Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары» сериясы

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
17 
УДК 37.013.46  
 
ПОЛИЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК ОБЪЕКТ  
ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКОЙ КОНЦЕПТУАЛИЗАЦИИ 
 
Б.А. Жетписбаева – д.п.н., профессор 
(г. Караганда, КарГУ имени Е.А. Букетова) 
 
Аннотация: 
В  данной  статье  полиязычное  образование  рассматривается  с  позиций  теоретико-методологической 
концептуализации в соответствии с общей структурой научных знаний. В соответствии с теоретическими позициями 
определен  терминологический  фонд  теоретико-методологической  концептуализации  полиязычного  образования, 
предполагающий  разработку  его  тезауруса.  При  этом  в  основу  тезауруса  положена  структура  педагогической 
системы  как  совокупности  компонентов,  упорядоченных  относительно  цели.  Научные  знания  второго  уровня, 
будучи  представлены  математической  логикой,  кибернетикой,  общей  теорией  систем,  которые  «строятся  общими 
математическими  средствами,  применяют  математический  аппарат  и  пользуются  математической  символикой как 
своим  основным  языком»,  а  также  теорию  саморазвивающихся  систем  –  синергетику,  порожденной 
«антропологизацией» предыдущих составляющих, не могут давать педагогике исходные понятия, поэтому они для 
педагогики не являются базисными теориями, но позволяют обосновать научную теорию и дать ее количественную 
интерпретацию в виде идеальных объектов и элементов математических моделей. 
Ключевые 
слова: 
полиязычное 
образование, 
языковое 
образование, 
теоретико-методологическая 
концептуализация, тезаурус, терминологический фонд, педагогическая система, полиязыковая личность. 
 
Теоретико-методологическая  концептуализация  полиязычного  образования  должна,  на  наш  взгляд, 
соответствовать  общей  структуре  научных  знаний,  где  традиционно  выделяют  три  уровня:  философия, 
формальная логика, частные науки. 
Первый  уровень  связан  с  тем,  что  его  научные  исследования  направлены  на  решение  исторического 
противоречия  между  потребностями  общества  в  условиях  переходного  периода  и  состоянием  системы 
образования. Относительно полиязычного образования мы констатируем новую языковую ситуацию, которая 
детерминирует  трансформацию  языкового  образования.  На  этом  уровне  мы  определили  свою 
мировоззренческую  позицию:  языковое  образование  должно  обогатиться  новыми  методологическими 
подходами  как  совокупностью  принципов,  позволяющих  повысить  познавательные  возможности  его 
субъектов.  Поскольку  современная  языковая  ситуация  в  Республике  Казахстан  определяется  как 
полилингвальное коммуникативное пространство, то актуализируется проблема полиязычного образования.  
Однако,  для  решения  сложных  вопросов  языкового  образования  в  интенсивно  меняющейся  языковой 
ситуации  средств  этого  уровня  знаний  –  философских  знаний  –  недостаточно.  Для  этого  необходимы 
специальные исследования. 
Научные  знания  второго  уровня,  будучи  представлены  математической  логикой,  кибернетикой,  общей 
теорией  систем,  которые  «строятся  общими  математическими  средствами,  применяют  математический 
аппарат  и  пользуются  математической  символикой  как  своим  основным  языком»  [1],  а  также  теорию 
саморазвивающихся систем – синергетику, порожденной «антропологизацией» предыдущих составляющих, не 
могут давать педагогике исходные понятия, поэтому они для педагогики не являются базисными теориями, но 
позволяют обосновать научную теорию и дать ее количественную интерпретацию в виде идеальных объектов 
и элементов математических моделей. 
В  связи  с  этим  мы  определили  свои  методологические  позиции:  обоснование  и  построение  теории 
полиязычного  образования  будут  обеспечены  в  наибольшей  степени  при  использовании  комплекса 
методологических подходов, среди которых основными являются системный, структурно-функциональный и 
лингвистический. 
На третьем уровне формальная логика и частная наука в своем единстве образуют логику науки, которая 
определяет  структуру  понятийной  системы,  ее  эмпирические  и  теоретические  элементы.  Логика  науки 
выдвигает два принципа построения понятийной системы: принцип аспектной чистоты и принцип предметной 
определенности. 
С учетом этого мы определили свои теоретические позиции:  
1)  для  ясного  обозначения  понятия  полиязычного  образования  следует  определить  терминологический 
фонд  его  теоретико-методологической  концептуализации,  что  потребовало  разработки  его  педагогического 
тезауруса;  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
18 
2)  полиязычное  образование  следует  обозначить  как  предмет  теоретического  познания,  что  потребовало 
поиска  и  понятийно-терминологической  номинации  той  области  научных  знаний,  которая  в  своем  объекте 
призвана содержать искомое явление; 
3)  теоретическую  концептуализацию полиязычного  образования  следует  подвергнуть  методологическому 
обоснованию, что потребовало необходимость презентации методолого-технологического инструментария его 
практической реализации. [2]. 
Важнейшей  задачей  научных  исследований  является  обеспечение  достаточной  степени  достоверности  и 
обоснованности  разрабатываемых положений, формулируемых выводов и заключений. В этой связи  следует 
определиться  не  только  с  теоретико-методологическими  ориентирами  исследования,  но  и  самому 
исследователю  желательно  четко  и  ясно  закрепить  свои  мировоззренческие  позиции.  Как  правило,  в  таких 
случаях  происходит  выбор  или  отторжение  тех  или  иных  течений  и  направлений  в  философии  науки,  а 
возможен и вариант их авторской интерпретации и творческой интеграции. Основные тенденции современной 
философии связаны с осмыслением таких фундаментальных проблем, как мир и место человека в нем, судьбы 
современной человеческой цивилизации, многообразие и единство культуры, природа человеческого познания, 
бытие и язык. При этом понятно и то, что в ней не может быть общезначимых концепций и решений, что она 
неизбежно несет на себе отпечаток плюрализма. На сегодня в этой области сложилась устойчивая тенденция 
перехода  от  создания  «больших»  методологических  моделей  к  более  внимательному  анализу  отдельных 
методологических проблем. Среди важнейших из них можно отметить следующие: 
проблема  фальсификации,  она  связана  с  тем,  что  ученым  следует  отказаться  от  фактов,  противоречащих 
научной теории, но сложность заключается в доказательстве этих противоречий: 
проблемы правдоподобия научных теорий и их онтологического статуса;  
проблема соизмеримости научных теорий, она определяется тезисом о несоизмеримости конкурирующих 
научных теорий, об отсутствии общих для них стандартов сравнения; 
проблема  рациональности,  она  связана  с  критикой  понимания  рациональности  как  соответствия  логико-
методологическим стандартам.  
Но наиболее существенным для нас является факт того, что произошел заметный сдвиг научных интересов 
к  выбору  материала  для  исследований.  Ученых  все  больше  привлекают  не  столько  естественные,  сколько 
социальные и гуманитарные науки. В связи с этим возникла проблема возможности применения наработанных 
методологических идей для анализа этого круга наук. В частности, в педагогических исследованиях все чаще 
используются методы математических измерений, к примеру, аффективных состояний человека, когнитивных 
явлений, трудно поддающихся количественным характеристикам.  
Так  и  в  современной  философии  языка.  В  отличие  от  классической  философии,  в  которой  язык  обычно 
понимался  как  то,  в  чем  воплощается  «чистое»  мышление  (потому  язык  не  составлял  особой  философской 
проблемы) для самых разных направлений философии XX в. характерен «лингвистический поворот» – перевод 
философских  проблем  в  сферу  языка  и  решение  их  на  основе  анализа  языковых  выражений.  Язык  предстал 
неотделимым  от  человеческого  сознания,  опыта  и  знания,  он  вышел  в  центр  философского  анализа, 
превратился  в  инструмент  решения  многих  философских  проблем.  На  сегодня  философия  языка  –  это:  во-
первых,  философская  дисциплина,  которая  предпринимает  попытку  развить  систематическую  теорию 
значения  и  которая  призвана  прояснить  функционирование  языка  как  средства  мышления  и  общения;  во-
вторых,  концептуальный  анализ,  который  нацелен  на  перевод  (перефразировку)  понятий  и  выражений, 
имеющих  неясный  и  вводящий  в  заблуждение  смысл,  в  более  ясные  выражения  естественного  языка. 
Философия  языка  предстает  здесь  как  экспликация  смыслового  богатства  языка  и  как  внимание  к  тонким 
нюансам  употребления  языковых  выражений.  Этот  подход  был  позднее  продолжен  в  «лингвистическом 
анализе», который предполагает, что все знания о мире дают наука и здравый смысл; философия занимается не 
установлением  истин,  а  «проясняющей»  аналитической  деятельностью  по  различению  осмысленного  и 
бессмысленного, очищению языка от «систематически вводящих в заблуждение высказываний». К сожалению, 
подчеркивая  «проясняющую»  и  «терапевтическую»  функции  анализа,  лингвистические  аналитики  не 
предложили  каких-либо  ясных  и  четких  его  процедур.  Анализ  понимался  и  в  смысле  установления 
семантических  дистинкций  и  правил  точного  употребления  понятий,  и  в  смысле  выявления  ситуационного 
значения слов, и в смысле сравнения различного рода «языков» и типов высказываний.  
Не подвергая элиминации и то, и другое, и третье, мы полагаем, что все же есть приемлемые для научных 
исследований  процедуры  лингвистического  анализа.  В  частности,  составление  и  разработка  тезаурусов, 
рубрикаторов и т.д. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
19 
Итак, переориентация интересов исследователей в сторону социальных и гуманитарных наук, наблюдаемая 
в  современной  философии  науки,  «лингвистический  поворот»,  характерный  для  современной  философии 
языка,  тяготение  к  долгосрочным  стратегиям,  свойственное  современной  философии  образования,  явились 
посылками для разработки педагогического тезауруса полиязычного образования. 
В  целом,  определения  тезауруса  в  различных  источниках  не  противоречат  друг  другу  и  имеют  общее 
основание. Он рассматривается, прежде всего, как словарь: 
- который стремится дать описание лексики данного языка во всем ее объеме [3]; 
- в  котором  максимально  полно  представлены  слова  языка  с  примерами  их  употребления  в  тексте  (в 
полном объеме осуществим лишь для мертвых языков); 
- в котором слова, относящиеся к каким-либо областям знания, расположены по тематическому принципу, 
показаны семантические отношения (родо-видовые, синонимические и др.) между лексическими единицами. 
 В информационно-поисковых тезаурусах лексические единицы текста заменяются дескрипторами [4]. 
Анализ дефиниций понятия «тезаурус» подвел нас к его пониманию как особого типа словаря, в котором 
термины-понятия  располагаются  в  строгой  взаимозависимости.  Он  начинается,  как  правило,  с  наиболее 
значимого  и  широкого  по  смыслу  термина  и  заканчивается  частным.  Составляется  он  сначала  как  перечень 
всех  употребляемых  научных  понятий,  затем  следует  их  группировка,  выделение  ключевых  слов,  затем 
дедуктивное  расположение  выделенных  групп.  Составление  тезауруса  желательно  для  упорядочивания 
понятийно-терминологического  аппарата  исследования,  очищения  его  от  лишних  слов,  для  грамотного 
применения в тексте научной работы [5]. Кроме того, тезаурус не допускает терминологической вольности и 
исключает возможность двоякого толкования категорий, терминов и понятий. 
Поэтому  уточним  широко  известные  определения  категорий,  понятий,  терминов  и  упорядочим  их  в 
определенной иерархии применительно к проблеме нашего исследования. Итак: категории (от греч. kategoria – 
высказывание;  признак)  –  это  наиболее  общие  и  фундаментальные  понятия,  отражающие  существенные, 
всеобщие  свойства  и  отношения  явлений  действительности  и  познания,  образовавшиеся  как  результат 
обобщения  исторического  развития  познания  и  практики  (материя  и  сознание,  пространство  и  время, 
причинность, необходимость и случайность, возможность и действительность, истина и правда и др.) [4]; 
понятие  –  это  форма  мышления,  отражающая  существенные  свойства,  связи  и  отношения  предметов  и 
явлений, его основная логическая функция – выделение общего, которое достигается посредством отвлечения 
от  всех  особенностей  отдельных  предметов  данного  класса  (в  философии);  мысль,  в  которой  обобщаются  и 
выделяются предметы некоторого класса по определенным общим и в совокупности специфическим для них 
признакам (в логике) [4];  
термин (от лат. terminus – граница, предел), слово или сочетание слов, обозначающее специальное понятие, 
употребляемое  в  науке,  технике,  искусстве;  в  современной  логике  слово  «термин»  часто  употребляется  как 
общее  имя  «существительных»  языка  логико-математических  исчислений  (т.е.  термов),  выражающих  при 
интерпретации элементы предметной области [4]. 
Выявление их сущности в логике философской градации «общего – особенного – единичного» привело нас 
к построению следующей иерархии: «категория – понятие – термин». Это положение было использовано для 
разработки  тезауруса  полиязычного  образования  как  терминологического  фонда  его  теоретико-
методологической концептуализации. Кроме того, желая усилить свои позиции, мы решили определить общую 
канву, в которой данная иерархия определит не только перечень необходимых и достаточных дескрипторов, но 
и  их  ранжирование  по  степени  и  уровню  значимости.  Выбор  такой  канвы  основан  на  нашем  понимании 
полиязычного  образования  как  педагогической  системы,  которая  трактуется  как  совокупность 
взаимосвязанных  компонентов,  упорядоченных  относительно  ее  цели.  Среди  таких  компонентов  наиболее 
значимыми  являются:  содержание  образования,  средства,  формы  и  методы  деятельности  субъектов 
образования (педагогов и обучающихся), а также образовательная среда. В нашем случае речь идет о системе 
полиязычного  образования,  содержание  которого  отбирается  в  соответствии  с  целью  и  ожидаемым 
результатом – сформированной полиязыковой личности. 
 
Түйіндеме 
Аталмыш  мақалада  көптілді  білім  беру  теориялық  және  әдіснамалық  концептуалдану  тұрғысынан  ғылыми 
білімнің  жалпы  құрылымына  сәйкес  қарастырылады.  Теориялық  көзқарастарға  сәйкес  көптілді    білім  берудің 
тезаурусын жобалауды білдіретін оның
 
теориялық және әдіснамалық концептуалдануының терминологиялық қоры 
анықталды.  Оған  қоса  тезаурус  негізіне  мақсатқа  қатысты  реттелген  компоненттер  жиынтығы  ретіндегі 
педагогикалық жүйе алынды. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
20 
Summary 
The  present  article  considers  multilingual  education  from  the  standpoint  of  theoretical  and  methodological 
conceptualization  in  accordance  with  the  general  structure  of  scientific  knowledge.  In  accordance  with  the  theoretical 
positions terminological fund of theoretical and methodological conceptualization of multilingual education has been defined, 
involving the development of its thesaurus. In addition to the above thesaurus is based on structure of the pedagogical system 
as a set of components, ranked relative to the target. 
 
Список литературы 
1.  Кантор  И.М.  Понятийно-терминологическая  система  педагогики:  Логико-методологические  проблемы.  – 
М.: Педагогика, 1980. – 158 с.  
2.  Жетписбаева Б.А. Полиязычное образование: теория и методология. – Алматы: Білім, 2008.- 328с. 
3.  Словарь русского языка: В 4-х т. / АН СССР, Ин-т рус.яз. / Под ред. А.П. Евгеньевой. – 3-е изд., стереотип. – 
М.: Русский язык, 1985–1988. – Т. 4. С-Я. 1988. – 800 с. 
4.  Современный толковый словарь. – М.: Изд. «Большая Советская Энциклопедия», 1997 г.; OCR Палек, 1998 г. 
5.  Егоров  В.В.,  Скибицкий  Э.Г.  Организация  и  технология  научного  исследования.  –  Новосибирск:  ОАО 
«Новосибирское книжное издательство», 2006. – 426 с. 
 
 
УДК 37.046.16  
 
КРЕДИТТІК ЖҮЙЕДЕ СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕСІ 
 
С.Қ. Әбілдина – педагогика ғылымдарының докторы,  
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, 
А.О. Мухаметжанова – педагогика ғылымдарының кандидаты  
Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті 
 
Аңдатпа: 
Бұл  мақалада  ЖОО-ң  білім  деңгейін  көтеру  үшін  кредиттік  оқыту  жүйесінде  педагогикалық  инновацияларды 
кеңінен  енгізіп,  барлық  ұйымдастырушылық,  білімділік,  дамытушылық  сапасын  көтерудің  тың  жолдарын,  әдіс-
тәсілдерін қалыптастыру қажет екендігі жайлы жазылган. Ол үшін білім беру жүйесінің мазмұны жаңа міндеттермен 
толықтырылып, өмір талабына сай жаңаша саналы тәрбие, сапалы білім берілуі керек. 
Осы айтылғандардың барлығы жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды даярлауда қазіргі кредиттік оқыту 
жүйесінде  инновацияны  пайдалану  ерекше  мәнге  ие  болып  отырғандығын  байқаймыз.  Бұл  проблеманың 
көкейкестілігі, әсіресе, кәсіби әрекеті тікелей шығармашылықпен байланысты болашақ маманды даярлау барысында 
арта түседі. 
Тірек сөздер: өздік жұмыс, Болон процесі, кредиттік оқу жүйесі, ақпараттық технология. 
 
Елбасының «Қазақстан-2050»  Стратегиясы –  қалыптасқан мемлекеттің  жаңа саяси бағыты» Жолдауында: 
«Мен  сіздерге  –  жаңа  буын  қазақстандықтарға  сенім  артамын.  Сіздер  жаңа  бағыттың  қозғаушы  күшіне 
айналуға  тиіссіздер»,  –  деген.  Мемлекет  болса,  өз  тарапынан  жастардың  сапалы  білім  мен  саналы  тәртіп 
алуына, қажетті мамандықты игеруіне, өз арман-мақсаттарын жүзеге асырулары үшін бар мүмкіндіктер жасап 
келеді. Елбасы бұл жолдауында мемлекетте білім алып, еңбек етіп жатқан азаматтарға ең озық жабдықтармен 
және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруді міндеттеп отыр. Әрине, біздің еліміз үдемелі 
индустриалды-инновациялық бағытта шарықтап, тез дамып келе жатқан елдердің қатарында. Сол себепті жаңа 
өзгерістерге  әруақытта  да  қазақстандық  азаматтардың  дайын  болулары  керектігін  Елбасымыз  ашық  айтты. 
Елбасының  осындай  саясатын  жете  түсінген  ел  азаматы  өзінің  кәсіби  біліктілігін  үзбей  жетілдіріп,  озық 
технологияларды меңгеру жолында тынымсыз еңбек етуі керек шығар [1]. 
Оқу  бітіруші  түлектер  бәсекелестік  қабілеттілігімен  білім  беру  мекемесін  таңдауында  білім  алушыларға 
дербестік  беру,  оқытудың  деңгейін  көтеру,  еңбек  сұранысына  бағдарланған  оқу  бағдарламаларының 
жоспарлануы икемді ғана болуы мүмкін, әлемдік білім беру стандарттары мен жаңада білім беру саласына еніп 
жатқан  неғұрлым  тиімді  оқыту  тәжірибелері  көрсеткендей  қазіргі  білім  талаптарына  кредиттік  оқыту 
технологиясы сай келіп, енгізілді.  
ЖОО-ң  білім  деңгейін  көтеру  үшін  кредиттік  оқыту  жүйесінде  педагогикалық  инновацияларды  кеңінен 
енгізіп,  барлық  ұйымдастырушылық,  білімділік,  дамытушылық  сапасын  көтерудің  тың  жолдарын,  әдіс-

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
21 
тәсілдерін  қалыптастыру  қажет.  Ол  үшін  білім  беру  жүйесінің  мазмұны  жаңа  міндеттермен  толықтырылып, 
өмір талабына сай жаңаша саналы тәрбие, сапалы білім берілуі керек. 
Осы айтылғандардың барлығы жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды даярлауда қазіргі кредиттік 
оқыту жүйесінде инновацияны пайдалану ерекше мәнге ие болып отырғандығын байқаймыз. Бұл проблеманың 
көкейкестілігі,  әсіресе,  кәсіби  әрекеті  тікелей  шығармашылықпен  байланысты  болашақ  маманды  даярлау 
барысында арта түседі. 
Еліміздің  жоғары  оқу  орындарында  кредиттік  оқыту  жүйесінің  енгізілуі  оқу  курстарының  құрылымына 
өзгерістер  әкелді,  дәрістік  сағаттардың  азайып,  негізгі  күш  компьютерді  қолданып  орындалатын  студенттің 
өзіндік жұмысына түсті. Кредиттік оқыту жүйесі білім беру процесін білім алушының өздігінен жоспарлауына 
мүмкіндік  береді.  Оқу  жұмыстары  оқытылатын  материалдың  көлемі  бойынша,  яғни  кредитпен  есепке 
алынады. Жаңа оқыту технологиясының енгізілуіне байланысты автоматты түрде оқу-әдістемелік кешендерді 
құрастыру  және  жоспарларын  ендіру,  студенттің  оқу  траекториясын  таңдау,  тьютордың  жүктемесін  есептеу 
сияқты  кредиттік  технология  бойынша  оқу  процесін  ұйымдастыру  мен  жүргізуді  автоматтандырудың,  жаңа 
ақпараттық технологияларды қолданудың қажеттілігі туындады. 
Кредиттік  оқыту  жүйесін  іске  асырудың  жеке  жұмысын  ұйымдастыруға  болады.  Кредиттік  оқыту 
технологиясының жағымды жағы –  оқу материалын жүйелі бақылап, сапалы меңгертіп қадағалау. Жағымды 
жағын  айта  отырып,  біз  бір  қатар  мәселелерді  шешуіміз  қажет  және  кредиттік  оқыту  технологиясына 
ауыртпалықсыз  көшуге  мүмкіндік  береді.  Сонымен  қатар,  қазіргі  заманның  білім  талабы  білім  беру 
технологиясын  белсенді  енгізуге  болады.  Білім  –  бұл  қоғамдық  дамудың  маңызды  көрсеткіші,  сондықтан 
барлық  елдің  міндеті  оны  сапалы,  бәсекелестік  ету  болып  табылады.  ХХІ  ғасыр  адамзат  дамуының  жаңа 
сатысы –  ақпаратты қоғамға өтумен сипатталады. Ал ақпаратты қоғамда әрбір адам жаңа ақпараттық техно-
логияларды  жетік  меңгере  білу  керек.  Мысалға  айтқанда  әрбір  адам  Internet  кең  ауқымды  желісімен  толық 
жұмыс істей алуы  керек,  осыған  орай электрондық пошта, гиперттекстік жүйе электронды  оқу құралы және 
тағыда басқа көптеген заманына талабына сай мүмкіндіктермен таныса білудің ешқандай артықшылығы жоқ. 
Соңғы  онжылдықтардағы  экономикалық  және  қоғамдық  ауысулар  жоғарғы  білім  беруге  деген  ыңғайды 
өзгерту  қажеттілігін  анықтады.  Қазақстан  Республикасының  білім  жүйесін  Боллондық  жүйеге  қосу  оқу 
құрылымы  мен  мазмұнының,  мамандарды  дайындау  мақсаттарының  өзгеруіне,  оқу  процесін  ұйымдастыру 
сипатына, студент пен оқытушының рөлдерін анықтауға және т.б. баса назар аудартады.  
Қазіргі  заманғы  жоғарғы  оқу  орнының  түлегінің  мазмұндық  моделі  келесідей  сипатталуы  мүмкін.  Ол 
міндетті:  
– қазіргі мәселелі сұрақтарды талдауды ескере отырып, өзгермелі өмірлік және кәсіби жағдайларға жылдам 
бейімделе алуға; 
– кәсіби  тапсырмаларды  шешу  үшін  практикада  білімдерін  епті  қолдануға,  жаңа  білімді  өңдеуге,  өзін-өзі 
дамытуға және білімдерін тұрақты жаңартуға дайын болуға; 
– ақпараттың өсіп жатқан ағынына бейімделе алуға және оны кәсіби қызметі мен жеке өмірінде талдау, тасу 
және қолдану үшін қазіргі заманғы технологияларды қолдануға; 
– өз бетімен сын көзбен шығармашыл ойлау; 
– жан-жақты, қарым қатынасқа түскіш болу және әр түрлі топтарда жұмыс жасай алуға; 
– алдыға қойған мақсаттарға жетуде белсенді болуы. 
Студенттердің  өзіндік  жұмысын  белсендіру  жағдайында  дәл  осы  қасиеттерді  қалыптастыруға  мүмкіндік 
бар. 
Мемлекетіміздегі  кредиттік  оқыту  технологиясының  енгізілуінің  негізгі  мақсаты  болып  ҚР-ның  білім 
берудегі  ұлттық  жүйесін  әлемдік  білім  беру  жүйесіне  интеграциялау,  халықаралық  стандартқа  сай  келетін 
дипломдарды  конверциялануын,  олардың  еңбек  нарығында  талап  етілу  жағдайларын  қалыптастыру  мен 
бәсекеге қабілеттілеттілігімен қандай ортада болмасын дараланатын маман иесін даярлау табылады.  
Кредиттік оқыту технологиясына келесідей белгілер тән: 
– кредиттік оқыту жүйесі линейлық емес оқыту жүйесі болып табылады.  
– білім алушылардың және оқытушылардың пән бойынша әрбір еңбек шығынын бағалауды іске асырады; 
– білім алушылардың пәндерді таңдау еркіндігі  олардың жеке  оқу жоспарын қалыптастыруда жұмыс  оқу 
жоспарларына енгізілген пәндерден таңдау; білім алушылардың оқытушыларды таңдаудағы еркіндігі; 
– оқу  үрдісін  баспа  мен  электронды  түрдегі  барлық  қажетті  оқу  және  әдістемелік  материалдармен 
қамтамасыз ету; 
– әрбір пән бойынша білім алушының оқу жетістіктерін бағалауда модульды – рейтингілік жүйені қолдану 
[2]. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
22 
Кредиттік  жүйедегі  білім  беру  қызметін  қайта  құру  студентті  оқу  процесіндегі  орталық  тұлғаға  айнал-
дырады  –  оның  академиялық  мобильділігінің  жағдайын  жасай  отырып,  оқытудың  жеке  дара  траекториясы 
қалыптасады,  оны  нарық  қажеттіліктеріне  жақындата  отырып,  білім  беру  мазмұнының  вариативтілігі 
анықталады,  құзырлылық  тәсілінде  көрсетілген  мамандарды  дайындау  сапасына  қойылатын  нақты  талаптар 
қалыптасады. 
Оқыту процесін ұйымдастырудың жеке  компоненті болып есептелетін студенттердің өзіндік жұмысының 
жүйесін дамыту Боллондық  жүйенің негізгі идеясымен анықталады – оқушының тұлға болып қалыптасуына 
жағдай  жасау,  оны  кәсіби  қызметтің  өз  бетімен  жұмыс  істей  алатын,  мобильді,  реагентті  субъекті  ретінде 
қалыптастыру.  
Студенттердің өзіндік  жұмысы оқытудың қазіргі  заманғы технологияларын қолдана отырып,  оқу, зерттеу 
және  өзін-өзі  оқыту  сипатындағы  әртүрлі  тапсырмаларды  орындау  көмегімен  шығармашылық  белсенділікті 
және кәсіби шеберлілікті көтеру құралы, ерекше оқу-танымдық іс-әрекет ретінде анықталады.  
Студенттердің өзіндік жұмысы пратикалық және семинарлық сабаққа дайындыққа, өзіндік оқуға арналған 
тақырыптарды  мазмұнын  игеруге,  әртүрлі  бақылау  түрлеріне  қатысуға  (бақылау  жұмыстары,  шағын  сынақ, 
коллоквиумдар  және т.б.),  курс  бойынша арнайы тапсырмаларды  орындауға –  үй тапсырмалары,  рефераттар 
жазу, жеке дара тапсырмаларды орындау және т.б. жіктеледі.  
Өзіндік  жұмыс  мәселесі  бойынша  біршама  алыс  және  таяу  шетел  ғалымдары  өз  зерттеу  жұмыстарының 
нысанасы  еткен.  Мәселен,  Ю.К.  Бабанский,  И.Я.  Лернер,  П.И.  Пидкасистый,  Л.В.  Усова  т.б.  өзіндік  жұмыс 
түрлері мен мазмұнын жан-жақты зерттеген. 
Жоғары  оқу  орындарында  студенттердің  өзіндік  жұмысын  ұйымдастырудың  ерекшеліктерін  Г.Ахметова, 
Н.Асанов, А.К. Садыкова, К.Л. Гончарова қарастырды. 
Сонымен  қоса,  жоғары  мектеп  дидактикасының  тұрғысынан  студенттердің  өзіндік  жұмыстарын 
ұйымдастырудың  мәнін  ашуға  А.Е.  Абылқасымова,  Н.А.  Адельбаева,  С.И.  Архангельский,  М.В.  Буланова-
Топоркова, М.Г. Гарунов, И.И. Кобыляцкий, Р.А. Низамов еңбектері арналды. 
Өзіндік  жұмыс  үнемі  оқытушының  жол  сілтеуімен,  басшылық  жасауымен  ғана  орындалып  қана  қоймай, 
соңғы  кездегі  тиімді  жаңа  технологиялар  тұрғысынан  алғанда  бүгінгі  студенттің,  ертеңгі  маманның  жеке 
тұлғалық  және  кәсіптік  бағыттылығын  қалыптастыратындай  деңгейге  көтерілуі  оның  түрлерін,  ұйымдас-
тырылу  жолдарын,  қолданылатын  әдістерді,  олардың  беретін  нәтижесін  педагогикалық  тұрғыда  теориялық 
және практикалық тұстарын жан-жақты зерттеуді және зерттеу нәтижелерін тәжірибеде қолдануды керек етеді. 
Студенттердің өздік жұмысының (СӨЖ) басқа жұмыстардан ерекшелігі – студент өз алдына мақсат қояды, 
оған  жету  үшін  жұмыс  түрін,  тапсырманы  таңдайды.«Өзіндік  жұмыс»  бәрінен  бұрын  басқа  оқу  жұмыс 
түрлерінің  міндеттерін  аяқтайды.  Осы  орайда  СӨЖ-ын  А.В.  Петровский  былайша  түсіндіреді:  «Адамның 
ешбір білімі, егер де ол өзінің қызметінің объектісіне айналмаса, қажетті нәтиже бере алмайды» [5]. 
Кредиттік  технологиялық  оқыту  үрдісінің  сапасын  көтеруі  мен  сол  үрдісті  реттеу  үшін  студенттердің 
өзіндік  жұмысын  ұйымдастырудың  мәні  өте  зор.  Студенттің  дербес  ойлауын,  танымдық  белсенділігін 
туындату  үшін  жағдай  жасайтын  кез  келген  жұмыс  түрі  өзіндік  жұмыс  деп  аталады.  Кең  мағынада  алғанда, 
өзіндік жұмыс дегеніміз – студенттің оқу аудиториясында және одан тыс та, оқытушының қатысуымен және 
оның қатысуынсыз да дербес орындалатын барлық жұмыстары.  
Студенттің өзіндік жұмыстарының түрлері келесідей оқу процестері барысында жүзеге асады: 
негізгі  аудиториялық  сабақ  барысы  –  дәрісте,  практикалық,  семинар  сабақтарында,  зертханалық 
жұмыстарды орындауда; 
оқытушының  бақылауымен  жүргізілетін  өзіндік  жұмыстар  –  оқу  мәселелері  бойынша  жоспарлық  кеңес 
беруде, шығармашылық байланыстар, сынақ, емтихандар, академиялық қарыздарын жою кезінде және т.б. 
кітапханада, үйде, жатақханада оқу және шығармашылық, жеке үй тапсырмаларын, ғылыми – ізденушілік 
жұмыс орындау барысында. 
Өзіндік  жұмыстарды  құрылымдық  2  бөлікке  бөлуге  болады:  оқытушының  жетекшілігімен  жүргізілетін 
өзіндік жұмыс және оқытушының тікелей қарауынсыз студенттің өз қалауы бойынша ұйымдастыратын өздік 
жұмысы. СӨЖ-ң мақсаттары: студенттерде еңбекке деген өзіндік шығармашылық дағдаларын қалыптастыру; 
қазіргі  заманғы  құралдырды  пайдаланып,  кәсіптік  тапсырмалардың  шешімін  табуға  үйрену;  өзінің  білімін 
үздіксіз  түрлі  оқу  технологияларын  пайдалана  отырып  жетілдіру;  жұмыс  уақытын  жоспарлау  және  ұйым-
дастыру тәжірибесін алу; ақыл-ой тынымын кеңейту. 
Студенттің өзіндік жұмысы – кез келген пәнді оқуға өзіндік жұмыстың орындалу әдістерінің қалыптасуына 
бағытталғанымен,  бұл  жұмыс  –  студенттің  ғылыми,  оқу  кәсіби  құзырлылығын  қалыптастырып,  мәселелерді 
өзіндік шешуіне оңтайлы шешімдерді қабылдауға, дағдарыстық жағдайлардан шығуға арналған.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
23 
Өздік  жұмысты  неғұрлым  тиімді  ұйымдастырудыңтехнологиялық  элементтері  келесідей  болады:  СӨЖ-н 
жоспарлау, әдістемелік қамтамасыз ету, бағалау және тексеру, талдау жасау мен оны жетілдіру.  
СӨЖ-н ұйымдастыру үрдісі мына факторларға тәуелді:  
– өзіндік жұмыстың дәріс және практикалық сабақтарға бағытталуы,  
– пәннің нақты тақырыбын қарастырғанда өзіндік жұмыстың орнын белгілеу,  
– өзіндік жүмыстың нысандарын дұрыс талдау,  
–  тапсыраны орындау үшін қолданылатын әдістемелік  нұсқаулар (дәріс, кітапхана қорлары, брошюралар, 
ақпараттық технологиялар және т.б.). 
Студенттің  өзіндік  жұмысын  ұйымдастырудың  әдістемелік  базасы  болып  жүйелік  және  іскерлік  амалдар 
саналуы  керек.  Олар  студент  пен  оқытушының  субъект-субъектілі  өзара  қарым-қатынасының  мақсатты 
процесін  анықтайды,  бұл  процесс  барысында  оқытушы  өзіндік  жұмысқа  арналған  тапсырмалардың  әрқилы 
түрлері  мен формаларын қолдана отырып, жоспарлау, оқу-танымдық қызметті жүзеге асыру және бақылаудың 
әдіс тәсілдерінің әртүрлі жүйелері арқылы өзінің оқу іс-әрекетінің субъекті ретінде студентті қалыптастырады.  
Кредиттік жүйенің негізгі мазмұны студенттер мен оқытушылардың оқу жұмыстарының күрделілік өлшемі 
ретінде  кредитті  анықтаудан  тұрады.  Дәл  осы  жағдай  Боллон  процесін  енгізу  жағдайларында  студенттердің 
өзіндік жұмысының жаңа ұғымын қалыптастырады. Пәннің күрделілігі  студенттің аудиториядағы жүктелуін 
де,    сонымен  қатар  пән  мазмұнын  игеру  бойынша  өзіндік  жұмысты  жүйесінде  қатарына  қосады.  Дәстүрлі 
жүйелерде  күрделілік  50%-50%  ретінде  таралады,  семинарлық  және  практикалық  сабақтарға  дайындықты 
ескермегенде  бұл  студенттің  өзіндік  жұмысын  ұйымдастыруды  жоққа  шығарады,  себебі  аудиториялық 
сабақтардың  саны  кемімейді,  57  сағаттық  нормада  студентті  жүктеу  деңгейі  төмендетілмейді  және  т.б.  Бұл 
жағдайларда  кредиттік  жүйені  енгізудің  кредитке  пәннің  сағаттық  күрделілігін  қайта  есептеудің  формальді 
сипатына ие. Бұл жағдайда дайындау мазмұны өзгермейді 
Боллон  процесінің  мәлімделген  принциптері  (студент  мобильділігін  қалыптастыру)  студенттің  оқу  іс-
әрекетін  қайта  құру  студенттің  аудиториялық  жұмысы  азайғанда,  оқытушының  кеңес  беру  сағаттары  пайда 
болғанда  жүзеге  асады  және  өзіндік  жұмыс  пайыздық  қатынаста  артады.  Дәл  осы  жағдайда  СӨЖ-ді 
ұйымдастыру,  СӨЖ-ді  бақылау  жүйесін  ұйымдастыру,  бақылау  мазмұнын  анықтау  және  т.б.  мүмкіндіктер 
пайда  болады.  Бұл  өз  кезегінде  осы  жағдайда  негізгі  мәселені  ұйымдастыру  қызметіне  және  оқу  процесін 
әдістемелік  қамтамасыздандыру  қызметіне  ауыстырылатын  оқытушы  іс-әрекетінің  өзгеруіне  алып  келеді. 
Осылай аудиториялық  сағаттар санына тәуелді  емес, ал оқытушы жұмыс жасайтын студенттер  санына және 
пәннің жалпы күрделілігіне тәуелді оқытушының жүктелу құрылымы қайта қаралады.   
Сонымен қатар, студенттердің өзіндік жұмысы студенттердің қай курста оқитынына тәуелсіз пән мазмұнын 
игерудің міндетті компоненті болып табылады. Оны жоспарлауды және  бақылауды ұйымдастыру  оқытушы-
ның  міндеті  болып  табылады.  Студенттердің  өзіндік  жұмысын  ұйымдастыру  бойынша  тапсырмалардың 
түрлерін, көлемін және мазмұнын оқу пәндерінің жұмыс бағдарламалары мен оқу жоспарларына сай бекітеді.   
Пән  күрделілігі,  студенттердің  өзіндік  және  аудиториялық  жұмысына  сағаттық  эквивалентті  тарату,  әртүрлі 
формалар шеңберінде өзіндік жұмысты бақылау оқытушы мен студент үшін «контактілі» сағаттарды анықтап 
береді.  Олар  оқытушы  іс-әрекетінің  жеке  түріне  жатады,  бұл  студентпен  арнайы  жеке  дара  жұмыс,  басқа 
сөзбен айтқанда жеке дара кеңестер. Жеке кеңестер –  дегеніміз  жеке  оқытуға жағдай жасау мақсатымен күн 
тәртібіне арнайы қойылған оқу сабақтары түрінде оқытушының жеке дара жұмысты ұйымдастыру формасы. 
Кредиттерді  қолданғанда  СӨЖ-ді  ұйымдастырудың  міндетті  шарты  болып  оқу  процесін  әдістемелік 
қамтамасыз  ету  және  оқытудың  модульдік  технологиясының  шеңберінде  оқыту  мазмұнын  қайта  құру 
саналады,  себебі  аудиториялық  жүктеуді  формальдық  қысқарту  алдыға  қойылған  мақсатқа  сапанын  сай 
келмеуіне әкеліп соқтырады.  Дәрістік сабақтарды қысқарту түлек моделінің құзырлылық шеңберінде  толық 
құрылымдық-мазмұндық  қайта  құрумен  бірге  жүруі  қажет.  Оқу  процесін  әдістемелік  қамтамасыздандыру 
білім берудің қазіргі заманғы парадигмасының талаптарына сай болуы керек және қазіргі заманғы ақпараттық 
технологияларды қолдана отырып модульді құрылымда құрылуы қажет.  
Сонымен, кредитті жүйесінде СӨЖ-ді ұйымдастыруды құру боллондық жағдайлар құрылымындағы қайта 
құрудың келесі бағыттары бойынша жүзеге асырылады: 
 нақты  контингентті  студентпен  жұмыс  істеуді  ескере  отырып,  уақытты  шынайы  таратудың  негізінде 
оқытушының жүктелуін қалыптастыру; 
 пән  бойынша  оқу  процесін  автоматты  жобалау  жүйесінің  негізінде  оқыту  сапасын  бақылаудың  мөлдір 
жүйесін жасау (жинақтаушы жүйе және рейтингтік бақылау); 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
24 
 іскерлік  тәсіл  негізінде  білім  беру  мазмұнын  жобалау,  оқытудың  қазіргі  заманғы  технологияларын 
қолдану. 
СӨЖ-ді  оқу  іс-әрекетінің  өзіндік  компоненті  ретінде  мойындау  маман  дайындаудың  жаңа  сапасы 
қалыптасып жатқандықтан, оқу процесін ұйымдастырудың инновациялығын анықтайды.  
Қорыта айтқанда, бүгінгі күні студенттердің өзіндік жұмысы – ол тұлғаның бүкіл өмір бойына үздіксіз және 
өз  бетімен  білім  алу  барысындағы  икемдік,  дағды,  белсенділік  және  құзыреттілік  қабілеттерін  жетілдіруге 
ықпал ететін, өмір ағымына сай өзгерістерге бейімділігін қалыптастыратын іс-әрекет. Демек, ол студенттердің  
ақпараттық технология жағдайындағы құзіреттілігін қалыптастыру, бәсекеге қабілеттілігін жетілдіру. СӨЖ-ы 
бір  жағынан,  оқу  процесіндегі  студенттің  дербес  әрекетін  басқару  және  ұйымдастырудың  педагогикалық 
құралы ретінде көрініс тапса, екінші жағынан, оқу және ғылыми танымның ерекше түрін білдіреді.  
Өздік  жұмысты  ұйымдастыруда  электронды  оқулықтардың  тиімділігі  арта  бермек.  Сонымен  қатар, 
электронды  оқулықтар  үнемі  ізденіс  үстінде  жұмыс  істейтін  студенттің  білім  деңгейінің  жоғарылауына, 
бәсекеге  қабілетті  маман  иесі  болуына,  шығармашылық  қабілетінің  дамуына,  ғылым  мен  білімді  толық 
дәрежеде меңгеруіне септігін  тигізе бермек дегіміз келеді.   
 
 

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: