с англ.: – М.: АСТ, 2001. 
5.  Андреев А.А. Введение в Интернет-образование. Учебное пособие. – М.: Логос, 2003. 
6.  Полат  Е.С.,  Бухаркина  М.Ю.,  Моисеева  М.В.,  Петров  А.Е.  Новые  педагогические  и  информационные 
технологии в системе образования: Учеб. пособие для студ. пед. вузов и системы повыш. квалиф. пед. кадров / Под 
ред. Е.С. Полат. – 2-у изд., стер. – М.: Издательский центр «Академия», 2005. 
7.  Петроченков А.Г. Компьютеры и Интернет в обучении иностранным языкам / Учитель, 2003. – № 1/ 
8.  Полат  Е.С.  Некоторые  концептуальные  положения  организации  дистанционного  обучения  иностранным 
языкам на базе компьютера // ИЯШ 1999. № 6 //. 
9.  Потапова  Р.К.  Новые  информационные  технологии  и  лингвистика:  Учебное  пособие.  Изд.  2-е.  –  М.: 
Едиториал УРСС, 2004. 
10. Преподавание  в  сети  Интернет:  Учебное  пособие  /  Отв.  редактор  В.И.  Солдаткин. –  М.:  Высшая  школа. 
2003. 
11. Преподавание  иностранных  языков.  /  Под  ред.  А.Т.  Базиева,  Л.И.  Зильбермана,  М.К.  Пигальской,                    
Е.С. Троянской. – М.: Изд-во «Наука», 1971. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
51 
УДК 316.4.063.2:373:342.744:165                
                     
ДАМЫТЫП ОҚЫТУДА ПАЙДАЛАНЫЛАТЫН  ТАПСЫРМАЛАР ЖҮЙЕСІ 
 
К.Сәдуақасқызы, А.Тапалова, О.Я.Сулейменова – 
Қорқыт Ата атындағы ҚызМемУ, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 
 
Аңдатпа: 
Бұл  мақалада  автор  дамытып  оқытуда  пайдаланылатын  тапсырмалар  жүйесі  жайында  атап  көрсетті.  Оқу 
тапсырмалары  жаңа  технология  бойынша  оқытудың  дидактикалық  жағдайларын  алдын  ала  басқаруға  мүмкіндік 
беретін   осы  заманғы  аса  маңызды  факторларының  біріне  жатады.Дәлірек  айтсақ  тек  дұрыс  құрастырылған 
тапсырмалар  жүйесі  ғана  оқу  нәтижелерін  алдын  ала  болжаудың  механизмі  болып  табылады.  Көпшілік  жағдайда 
оқытушылар  оқушылардың  тапсырманы  орындамауы  олардың  оқу  материалын  білмегенінен  немесе  білігінің 
жотығынан емес, оқу тапсырмалары өз қабілеттерін пайдалануға мүмкіндік бермейтініне байланысты болып жатады. 
Оқушылыардың  оқу  әрекеттерін  жоспарлы  түрде  басқару  үшін  мұғалімге  оның  оқу  тапсырмаларының  опера-
циялық құрылымы  белгіленген педагогикалық  мақсаттар мен жоспарланған білім нәтижелеріне сәйкес келуі тиіс. 
Тірек сөздер:  дамытып оқыту, оқу тапсырмалары, жадыны, зейінді, логиканы  дамыту,  жіктеу, заңдылықтарды 
табу,  тұлғаны дамыту. 
 
«Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында,  
  ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында» 
  Н.Ә. Назарбаев
 
  
Мектеп оқушысының немесе жоғары оқу орнының студентінің ақыл-ой қабілетін барынша дамытып оқыту 
білім  беру  мекемелерінің  маңызды  міндеттерінің  біріне  айналып  отыр.  Осы  тұрғыдан  дамытушы  сабақтың 
және  оқушыны  дамытушы  құрал  ретінде  оқу-танымдық  тапсырмалардың  рөлі  арта  түсуде.  2014  жылдың  27 
қаңтарындағы «Мәңгілік ел» атты Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «Біз қолжетімді 
және  сапалы  білім  беруді  дамыту бағытын  дәйекті  жүргізудеміз»,  -  деп  атап  көрсете  келіп,  білім  мен  кәсіби 
машық – заманауи білім беру, кадрларды даярлау мен қайта даярлау жүйесінің  негізгі бағдарларын  айқындап 
берді [1,2].  Қайсы бір пән болмасын оның әрбір сабағы оқушы тұлғасын дамытуға бағытталуы тиіс. Ал қандай 
сабақты  дамыту  сабағы  деуге  болады?  В.С.  Безруковтың  пікірінше  тұлғаның  рухани,  психикалық,  физио-
логиялық немесе денесінің өсуі және дамуына жол ашатын және адамгершілік, эстетикалық, зияткерлік және 
еңбек  тәрбиесі  арқылы  әлеуметтік  қалыптасуға  мүмкіндік  беретін  тұлғаның  ішкі  құрылымында  өзгерістер 
туғызатын  сабақты  дамыту  сабағы  деуге  болады  [2].  Сабақты  дамыту  сабағына  айналдыру  үшін  мұғалім 
мыналарды жүзеге асыруы тиіс: 
сабақтың репродуктивті сұрақ-жауап жүйесін және тапсырмалар типтерін күрделендіріп, оны орындау үшін 
адамның әртүрлі психикалық саналары (ес, зейін, ойлау, сөз және т.б.) іске қосылатындай етіп жасауы керек; 
бұған проблемалық сұрақтар, ізденістік тапсырмалар, бақылауға арналған тапсырмалар, практикалық сипатты 
есептер  шығару,  зерттеу  тапсырмалары  мүмкіндік  береді.  Жаңа  материалды  баяндау  сипатын  өзгерту  және 
оны проблемалық, эвристикалық ізденіске түрткі болатындай етіп ұйымдастыру қажет. Сабақтың міндеттерін 
қоюға оқушыларды тартып, өткізілу жоспарын бірге жасау, бірге жүргізу, әрекет нәтижелерін бақылауға және 
өзіндік  бақылауға,  бағалауға,  өзіндік  бағалауға,  өзара  бірін-бірі  бағалауға  тарту  арқылы  оқушыларды  сабақ 
үстіндегі танымдық үдерісте өзін  басқаруға, өзін  реттеуге  баулу. Оқушылар лаборант, ассистент, мұғалімнің 
көмекшісі, консультант бола алады. 
Оқу  тапсырмалары  осы  заманғы  оқытудың  маңызды  факторларының  бірі  болып  табылады,  ол  оқытудың 
дидактикалық  шарттарын  басқаруды  алдын-ала  жоспарлауға  мүмкіндік  береді.  Атап  айтқанда,  дұрыс  құрас-
тырылған  тапсырмалар  ғана  оқу  нәтижелерін  алдын-ала  білудің  механизмі  болып  табылады.  Оқытушылар 
білім алушылардың тапсырманы орындамау  себебі  оның оқу материалын білмеуінен емес,  оқу тапсырмалар 
жүйесінің олардың  қабілеттерін ашуға мүмкіндік бермейтіндей етіп құрастырылғанынан болатын жағдайлар-
мен жиі ұшырасады [3]. Оқушылардың оқу әрекеттерін жоспарлы басқарып отыру үшін, оқу тапсырмаларын 
жасау  құрылымы  алға  қойылған  педагогикалық  мақсаттарға  және  жоспарланған  білім  нәтижелеріне  сай 
болатындай  етіп  жасауға  үйренуі  тиіс.  Әлі  күнге  педагогикада  дидактикалық  материалды  саралау,  қанша 
қиындық  деңгейі  болу  керек,  қандай  тапсырмалар  барлық  деңгейге  енгізілуі  керектігі  жайлы   ғалымдар   бір 
шешімге келе алмай отыр. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
52 
Дидактардың  жалпы  пікірінше,  бірінші  деңгейге  мазмұны  қарапайымырақ  және  репродуктивтік  білімді 
тексеруге бағытталған тапсырмалардан тұруы тиіс,  екінші деңгей – ойлау тәсілдерін пайдалануды қажет ететін 
тапсырмалар, ал үшінші деңгейге шығармашылық сипатты тапсырмалар жатқызылуы қажет. 
Дамытушы оқу-танымдық  тапсырмалардың бірнеше түрін қарастырайық [4]. Жадыны дамытуға арналған 
тапсырмалар. 
Жады – адамның химиялық немесе басқа әртүрлі ақпараттарды есінде, жадында сақтау, ұстау, қайта өңдеу 
және  жаңғырту  үдерістері.  Сондықтан,  жадыны  дамыту  үшін  химиялық  білім  беру  үдерісінде  химиялық 
ақпараттарды жадында сақтау, ұстау, жаңғырту және қайта өңдеу тәсілдерін жүзеге асыруды талап етеді. 
Жазусыз  жадында  сақтау.  Білім  алушыларды  әр  текті  ақпараттарды  (фактілер,  әлемнің  көрнекті  химик-
терінің  аты,  жаңа  химиялық  термин,  аталуы  және  т.б.)  есте  сақтауға  үйрету  және  оны  есте  сақтауға  үйрету 
және  осы  есте  сақтау  кезінде  ешбір  жазуларға  қарамай,  ауызша  қайталауы  тиіс.  Осындай  тапсырмалар  сөй-
леуге де үйретеді. 
Жадыны және сөйлеу дағдысын дамытуға арналған тапсырмалар. 
«Химиялық реакциялардың жылдамдығы» тақырыбына берілген сөздерін және сөз тіркестерін пайдаланып 
үш бөліктен тұратын әңгіме жазып, тақырыбын бер. 
Химиялық  реакция,  бөлшектердің  хаостық  бей-берекет  қозғалысы  бөлшектердің  соқтығысуы,  өзара 
әрекеттесуші бөлшектердің энергия запасының жеткіліктілігі. 
Белгілі бір уақыт өлшемінде әрекеттесуші және түзілген заттардың концентрациясының өзгерісі, V=∆C / ∆t 
Температура әрекеттесуші заттардың беткейлігі, катализатор және ингибиторлар. 
  Ақпаратты қайталау арқылы есте сақтау 
Білім  алушыларды  химиялық  ақпаратты  сезім  мүшелері  арқылы  қабылдағаннан  кейін  бірден  оны  санада 
қайта-қайта жаңғыртып қайталау арқылы есте сақтауға болатындығына көздерін жеткізу. 
 Мнемоникалық (грекше mnemonikon – есте сақтау өнері) жадыда немесе есте сақтау – есте сақтауды жеңіл-
дететін тәсілдер. Жасанды ассоциациялар жасау арқылы есте сақталатын оқу материалының көлемін ұлғайтуға 
болады. Сондай-ақ есте сақтау үшін қарама-қарсы ұғымдарды пайдаланып «антонимдерді табыңдар» тапсыр-
масын пайдалануда жақсы нәтиже береді: 
а) диссоциация... 
ә) анион... 
б) бейметалл... 
в) анод... 
г) тотықсыздандырғыш... 
д) акцептор... 
Есте  сақталатын  химиялық  нысандар  және  нақты  символдармен  әріптермен,  графикалық  және  сызба-
нұсқалық  жазулар  арасында  байланыстар  орнату  ең  көп  тараған  тәсілдердің  бірі.  Оған  Шаталовтың  тірек-
конспектілері, логикалық – құрылымдық сызба-нұсқалар, жадынамалар жатады. 
Саналы  түрде  ұғымын  есте  сақтау  –  түсінген,  ұққан  нәрселерді  бейне  түрінде  және  белгілі  химиялық 
фактілермен, ұғымдармен, теориялық қағидалармен байланыстыра отырып есте сақтау. 
Эмоционалды есте сақтау – қызықты және ерекше химиялық оқу материалын пайдаланып, білім алушыда 
жарқын эмоционалдық реакция туғызу және сол эмоция арқылы есте сақтау. Ондай тәсілдерге өлең жатады.. 
Ойлауды дамытуға арналған тапсырмалар: 
«Бейорганикалық  қосылыстардың  генетикалық  байланысы»  тақырыбына  жазылған  өлеңде  жай  заттар 
туыстығы  мықты  «жанұя»  түзетіндігі,  бірақ  бір-біріне  қарсы   «жау»  екендігі  айтылып  есте  сақтауға 
оңтайланады: 
 
«Қышқыл мен негіз ғасырлар бойы жау болды, 
Жақын туыс болса да, мәмлеге келмес дау болды. 
Атысса да, соғысса да жеңімпаз болмас ешқайсы, 
Нәтижесі – күйдірмейтін, бүлдірмейтін тұз бен су болды». 
 
Мектеп  оқушыларына  «Заттар  патшалығындағы  заттардың  айналымдары  жайлы  ертегі  жазыңдар»  ал, 
студенттерге  «Ақуыздар»  тақырыбындағы  семинар-сабақтан  журналистік  репортаж  жаз  деген  тапсырмалар 
оқу материалын есте сақтатып қана қоймай, олардың қабілеттерінің ашылуына себеп болады. 
Сондай-ақ, фантазияны да пайдалану жақсы нәтиже береді: натрий – «зұлым», өйткені ол «суды өлтіреді», 
оны  қызартады,  түтіндетеді,  күкірт  «сұлу»  әдімілік  массасы  үшін  таптырмас  зат,  оттек-«ақ  патша»  тіршілік 
негізі, сутек – «Ер төстік» - «сиқырланған» металдарды қосылыстарынан тотықсыздандырады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
53 
Әртүрлі  жадыны  (көру,  есту,  моторлы)  дамытуға  арнайы  әдіс-тәсілдер  қолданылады.  Ойлауды  дамытуға 
арналған тәсілдер: 
Ойлау – шындықты бейнелейтін психикалық үдеріс, адамның шығармашылық әрекетінің жоғары формасы. 
Психологияда  ойлаудың  негізгі  формаларын:  өнімді  (шығармашылық),  репродуктивті-өнімді  емес 
(шығармашылық емес).  Теориялық, практикалық,  көрнекі-әсершіл,  көрнекі-бейнелік  және сөз-логикалық деп 
береді.  Химиялық  білім  беруде  ойлаудың  оңтайлы  дамуы  дегеніміз-ойлаудың  аталған  формаларының 
жетілдірілуі және оларға лайық әдістерді қолдану.  
Химияны  оқыту  барысында  білім  алушының  шығармашылықпен  ойлауының  дамуы  мына  біліктердің 
қалыптасуынан көрінеді: 
Оқу болжамдарын ұсынуы және дәл тұжырымдауы. 
Қолда бар химиялық теорияларды және заңдарды белгілі фактілермен құбылыстарды түсіндіруге пайдалана 
алуы. 
Химиялық ұғымдардың анықтамасын дұрыс тұжырымдай алуы. 
Фактілер  негізінде  дұрыс  тұжырымдарын  жасау  арқылы  жалпы  қорытындыға  әкелетін  пайымдаулар 
тізбесін құрастырып өз ойын логикалық реттілікпен қысқаша баяндай алуы 
Талдай,  синтездей  алуы,  салыстыру,  абстракциялау,  нақтылап  тұжырымдау,  жүйелеу,  интеграциялау 
операцияларын жүргізе алуы 
Химиялық  білім  беру  үдерісінде  практикалық  ойлау  негізінен  практикалық  міндеттерді  шешумен  байла-
нысты, бірақ ол теориялық ойлаудың логикалық операцияларын қажет етеді. Білім алушылардың практикалық 
ойлауы химиялық эксперимент жасау кезінде, химиялық нысандарды моделдегенде, химиялық приборларды, 
аппараттарды құрастырғанада, яғни әртүрлі сипатты практикалық іс-қимылдарды орындау кезінде дамиды. 
Оқу еңбегіндегі шығармашылықпен ойлаудың негізгі психологиялық белгілері қандай болды? Олар: 
Ұсынылған шешімнің (субъективті) жаңашылдығы 
Ұсынылған шешімнің тиімділігі 
Сол бір оқу проблемасын шешудің көп нұсқалы болуы 
Стандартты шешімнің болмауы 
Жаңа шешім табуға ұмтылу. 
Білім  алушылырдың  шығармашылықпен  ойлауының  дамуының  маңызды  шарты  олардың  әртүрлі  оқу 
әрекетіне қатысуы, табысқа ұмытлуға түрткі болу және «жолың болады» деп сену болып табылады. 
Көрнекі-әрекетшіл ойлаудың дамуы білім алушылардың қасиеттері мен өзара қатынасын анықтау негізінде 
аса қажет нақты химиялық нысандармен тікелей өзара әрекеттесуі басталады.  
Көрнекі-бейнелі  ойлау  химиялық  нысандардың  өзгермелі  бейнесі  негізінде  әрі  қарай  жүретін  өзгерістер, 
химиялық ұғымдарды қорытындылау және түрлендіру арқылы реалды химияны оқытудың бейне формасында 
көрінуін қалыптастыру.  
Сөз-логикалық  ойлауды  дамыту  химиялық  білім  беру  үдерісінде  сөзді,  химиялық  терминді,  атауларды 
дұрыс таңдалуы тілді сауатты меңгеру арқылы өз ойын нақты және жинақы жеткізуі түрінде жүреді.  
Ойлауды дамытуға арналған тапсырмалар 
А. Ойлау операцияларын орындауға тапсырма 
Сәйкестік табуға тапсырма.  
Заттардың атауларының санына сәйкес келетін әріптерді таңдаңдар:  
1.  Көмір қышқылы                       A.   HgO 
2.  Сынап  (II) оксиді                     Б.   Мn
2
О
7
 
3.  Мырыш гидроксиді                  В.   Ва(ОН)
2
 
4.  Азот қышқылы                          Г.    Н
2
СО
3
 
5.  Марганец (VII) оксиді              Д.  Zn(OH)
2
 
6.  Фторсутек қышқылы                Е.   HF 
7.  Фосфор (V) оксиді                    Ж.  Р
2
О
5
 
8.  Барий гидроксиді                      3.   HNO
3
 
Заңдылықтарды табуға арналған тапсырмалар 
А. Формулалардың реттілігі бойынша заңдылықтарды анықтап, заттардың қатарын жалғастырыңдар: 
1.  AgCl, Cu(OH)
2
, BaSO
4
, Zn(OH)
2
,... 
2.  Na
2
S0
4
, CaCO
3
 MgS0
4
, BaCO3,... 
3.  H
2
SO
4
, NaOH, KC1, HC1, KOH, AgNO
3
,... 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
54 
Жіктеуге берілетін тапсырмалар. 
Азоттың қосылыстарынан: HNO
3
, HNO
2
, NH
3
, N
2
O, N
2
, NO
3
, Mg
3
N
2
 бөліп жазыңдар: 
а)  тек тотықтырғыш қасиет көрсететінін; 
б)  тек тотықсыздандырғыш қасиет көрсететінін; 
Салыстыруға тапсырмалар. 
А.Берілген жоспар бойынша металдық байланысты иондық және коваленттік байланыспен салыстырыңдар: 
1.   Байланыс түзуге қатысатын бөлшектер. 
2.   Байланыстың түзілу механизмі. 
3.   Кристарлық торлардың түйіндеріндегі бөлшектер. 
 Ойлау әрекеттерін орындауға арналған тапсырмалар 
А, Б, С, Д элементтері АБСД3 құрамды қосылыс түзеді. А элементінің атомының ядросының құрамында 11 
протон  бар.  Б  элементі  екі  атомды  газ  түзеді,  оның  молекулалық  массасы  өте  кішкентай.  С  элементінің  екі 
энергетикалық деңгейі бар, оның сыртқы қабатының аяқталуына неше электрон жетпесе сонша электроны бар. 
Д элементі барлық оксидтердің құрамына кіреді  және С элементімен фотосинтез үдерісінде кең қолданылатын 
СД
2
  қосылысын түзеді. 
АБСД
3
 құрамды қосылыстың формуласын анықтап, оны систематикалық жүйемен ата. 
 Негіздеуге тапсырмалар 
А. «Электролит» ұғымының маңызды белгілерін пайдаланып келесі тұжырымдарды негіздеңдер. 
1. NaCl, HNO
3
, Ва(ОН)
2
 электролиттер, себебі олар суда ерігенде иондарға ыдырайды.... 
2. Қант, спирт, глицерин бейэлектролит, себебі суда ерігенде иондарға ыдырамайды.... 
3. H
2
SO
4
, H
2
SiO
3
 – қышқылдарының біреуі ғана  электролит болады, себебі H
2
SiO
3
суда ерімейді. 
4. NaOH, АI(ОН)
3
 —негіздерінің біреуі ғана  электролит болады, себебі АI(ОН)3 суда ерімейді. 
Дәлелдеуге арналған тапсырмалар 
Кеңсе силикат желімінің құрамында натрий мен калийдің барлығын тәжірибе жүзінде дәлелде. 
Химиялық теңдеуді толық жаз. 
Ұсынылған алгоритмнің дұрыстығын бағалаңыз.  
Реакция теңдеуін құрудың өзіңіздің алгоритміңізді ұсыныз. 
Арнайы  құрастырылған  тапсырмалар  оқушының  білімі  мен  білігін  тереңдетіп  қана  қоймай,  тұлғасының 
жан-жақты дамуын қамтамасыз етеді. 

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: