Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары»



Pdf көрінісі
бет26/36
Дата06.03.2017
өлшемі5,01 Mb.
#7840
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   36

Түйін 
Бұл мақалада тіл, мәдениет және мақал-мәтелдердің бір-бірімен байланысы қолға алынған. Тіл мен мәдениет бір-
бірін  толықтырып  тұрады  және  оларды  бір-бірінен  бөліп  қарастыруға  болмайды.  Тілдің  өміршеңдігін  мәдениетте, 
мәдениеттің жалғастығын да тілде көруге болады. Осыған орай автор бұл мақалада мәдениеттің тілдегі көрінісін ең 
жарқын  көрсете  алатын  бірліктің  мақал-мәтелдер  екеніне  тоқталған.  Мақал-мәтелдердің  мәдениет  бірліктерін 
күнімізге дейін алып келудегі маңызына тоқталған. 
 
Резюме 
Данная статья рассматривает взаимосвязь языка и культуры в народных пословицах. Язык и культуры являются 
концептами,  который  дополняют  друг  друга  и  не  могут  рассматриваться  раздельно.  Проделанное  ислледование 
подчёркивает  единое  существование  языка  и  культуры.  Эта  связь  ярко  выражается  а  пословицах  того  или  иного 
народа, тем самым пословицы являются самым важным элементом отражения культуры. Более того статья доказы-
вает, что иименно пословицы доносят культурный самобыт прошлых лет настоящему поколению.  
 
Summary 
The  article  looks  into  the  connection  between  language and  culture.  It  is  stressed  out  that  concept  of  culture  should  be 
necessarily considered in the study of a language. Beside this, it is mentioned that proverbs reflect the culture of a country. 
The research proves that language exists with culture and culture, in its turn, maintains its existence with language. 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
162 
ЗЕЙНОЛЛА ҚАБДОЛОВТЫҢ АУДАРМАШЫЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІ 
 
У.О. Муканова – учитель, казахский язык и литература, школа «Келешек-РСФМШИ» 
 
Зейнолла Қабдолов Қабдолұлы Қазақстанның халық жазушысы, Қазақстан және Қырғызстан Респуб-
ликаларының  Ұлттық  Ғылым  Академиясының  академигі,  филология  ғылымдарының  докторы,  Қазақ 
және  Қырғыз  Республикаларының  ғылымдарына  еңбегі  сіңген  қайраткер,  Қазақстан  Республикасы 
мемлекеттік сыйлығының иегері, профессор. 
Зейнолла  Қабдолов  әл-Фараби  атындағы  Қазақ  ұлттық  университетінде  табан  аудармастан  жарты 
ғасырдан аса ассистент /1950-1952/, аға оқытушы /1952-1962/, доцент /1962-1972/, профессор /1972-1975/, 
кафедра  меңгерушісі  болып  /1975  жылдан  2000  жылға  дейін/  үздіксіз  қызмет  етті.  Мындаған  маман 
филологтар мен журналистер, тарихшылар мен философтар, жүздеген ғылым кандидаттары мен доктор-
ларын тәрбиелеп шығарды. 
Зейнолла Қабдоловтың әдеби адымдары мектеп қабырғасында басталады да, университеттегі  студент-
тік жылдарға ұласады. 
Алғаш  ол  өлең  де  жазған.  Жас  қаламгердің  әр  алуан  тақырыпқа  жазылған  өлең-жырлары,  әңгіме-
очерктері  оның  шәкірттік  жылдарының  өзінде  астаналық  газет-журнал  беттерінде  жиі  жарияланып 
тұрды, тандаулылары әр түрлі жинақтарға енді.  «Жайық қызы», «Туған  ел» сияқты лирикалық өлендері 
әнге айналып, қалың көпке кеңінен тарады. 
З.Қабдолов  ғылыми-зерттеу  ісімен  де  ерте  айналысты.  Университеттің  үшінші  курсында  жазған 
«Абайдың  лирикасы»  атты  зерттеуі  жас  ғалымдардың  бүкіл  одақтық  ғылыми  конкурсінде  бәйге  алып, 
автор СССР Жоғарғы білім министрлігінің Мақтау грамотасымен марапатталған. 
1947  жылы  З.Қабдолов  дарынды  жас  әдебиетші  ретінде  СССР  Жазушылар  Одағының  мүшелігіне 
қабылданды. 
Елуінші  жылдардың  алғашқы  жартысында  З.Қабдолов  әдеби  сын  саласында  /юмор  мен  сатира, 
ұнамды кейіпкер, көркем әңгіме т.б. тақырыптарға/ бірсыпыра мақалалар жазады. Орта мектептің 9 және 
10-сыныптарына  арналған  «Қазақ  әдебиеті»  оқулықтарын  жазуға  қатысты.  Үлкен  Кеңес  энциклопедия-
сында  көне  дәуірден  осы  кезге  дейінгі  қазақ  әдебиетінің  тарихы  жайлы  көлемді  әрі  тартымды  мақала 
жариялады. А.Пушкин мен Н.Гогольдің «Күн перзенттері», Н.Хикметтің «Елеусіз калған есіл ер» сияқты 
классикалық пьесалары да республикалық, облыстық театрларда З.Қабдоловтың аудармасымен қойылды. 
Зейнолла  Кабдолов  ғылыми-зерттеу  саласында  аса жемісті  еңбек  етті.  Туған  әдебиетіміздің  әр  алуан 
келелі мәселелерін қозғайтын көлемді зерттеулерін, көптеген проблемалық мақалаларын өз алдына алған-
да,  жазушы  шеберлігі  мен  әдеби  еңбектің  психологиясы  туралы  «Жанр  сыры»  /1964/,  «Жебе»  /1977/, 
«Мұхтар Әуезов және оның әсемдік әлемі» /1986/, «Сөз өнері» /1976, 1982, 1992/ секілді монографиялары, 
өмір  мен  өнердің  өзекті  жайларын  талдап-толғайтын  «Арна»  /1988/,  «Көзқарас»  /1996/  тәрізді  эстетика-
лық  ой-пікір  жинақтары,  әсіресе,  Қазақстандағы  жоғары  оқу  орындарына  арналған  «Әдебиет  теориясы-
ның  негіздері»  /1970/  атты  тұңғыш  оқулығы  оқырманының  қолынан  түспейтін  орасан  қажет  кітаптарға 
айналды. Ол қазақ әдебиеттану ғылымы мен сынының ірі жетістіктері ретінде бағаланды. 
Зейолла  Қабдолов  –  көп  қырлы  кісі:  ғалым,  ұстаз,  жазушы,  әрі  өз  дәстүрін  қалыптастырған  шебер 
аудармашы.  Ол  орыс  халқының  ұлы  ақыны  А.С.  Пушкиннің  “Балықшы  мен  балық”  туралы  ертегісін, 
Н.В. Гогольдің (51 таңдамалы хаты) эпистолярлық туындыларын, Л.Кассильдің “Қымбатты балаларым”, 
В.Добровольскийдің  “Сұр  шинельді  үш  жігіт”  повесін,  В.Закруткигтің  “Судағы  станица”  романын, 
М.Горькийдің “Күн перзенттері”, Н.Хикметтің “Елеусіз қалған есіл  ер”, Г.Бичер-Стоудың “Том ағайдың 
лашығы”,  Яшпалдың  “Дивья”,  Ян  Отченашек  пен  Ярослав  Бланктың  “Мезгілсіз  махаббат”,  Азат 
Шагиняннің  “Трамвай  паркке  кетеді”,  Ш.Айтматовтың  “Қызыл  алма”  әңгімесін,  көптеген  өлеңдерді 
аударған. 
Аудармашы тек қана аударма ісімен шұғылданып қана қойған жоқ, сонымен біре “биік өнер” туралы 
әр кезеңде  ө пікірін айтып, қазақ аударма әдебиетінің хал-ахуалыа мән берген,  осы мәселелерді шешуге 
байланысты  өз  ұсынысын  жасап  отырады.  Сыншы  аудармашылар  шеберлігін  саралап,  жетістіктер  мен 
кемшіліктері туралы ой толғаған. 
Аударма жайлы теориялық негізі бар пікір айтқан. Аудару әдіс-тәсілдерінің кейбір жолдарын ұсынған.  
Аудармашының  сын-талдаулары  1977  жылы  “Жазушы”  бапасынан  жарық  көрген,  әдеби 
толғаныстары  мен  талдаулары  енген  “Жебе”  атты ғылыми-зерттеу  еңбегінде  көркем  аударма  жөнін-
дегі “Биік өнер” мақаласында орын алған және аудармашының 1964 жылдың 22 шілдесінде “Комму-

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
163 
нистік  еңбек”  басылымында  жарияланған  Л.Толстой  шығармасын  аудару  туралы  “Бағалы  байқау” 
мақаласын айтуға болады /1/. 
Көркем  аударманың  қоғам  өміріндегі  ағартушылық,  тәрбиелеушілік,  идеологиялық  тұрғыда  сананы 
тәрбиелеу мен рухани дамыту рөлі жайында, “Елеусіз қалға есіл ер” атты кітабында сөз етеді /19/. 
З.Қабдолов аудармаға төл шығармасындай мұқият қарайтын және аудармашыға да қатал талап қоя 
білген. 
Аудармашы аса жауапты қиын іске, яғни биік өнерге үлкен біліммен, мол дайындықпе кіріседі. Себебі, 
аударманың көтерер жүгі ауыр. Оның аға буын жасаған дәстүрлі жолы бар  екенін, сол арнаның сабасы-
нан шықпай, керісіше  тек алға қарай дамытып, өрісін кеңейту борышын аудармашы жете түсініп, терең 
сезінген. З.Қабдолов аударманың мазмұнын жағынан ғана дәл емес, пішін жағынан да әсем, “тілге жатық, 
жүрекке жылы тигендей көркем, әсерлі ширақ шығуына да мән беруді ұсынады” /7, 350/. 
Нашар аударма жасау арқылы, әдеби аударманың құнын түсірмеу, оқырманның эстетикалық талғамы-
на зақым келтірмеу қажеттілігін баса айтады /1, 358/. 
Аудармашыға тән қасиеттер – еңбекқорлық, ұқыптылық, ізденгіштік екеніне тоқталып өтеді /7, 354/. 
1961-1970  жылдары  туған  әдебиетіміздің  тарихы  мен  теориясын  зерттеп,  филология  ғылымдарының 
кандидаты және докторы дәрежелеріне дисертациялар қорғады.  
Адамзат  тарихында  әрбір  ұлт,  әрбір  қоғам  алмасу,  ауысу,  араласу  нәтижесінде  өмір  ағымы  алға 
жылжиды,  өседі,  өркендейді.  Яғни,  өзінде  жоқты  өзгеден  алады,  білмейтінін  үйренеді,  білгенін  басқаға 
үйретеді. 
Аударма  мәселелері,  соның  ішінде  көркем  аударманың  проблематикасы  тамырын  тереңге  жайып 
жатыр. Оның бастауы Ежелгі Римнен басталатыны бәрімізге белгілі. Сол дәуірде аударманың түпнұсқаға 
адалдығы  туралы  аса  маңызды  мәселе  төңірегінде  М.Т.  Цицерон  «аудару  кезінде  сөзді  санамау  керек, 
керісінше сөзді салмақтау керек» деген екен /4, 8/. 
Ұлттық  әдебиет  сол  халықтың  күллі  тарихымен,  оның  барлық  даму  жағдайларымен  шартты  түрде 
байланыста  және  басқа  халықтар  әдебиетімен  қарым-қатынаста  болады.  Осы  қарым-қатынас  ішінде 
аударманың орны айырықша. Сонымен қатар, аудармашының шығармашылық жолында дүниетанымдық 
қорының баға жетпес көзі ретінде белсенді рөл атқарады /5, 8/.  
Мені қызықтырған басты себептердің бірі – жазушы шығармаларының жазу стилі мені қатты таңғал-
дырды.  Ақын  шығармасын  жазуда  кульминациядан  бастаған,  яғни  ең  негізгі  бөлігінен  алып,  оқу 
барысында сол сәтті түсіндіре отырған. Мен ақынның нағыз проффессионалдық жазу тұрғысынан алған-
да шын мәнінде таңқалдым. Сондай-ақ зерттеу барысында шығарма жазу үлгісімен, аударма түрлерімен 
таныстым. 
Қазақ әдебиетінің сөз ділмарына, көсемсөздің зергеріне айналған Зейнолла Қабдоловтың қазақ әдебие-
тіндегі  орны  ойып  аларлықтай.  Дүниеде  теңіз  терең  емес,  адам  жанының  терең  екендігін  дәлелдеумен 
өткен осы бір заңғар алып тұлғаның қазақ әдебиетінің шоқтығы биік саңлағына айналуы, біздіңше, табиғи 
заңдылық. Зейнолла Қабдоловтың қазақтың сөз өнеріне сіңірген еңбегі ұшан-теңіз. Әні мен күйі шалқы-
ған,  сыры  мен  жыры  тасыған  ғажайып  сұлу  сахара  –  Атырау  өлкесінде  1927  жылы  дүниеге  келген 
Зейнолла Қабдолов тірі болса, бұл күнде, яғни желтоқсан айының 12 жұлдызында сеңгір сексеннің бесеуі-
не  келер  еді.  Осыдан  бес  жыл  бұрын,  2006  жылдың  26  маусымында  бұл  дүниемен  қоштасып,  алыс 
сапарға аттанған заңғар тұлғаның алып бейнесі қазақ халқының мәңгі жадында қалады. Жазушы құрметі-
не есімін ұмытпас үшін өзі тұрған үйдің жанынан ескерткіш тақта орнатылды.   
Қорыта айтқанда, XXI ғасырда заман ағымына сай жазылатын прозалық туындылар жазуда ағалары-
мыздың  дәстүрін  жалғастыратын  ұлы  жазушылар  уатынына  күмәнім  жоқ.  Қазіргі  жастардың  сауатты 
жазып,  өз  ана  тілінде  еркін  сөйлеуі  үшін  көп  кітап  оқып,  сөздік  қорын  көбейтіп,  әдеби  тілде  сөйлеп, 
сөйлеу  мәдениетін  түзету  керек  деп  ойлаймын.  Ал  талантты  болу,  іздену  әр  адамның  өз  қолында. 
Бойымыздағы жақсы қасиеттерді қоғам алдында жұмсай білсек, болашақ ұрпағымыздың тәрбиелі, білімді 
болатынына  сенемін.  Осы  мақсатпен  қазақ  әдебиеті  пәні  бойынша  өткізілген  ғылыми  жобаға  7  сынып 
оқушысын дайындадым.   
Ізденуші  Зейнолла  Қабдоловтың  аударма  еңбектерін  талдау  арқылы  оның  әдебиет,  аударматану  т.б 
туралы айтылған келелі пікірлерін бір жүйеге түсіріп, оны біршама айқындауға тырысты. 
Нақты мысал келтіру арқылы З.Қабдоловтың қазақ аударматану ғылымында алатын орнын анықтады. 
Ойларын мысалдар арқылы дұрыс өрбіте білді. 
Жазушының  өмір  жолын,  оның  әдебиеттануға  байланысты  еңбектерін,  аудармаларын  жан-жақты 
талдап,  өзіндік  ой-пікірін  білдіре  білуі  іздемпаздығын,  теориялық  білімділігін  көрсетеді.  Жазушының 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
164 
нағыз  адамгершілік,  тазалық,  бойындағы  бар  ізгі  жақсы  қасиеттерді  шығарма  арқылы  көрсете  білуі, 
сондай-ақ  патриоттық,  Отанына,  халқына  деген  шын  сүйіспеншілік  қасиеттерін  жазушының  өмірі  мен 
шығармашылығын зерттеу барысында бойына сіңіреді деп ойлаймын. 
Мен  ойымша,  осындай  заңғар  жазушысы  бар  қазақ  елі  бақытты  ел.  М.Әуезовтан  кейінгі  прозалық 
шығармалардың  жазу  үлгісін  Зейнолла  Қабдолов  жалғастыра  білді.  Сондықтан  ұлы  ғалымдарымыздың 
өмірі мен шығармаларын өскелең ұрпаққа насихаттау біздің міндетіміз.  
Ал жазушының есімі қазақ халқының тарихында өшпестей алтын әріптермен мәңгі есте қалары анық.  
Зейнолла  Қабдолов  өте  бақытты  жазушы.  Ғалымның  өмірі  мен  шығармаларын  өскелең  ұрпаққа 
насихаттау біздің міндетіміз.  
Шығармалары:  Өмір  ұшқыны.  Повесть  (кейін  роман).  –  Алматы:  ҚМКӘБ,  1956;  Искри  жизни. 
Повесть.  –  Алматы:  Казгосиздат,  /1958;  Жанр  сыры.  Монография.  –  Алматы:  К.МКӘБ,  1964;  Искра 
жизпи. Повесть. – М., "Молодая гаардия", 1958; Адам. Әңгімелер мен очерктер. – Алматы: ҚМКӘБ. /964; 
Жалын  Роман.  –  Алматы:  «Жазушы»,  1970;  Әдебиет  теориясының  негіздері.  Жоғары  оқу  орындарына 
арналған оқулык – Алматы: «Мектеп». 1970; Пламя. Роман. – Алматы: «Жазушы», 1974; «Жалын», 1982; 
Сыр. Очерктер мен эсселер, – Алматы: «Қазақстан», 1975; Пламя. Роман. – М.: Профиздат, 1976; Жалын. 
Роман. Вьетнам тілінде. – Ханой: «Еңбек» баспасы, 1980; Сөз өнері. Монография. – Алматы: «Мектеп», 
1976;  1982;  1992;  Жебе. Әдеби  толғаныстар  мен  пайымдаулар.  –  Алматы:  «Жазушы»,  1977;  Таңдамалы 
шығармалар.  Екі  томдық.  –  Алматы:  «Жазушы»,  1983;  Таңдамалы.  Екі  том.  –  Пекин:  «Ұлттар»,  1988; 
Елеусіз  қалған  есіл  ер.  Пьесалар  жинағы.  –  Алматы:  «Өнер»,  1987;  Арна.  Зерттеу-сын-эссе.  –  Алматы: 
«Жазушы».  1988;  Көзқарас.  Талдаулар  мен  толғаныстир.  –  Алматы:  «Рауан»,  1996;  Менің  Әуезовім. 
Роман.  –  Алматы:  «Санат».  1997;  Ұшқын.  Жалын.  Романдар.  –  Алматы:  «Санат»,  2001;  Сөз  өнері. 
Оқулық-монография.  5  басылымы.  –  Алматы:  «Санат»,  2002;  Таңдамалы  шығармалар.  Бес  томдықтың 
алғашқы кітаптары. – Алматы: «Санат», 2003. 
 
1. Сатыбалдиев Ә. Рухани қазына. – Алматы: Жазушы, 1987. – 232 б. 
2. Пушкин А.С. Собрание сочинений. – М.: Правда, 1987. - Т.5. – 446 с. 
3. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. – Алматы: Ана тілі, 1996. – 240 б. 
4. Левый И. Искусство перевода. – М.: Прогресс, 1974. – 397 с. 
5. Федоров А. Искусство перевода и жизнь литературы. – Л.: Советский писатель, 1983. – 352 с. 
6. Бехер И.Р. В защиту поэзии. – М.: Иностранная литература, 1959. – 373 с.  
7. Қабдолов З. Жебе. – Алматы: Жазушы, 1997. 
8. Жүсіп Қ. Жазушы. Ғалым. Ұстаз. – Алматы: Арыс, 1997. 
9. Левый И. Искусство перевода. – М.: Прогресс, 1974.  
10. Гоголь Н.В. Собрание сочинении 4.т. – М.: Правда, 1968. 
11. Гоголь Н.В. Шығармалары 4.т. – Алматы: ҚМКӘБ, 1954. 
12. Сатыбалдиев Ә. Рухани қазына. – Алматы: Жазушы, 1987. 
13. Пушкин А.С. Сказки. – Алматы: Жазушы, 1984. 
14. Пушкин А.С. Шығармалары 3.т. – Алматы: ҚМКӘБ, 1954. 
15. ҚазМУ хабаршысы. Фил. Сер. - №14. – Алматы, 1997. 
16. Пушкин А.С. Собрание сочинении. 5.т. – М.: ГИХЛ, 1987. 
17. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. –Алматы: Ана тілі, 1996. 
18. Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы, 1976. 
19. Федоров А. Искусство перевода и жизнь литературы – Л.: Советский писатель, 1983. 
20. Бехер И.Р. В защиту поэзии. – М., 1959. 
21. Чернышевский Н.Г. Полн.собр.соч. // ГИХЛ. 4.т. – М., 1948. 
22. Горький М. Собрание Сочинении. // ГИХЛ. Т.6. – М., 1950. 
23. Горький М. Пьесалар. – Алматы: Өнер, 1982. 
24. Левый И. Искусство перевода. – М.: Прогресс, 1974. 
25. Елеусіз қалған есіл ер. – Алматы: Өнер, 1987. 
26. Долгополов Л. На рубеже веков. – Л.: Советский писатель, 1985.  
27. Тимирязев К. Избр. Соч. Т.1. – М.: ГХИЛ, 1957. 
28. Горький М. Собрание сочинении. – М.: ГИХЛ, Т.23. 1953. 
29. Горький М. Собрание сочинении. – М.: ГИХЛ, Т.15. 1951. 
30. Қабдолов З. Әдебиет теориясының негіздері. – Алматы: Мектеп, 1970. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
165 
31. Орысша-қазақша сөздік. Т.1. Алматы: ҚМЭБР, 1978. 
32. Закруткин В. Плавучая станица – М.: Современник, 1981. 
33. Закруткин В. Судағы станица – Алматы: ҚМКӘБ, 1952. 
34. Добровольский В. Сұр шинелді үш жігіт – Алматы: ҚМКӘБ, 1950. 
 
Резюме 
В  данной  работе  разносторонне  описывается  переводческая  деятельность  казахстанского  народного  писателя, 
академика  Национальной  Научной  академии  Республики  Казахстан,  доктора  филологических  наук,  заслуженного 
деятеля Казахской и Киргизской Республик, обладателя Государственной премии Республики Казахстан, профессора 
З.Кабдолова.  
Переводчик З.Кабдолов внес значительный вклад в развитие переводческой культуры и школы мастерства. Его 
переводы  –  это  образец  высокого  стиля,  сознательного  служения  целям  и  задачам  литературы.  Он  занимался  не 
только  переводами,  но  и  разбирался  в  переводческом  мастерстве  и  анализировал  его  достоинства  и  недостатки. 
Высказал мнение о переводческой теории, предложил некоторые методы перевода, умел ставить строгие требования 
переводчикам. Подходил с большими знаниями и хорошей подготовкой к особо ответственным и тяжелым делам, а 
также к высокому искусству.  
З.Кабдолов следовал заветам старшего поколения переводчиков и стремился поднять переводческую отрасль на 
более высокий уровень. 
 
Summary 
This work variously describes the translation work of Kazakh national writer, academician of the National Academy of 
Science of the Republic of Kazakhstan, Doctor of Philological Sciences, honored person of the Kazakh and Kyrgyz Republic, 
winner of the State Prize of the Republic of Kazakhstan, Professor Z.Kabdolov. 
Translator Z.Kabdolov has made a significant contribution to the translation of culture and school skills. His translations – 
are examples of high style, conscious of serving the goals and objectives of literature. He dealt not only with the translation, 
but also versed in translation skills and analyzed its advantages and disadvantages. Opined about translation theory, proposed 
some methods of translation, and was able to set strict rules for translators. He approached with great knowledge and good 
preparation for the special responsibilities and severe cases as well as to high art. 
Z.Kabdolov followed the precepts of the older generation of translators and strived to raise translation industry to a 
higher level. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
166 
ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕП 
ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА 
 
РАСПРОСТРАНЕНИЕ МОДЕЛЕЙ ДИФФУЗИИ И ИННОВАЦИЙ 
В ШКОЛАХ ВЕЛИКОБРИТАНИИ 
 
И.М. Курдюмова – д.п.н, ИнИДО, Москва 
 
Правительство  Великобритании  предложило  образовательным  учреждениям  целый  ряд  механизмов 
распространения примеров «эффективной» практики или организации исследований. Управление инспек-
ции этой страны приводит примеры и дает  оценку передовой практике и распространяет  ее с помощью 
публикаций и других средств информации, особенно электронных. Конечной целью подобных инициатив 
является повышение достижений учащихся школ. Они сфокусированы на том, что происходит в школах 
и что влияет на достижения. Важным является вопрос – является ли процесс изменений в целом посте-
пенным,  предполагающим  мелкие  шаги  в  ходе  изменений,  или  более  глубоким,  трансформирующим 
изменением  практики  [5,  9].  Впрочем,  различие  между  этими  видами  изменений  не  вполне  прояснено. 
Тем  не  менее,  очевидно,  что  трансформация  предполагает  ясное  видение  радикально  измененного 
будущего и соответственно связанные с этим радикальные стратегии. 
Обратимся  к  опыту  авторов,  рассматривающих  модели  диффузии  инноваций  в  процессе  обучения 
счету  и  письму  в  начальной  школе  Великобритании.  Были  выделены  следующие  модели:  Каскад 
«известных» ответов, Общее течение, Обучение мастерству, Учитель как инноватор, Школы – приме-
ры, Партнерство на местах [6, 7]. 
Каскад «известных» ответов. Cогласно некоторым инициативам, внедрению на уровне школ подле-
жат  те  формы  практики,  которые  в    центре  были  определены  как  «лучшие»  и  «эффективные».  Такой 
подход  был  самым  решительным  образом  поддержан  в  ходе  реформ  (правда,  в  основном  на  уровне 
риторики). Очевидным примером в данном случае являются стратегии обучения чтению и счету. Значи-
тельные  усилия  были  направлены  на  то,  чтобы  создать  базу  свидетельств  обучения  чтению  и  счету  в 
начальной  школе  с  учетом  самых  мелких  деталей  процесса  обучения  –  определено  время,  содержание, 
организация  группы,  метод  распределения.  Были  предприняты  значительные  усилия  для  выявления 
«лучшего  метода»,  который  можно  использовать  в  «каждом  классе  по  всей  стране».  Это  предполагало 
использование  иерархических  структур  местного  управления  школами  (LEAs)  а  также  внутри  школ  и 
между учителями. К подготовке персонала были привлечены советники, директора школ, координаторы 
учебных программ. Чтобы сократить период адаптации, был использован «каскадный», четко определен-
ный  и  детализированный  подход  к  подготовке  персонала.  McNamara  &  Corbin  [7]  отмечают,  что  хотя 
комбинация учебных планов и методических предписаний, тестирования, постановки задач и инспекция 
на национальном уровне при определении стратегии обучения счету были беспрецедентно централизова-
ны, частные задачи были оставлены для решения на местном уровне с учетом местного контекста. 
Это  поможет  связаться  с  последующей  моделью,  названной  моделью  Общего  течения  (common 
currency).  Имеется  в  виду,  что  при  введении  общих  подходов  к  обучению  грамотности  (literacy)  между 
учителями неизбежно возникнут разные подходы, обусловленные разным профессионализмом учителей 
и  разными  учебными  контекстами.  В  таких  случаях  единая  стратегия  обучения  грамотности  и  счету 
сведет подобные разногласия к минимуму. 
Обучение мастерству. Стратегия обучения чтению и счету была разработана исследователями и затем 
предложена для внедрения в  качестве передового  опыта [1]. Другой путь заключается в поиске лучших 
учителей, чей опыт признан передовым и следовании их опыту. Эта модель может быть названа «Обуче-
ние мастерству». Мастер может передавать свой опыт разными способами: демонстрацией своих методов 
преподавания,  давая  советы  учителям  по  конкретным  вопросам,  или  помогая  определить  принципы 
обучения в связи с развитием школьной политики. Выделяются Продвинутые  учителя (Advanced School 
Teachers or AST), в чьи обязанности входит: работа напрямую с отдельными учителями, обеспечение их 
поддержкой  и  советами;  менторство  по  отношению  к  новым  учителям  или  студентам;  подготовка 
учебных материалов; распространение материалов, связанных с передовым  опытом; обеспечение подго-
товки  внутри  школы.  Однако  само  назначение  Продвинутых  учителей  и  список  их  обязанностей  еще 
ничего  не  говорит  о  том,  насколько  они  преуспели  в  распространении  передового  опыта.  Для  этого 
составляются оценочные доклады.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1 (37), 2013 г. 
 
167 
Учитель как инноватор. Еще одна инициатива также направлена на отдельных учителей, но с другими 
целями и предполагает создание моделей развития и диффузии передовой практики. Были представлены 
Стипендии за лучшее исследование передового опыта (Best Practice research Scholarships or BPRS) в рам-
ках стратегии постоянного профессионального развития (CPD)[1]. Эти стипендии направлены на поощре-
ние  учителей, создающих знания, являющихся ресурсом передовой практики. Учителя, получившие эту 
стипендию, не только создают свое исследование, но и распространяют его среди других учителей.  
Школы-примеры.  Согласно  некоторым  инициативам,  именно  школы  рассматриваются  как  основной 
двигатель в создании и распространении передовой  практики. Школы-маяки (Beacon Schools) – один из 
таких  типов  школ.  Об  этих  школах,  распространяющих  передовую  практику  посредством  партнерства 
профессионалов и обмена знаниями между ними имеется обширная литература [3]. Еще одним «агентом 
изменений»  являются  специальные  школы  (Specialist  schools),  продвинутые  в  каком-то  определенном, 
«специальном»  направлении,  и  распространяющие  свой  опыт.  Специальным  школам  выдается  грант, 
одна  треть  которого  должна  быть  потрачена  именно  на  распространение  опыта.  Помимо  выделения 
самого статуса школ-маяков и специальных школ, Правительство не определяет модели распространения 
передового опыта этими школами. Они могут быть самыми разными. 
Партнерство на местах. Отдельные инициативы создают местные модели организации для развития 
политических приоритетов или для создания способов управления ресурсами и поощрения инноваций в 
более  общем  плане.  Основными  инициативами  в  этом  направлении  являются  Зоны  образовательного 
действия (Education Action Zones or EAZ) Наивысшие достижения в городах (Excellence in Cities or EiC). 
EAZ были созданы для «развития новых способов помощи школам в достижении общих задач» [2]. Они 
должны  обеспечить  активное  партнерство  как  между  школами,  так  и  между  родителями  и  местными 
властями в тех областях, где школы с высокими достижениями соседствуют с неуспевающими школами. 
При  их  создании  предполагалось  развитие  новых  форм  коллаборации,  которые  невозможны  в  рамках 
одной школы. Предполагалась поддержка со стороны местного сообщества. Во многих местностях EAZ 
были объединены в более широкие программы EiC, направленные на развитие отстающих пригородов. 
Одной  из  трудностей  диффузии  является  то,  что  процессы,  направленные  на  трансформацию,  на 
практике могут идти медленно из-за нежелания школ или отдельных индивидов делать то, что необходи-
мо. С этим связан вопрос о шкале времени. Предполагает ли цель достижения постоянного совершенство-
вания (sustainable improvement) достижений учащихся необходимость изменения принципов, на которых 
основывается деятельность  учителей и школ, и можно ли сравнить с теми изменениями, пусть и значи-
тельными, которые можно осуществить в короткий срок?  
В одной из статей [8] сделано предположение, что процессы больших перемен должны быть адресова-
ны как уровню организаций (в данном случае школ), так и отдельному учителю; между этими уровнями 
существе определенная взаимозависимость. Инициативы по изменению, рассмотренные в данной работе, 
носят комплексный характер [8]. Так, одни инициативы определяют как средства, так и задачи (стратегия 
грамотности и счета); другие  определяют широкие цели, которые требуют  одобрения на местах (EAZs); 
третьи  предполагают  самостоятельный  выбор  фокуса  инноваций  и  распространения  (Школы-маяки, 
Стипендии исследователям) [3, 4]. Основной вопрос  здесь касается не только намерений правительства, 
но  и  интерпретации  и  действий  тех,  кто  отвечает  за  внедрение  на  местном  уровне.  На  местном  уровне 
можно  порой  модифицировать  инициативу  из  центра  самым  непредсказуемым  образом.  Авторы  статьи 
[7]  провели  анализ  способов,  которыми  учителя  легитимизируют  свою  практику  в  связи  национальной 
стратегией обучения счету (NNS). Статья иллюстрирует сложность индивидуальной реакции на инициа-
тивы. Из изучения 24 учителей начальной школы в течение года в ходе пилотного исследования следует, 
что  «инициативы,  подобные  национальной  стратегией  обучения  счету  (NNS),  не  могут  быть  сведены  к 
простой адаптации «поведения»(behaviours), они неизбежно влияют на эволюцию в осознании себя» [7]. 
Итак, был определен целый ряд моделей  диффузии. Все  они содержали заключения и рекомендации 
относительно применения на практике и способов, которыми лучше всего проводить совершенствование 
работы  школ  и  отдельных  учителей.  Можно  сделать  вывод  о  том,  что  могут  быть  найдены  разные 
модели;  исследования  показывают,  что  нет  единой  концепции  диффузии  передовой  практики,  содержа-
щей  необходимый  импульс  для  совершенствования  стандартов  или  реформирования  процесса  учения. 
Следует также иметь в виду, что разные модели могут быть  основаны на радикально различных ключе-
вых  концепциях,  таких,  как  природа  образовательной  практики;  подходы  к  тому,  как  следует  учить 
профессионалов (речь идет о подготовке учителя); насколько эффективные изменения в процессе учения 
требуются, а также каков моральный аспект предполагаемых изменений. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1 (37), 2013 г. 
 
168 
1. DfEE (2001) Learning and Teaching. A strategy for professional development. – London: DfEE. 
2. DfEE (1997) Excellence in Schools DfEE Excellence in Cities or EiC.   
3. DfES (2002) Beacon Schools in the UK, http://www.dfes.gov.uk/beacon 01/07/2002 
4. Education Action Zones or EAZ http://www.eaz/ org.uk 
5. Johnson, G. and Scholes, K. (1999) Exploring Corporate Strategy (5th edn), Prentice- Hall 
6.  Models  of  the  diffusion  of  good  practice:  an  analysis  of  key  initiatives  in  the  UK.  Robin  Smith,  Tim  Simkins,  John 
Coldron, Kath Aspinwall, Sheffield Hallam University [Note: An earlier version of this paper was presented at the Annual 
Conference of the British Educational Research Association, Exeter, September 2002]. 
7. McNamara, O. and Corbin, B., (2001) Warranting Practices: Teachers Embedding the National Numeracy Strategy. 
British Journal of Educational Studies, 49. 
8.  Van  der  Vegt,  R.,  Smyth,  L.,  and  Vandenberghe,  R.  (2000)  ‘Implementing  educational  policy  at  the  school  level: 
organization dynamics and teacher concerns’, Journal of Educational Administration, 39, 1, – pp. 8-23. 
9.  Wilson, D (1992) A Strategy of Change, – London: Routledge. 
 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   36




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет