Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары»

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
277 
раннего  школьного  возраста  иностранным  языкам  и  об  эффективности  этого  процесса.  Всем  известно, 
что на начальной ступени обучения происходит становление личности младшего школьника, выявление и 
развитие  его  способностей,  формирование  учебных  навыков  и  овладение  элементами  культуры  и 
поведения.  В  связи  с  этим  становится  актуальной  проблема  обучения  иностранным  языкам  на  раннем 
этапе. 
Преподаватели  иностранного  языка,  работающие  в  начальных  классах,  помимо  традиционных 
способов  обучения  в  своем  арсенале  имеют  немало  оригинальных  и  специфических  приемов, 
обеспечивающих  физическую  активность  на  уроках  и  способствующих  эффективному  обучению. 
Эффективность  обучения  зависит  от  многих  факторов,  в  том  числе  и  от  остроты  восприятия  ребенком 
этого  нового  мира,  его  физической  и  эмоциональной  активности  и  возможности  деятельного  участия  в 
нем.  Физическая  активность  обостряет  все  виды  памяти:  тактильную,  двигательную,  зрительную, 
образную и слуховую, знание которых ведет к успешной организации учебной деятельности школьников. 
Одной  из  основных  задач  в  обучении  иностранному  языку  является  активизация  познавательной 
деятельности  учащихся.  Среди  всех  мотивов  учебной  деятельности  самым  действенным  является 
познавательный  интерес,  возникающий  в  процессе  учения  [1].  Учителю  необходимо  создавать  все 
условия для реализации этого интереса учащихся в целях поддержание и развития их интеллектуальных 
возможностей.  В  период  раннего  обучения  у  детей  младшего  возраста  еще  очень  сильно  развита 
непроизвольная  память.  Проходит  адаптационный  период,  и  наступает  отдача,  ребенок  начинает  с 
удовольствием  воспроизводить  иностранные  слова  и  фразы,  он  становится  увереннее  и  набирает  темп 
речи.  
Раннее обучение иностранному языку важно еще и потому, что в этот период у детей ярко выражается 
способность  к  имитации:  они  абсолютно  точно  воспроизводят  чужую  фонетику.  Артикуляционный 
аппарат  ребенка  еще  не  застыл,  и  в  это  время  еще  не  поздно  поставить  ему  правильно  звуки,  как  у 
носителя  языка.  Правильное  произношение –  необходимое  условие  успешного  овладения  иностранным 
языком  [2]. Поэтому  уже с  самого начала обучения  у  детей формируют навыки понимания иноязычной 
речи  на  слух  и  ее  адекватного  воспроизведения.  Особое  внимание  уделяется  фонетическим  и 
интонационным  явлениям,  отсутствующим  в  родном  языке.  Особое  место  занимает  развитие 
фонематического слуха у детей, что способствует не только формированию правильного произношения, 
но и, в дальнейшем, снимает проблемы с письменной речью. 
В  познавательной  деятельности  восприятие  неразрывно  связано  с  вниманием.  Внимание  младших 
школьников  отличается  непроизвольностью,  неустойчивостью.  В  этом  возрасте  учащиеся  обращают 
внимание  лишь  на  то,  что  вызывает  их  непосредственный  интерес.  Большое  внимание  нужно  уделять 
обучению  лексической  стороне  речи  младших  школьников,  так  как  лексика  является  важнейшим 
компонентом речевой деятельности. Учащиеся должны овладеть строительным материалом для общения 
и  взаимодействия.  Знакомство  с  поэзией,  с  иноязычным  фольклором,  с  музыкальным  наследием 
помогают  обогащать  методы  преподавания  иностранных  языков  в  начальной  школе.  Изучение 
иностранного  языка  делает  ребенка  более  активным,  приучает  его  к  групповым  формам  работы, 
пробуждает  любознательность,  развивает  ребенка  интеллектуально  и  эстетически.  Планируя  уроки, 
необходимо  думать  не  только  о  том,  чтобы  ученики  запомнили  новые  слова,  ту  или  иную 
грамматическую  структуру,  но  и  стремиться  создать  все  возможности  для  развития  индивидуальных 
способностей  каждого  ребенка.  Основным  видом  деятельности  детей  в  раннем  возрасте  является  игра. 
Поэтому,  опыт  работы  свидетельствует,  что  игра  помогает  детям  преодолеть  психологический  барьер  и 
обрести веру в свои силы. Игра всегда предполагает принятие решения – как поступить, что сказать, как 
выиграть?  Желание  решить  эти  вопросы  обостряет  мыслительную  деятельность  играющих  детей  [3].  А 
если  ребенок  будет  при  этом  говорить  на  английском  языке?  Не  таятся  ли  здесь  богатые  обучающие 
возможности?  Дети,  однако,  над  этим  не  задумываются.  Для  них  игра,  прежде  всего  –  увлекательное 
занятие.  В  игре  все  равны.  Она  посильна  даже  слабым  ученикам.  Более  того,  слабый  по  языковой 
подготовке  ученик  может  стать  первым  в  игре:  находчивость  и  сообразительность  здесь  оказываются 
порой  более  важными,  чем  знание  предмета.  Чувства  равенства,  атмосфера  увлеченности  и  радости, 
ощущение  посильности  заданий  –  все  это  дает  возможность  ребятам  преодолеть  стеснительность, 
мешающую  свободно  употреблять  в  речи  слова  английского  языка,  и  благотворно  сказывается  на 
результатах  обучения.  Незаметно  усваивается  языковой  материал,  а  вместе  с  этим  возникает  чувство 
удовлетворения  –  “оказывается,  я  уже  могу  говорить  наравне  со  всеми”.  Применение  игровых  приемов 
позволяет  создать  условия  для  непроизвольного  усвоения  всех  языковых  средств:  лексики, 
грамматических  структур,  речевых  образцов.  Развитию  словесно  -  логической  памяти  способствует 
применение ярких игрушек, картинок и карточек со словами. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
278 
Определим цели раннего обучения детей. 
Ведущей  целью  раннего  обучения  иностранным  языкам  является,  прежде  всего,  развивающая  цель. 
Это, однако, не означает уменьшения значения практических целей или снижения требований к уровню 
владения  устно-речевым  общением  на  иностранном  языке.  Более  того,  разработка  эффективных 
технологий  раннего  обучения  иностранному  языку  позволяет  по-новому  взглянуть  на  проблемы 
интеллектуального развития учащихся младших классов.  
Обучение  иностранным  языкам  детей-дошкольников  призвано  содействовать  охране  и  укреплению 
физического  и  психического  здоровья  детей,  развитию  их  индивидуальных  способностей.  Поэтому,  в 
качестве  основной цели обучения выступает личностное развитие ребенка средствами предмета. Данная 
цель  является  стратегической,  она  позволяет  органично  включать  иностранный  язык  в  контекст 
жизнедеятельности  дошкольника  и  определять  конкретные  пути  осуществления  интегративных  связей 
предмета с другими видами и формами деятельности ребенка дошкольного возраста [4]. 
Реализация указанной цели предусматривает:  
1.  Развитие языковых способностей ребенка (памяти, речевого слуха, внимания и др.), которые могут 
стать основой для дальнейшего изучения иностранных языков; 
2.  Приобщение ребенка к языку и культуре другого народа и формирование позитивного отношения к 
ним; осознание детьми родной культуры; 
3.  Воспитание  у  ребенка  чувства  осознания  себя  как  личности,  принадлежащей  к  определенному 
языковому  и  культурному  сообществу,  развитие  внимательного  отношения  и  интереса  к  языкам,  с 
которыми ребенок может встретиться в повседневной жизни; 
4.  Развитие  психических,  эмоциональных,  творческих  качеств  ребенка,  его  фантазии,  способности  к 
социальному  взаимодействию  (умения  играть,  работать  вместе,  находить  и  устанавливать  контакт  с 
партнером), радости познания и любознательности; 
Осуществляя  ту  или  иную  деятельность,  дети  овладевают  коммуникативным  минимумом, 
достаточным  для  осуществления  иноязычного  общения  на  элементарном  уровне.  Речь  идет  о 
формировании практических умений устной иноязычной речи, а именно: 
• умений  в  типичных  ситуациях  повседневного  общения  и  в  рамках  лексико-грамматического 
материала,  обозначенного  программой,  понимать  устную  иноязычную  речь  и  реагировать  на  нее  как 
вербально, так и не вербально; 
 
умений  в  условиях  непосредственного  общения  с  человеком,  говорящем  на  иностранном  языке,  в 
том числе носителем этого языка, понимать обращенные к нему высказывания и адекватно реагировать 
на них вербально; 
 
осуществлять  свое  речевое  и  неречевое  поведение  в  соответствии  с  правилами  общения  и 
национально-культурными особенностями страны изучаемого языка. 
Основные воспитательно-развивающие и образовательные цели состоят в следующем:  
 
в  формировании  у  детей  положительного  отношения  к  выполняемой  деятельности  и  интереса  к 
изучаемому языку, к культуре народа, говорящего на этом языке; 
 
в  воспитании  нравственных  качеств  учащихся:  чувства  долга,  ответственности,  коллективизма, 
терпимости и уважения друг к другу; 
 
в развитии у дошкольников психических функций (памяти, внимания, воображения, произвольности 
действий),  познавательных  способностей  (словесного  логического  мышления,  осознания  языковых 
явлений), эмоциональной сферы; 
 
в расширении общеобразовательного кругозора детей. 
Учебно-образовательные цели состоят в следующем: 
 
в  формировании  навыков  и  умений  самостоятельного  решения  элементарных  коммуникативных 
задач на иностранном языке; 
 
в формировании навыков межличностного общения и навыков самоконтроля; 
 
в приобретении элементарных лингвострановедческих знаний. 
Кроме  того,  одной  из  важнейших  психологических  задач  раннего  обучения  иностранным  языкам 
является  формирование  положительного  отношения  к  изучению  нового  языка,  а  также  создание 
внутренней  заинтересованности  у  детей  в  каждый  момент  обучения.  Говоря  о  целях  раннего  обучения 
иностранным языкам, можно отметить, что необходимо: 
 
Способствовать  более  раннему  приобщению  детей  к  новому  языковому  пространству,  когда  дети 
еще  не  испытывают  психологических  барьеров  в  использовании  иностранного  языка  как  средства 
общения; 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
279 
 
Сформировать элементарные коммуникативные умения с учетом речевых возможностей детей; 
 
Ознакомить  детей  с  миром  зарубежных  сверстников,  с  зарубежным  песенным,  стихотворным  и 
сказочным фольклором; 
 
Приобщить  детей  к  новому  социальному  опыту  с  использованием  иностранного  языка  за  счет 
расширения  спектра  проигрываемых  социальных  ролей  в игровых  ситуациях,  типичных  для  семейного, 
бытового, учебного общения; 
 
Формировать  универсальные  лингвистические  понятия,  наблюдаемые  в  родном  и  иностранном 
языках, развивая при этом интеллектуальные, речевые и познавательные способности учащихся. 
на раннем этапе обучения иностранным языкам содержание может быть следующим: 
 
языковой материал: лексичeский и грамматический; 
 
коммуникативные умения, характеризующие уровень практического владения изучаемым языком; 
 
сведения о некоторых национально-культурных особенностях стран изучаемого языка. 
Содержание обучения должно отвечать следующим требованиям: 
Во-первых,  оно  должно  вызывать  интерес  у  детей  и  положительно  воздействовать  на  их  эмоции, 
развивать  их  фантазию,  любознательность  и  творчество,  формировать  способности  взаимодействовать 
друг с другом в Игровых ситуациях и так далее. 
Во-вторых,  содержание  обучения  и  его  предметная  сторона  (о  чем  говорить,  слушать,  что  делать), 
должно  учитывать  личный  опыт  ребенка,  который  он  приобретает,  общаясь  на  родном  языке,  и 
соотноситься с тем опытом, который они должны приобрести на занятиях по иностранному языку. 
В-третьих,  содержание  обучения  должно  давать  возможность  органично  интегрировать  в  учебный 
процесс  по  иностранному  языку  различные  виды  деятельности,  типичные  для  детей  дошкольного 
возраста:  изобразительную,  музыкальную,  трудовую  и  другие,  и  тем  самым  создавать  условия  для 
гармоничного развития личности ребенка. 
Обучение  английскому  языку  дошкольников  рассматривается  как  один  из  важных  предварительных 
этапов, готовящих ребенка к обучению в школе, закладывающих правильное произношение, накопление 
лексического  запаса,  умение  понимать  иностранную  речь  на  слух  и  участвовать  в  несложной  беседе. 
Иначе  говоря,  происходит  постепенное  развитие  основ  коммуникативной  компетенции,  которая  на 
ранней стадии изучения английского языка включает в себя следующие аспекты: 
а)  умение  правильно  с  фонетической  точки  зрения  повторить  английские  слова  за  преподавателем, 
носителем языка или диктором (имеется в виду работа с фонозаписью), то есть поэтапное формирование 
слухового внимания, фонетического слуха и правильного произношения; 
б)  накопление,  закрепление  и  активизация  словаря,  без  которого  невозможно  совершенствование 
речевого общения; 
в)  овладение  определенным  количеством  несложных  грамматических  структур;  построение  связного 
высказывания,  при  котором  речь  должна  строиться  преднамеренно,  так  как  ребенок  использует 
ограниченный словарный запас, и планироваться, поскольку даже в пределах ограниченного словарного 
запаса нужно выражать свои мысли; 
г)  умение  связно  высказываться  в  пределах  тематики  и  ситуации  общения  (базируется  на  усвоении 
звуковой стороны иностранного языка, определенного словарного запаса и грамматических структур). 
Таким  образом,  формы  обучения  должны  быть  направлены  не  на  усвоение  как  можно  большего 
количества  лексических  единиц,  а  на  воспитание  интереса  к  предмету,  развитие  коммуникативных 
навыков  ребенка,  умение  выразить  себя.  Важно  добиться  определенных  качеств  владения  материалом, 
что  должно  позволить  ребенку  при  минимуме  средств,  предполагая,  что  в  компетенции  ребенка  будет 
последующее нарастание языковых единиц, использовать их ситуативно, и осмысленно. 
Ключевые  слова:  раннее  обучение,  обучение  иностранному  языку,  психологические  и  познавательные 
особенности, активизация познавательной деятельности, цели обучения, содержание обучения. 
 
1. Шахнарович А.М.Человеческий фактор в языке. Язык и порождение речи. М; Наука, 1991. 
2. Гвоздев Н.И.   Формирование у ребенка грамматического строя русского языка.Ч. 1. 
3. Leopold W.F. Speech Development of a Bilingual child, Volume 3, Evanston, 1949. 
 
 
 
4. Слобин Д.Когнитивные предпосылки развития грамматики. В книге «Психолингвистика». М;1984. 
4. 5. www. do.gendocs.ru 
6. www. englishtips.org. 
 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
280 
ӨСКЕЛЕҢ ҰРПАҚТЫ ЗАМАН ТАЛАБЫНА САЙ ТӘРБИЕЛЕУДЕ – ҰЛТТЫҚ 
ТӘЛІМ-ТӘРБИЕНІҢ АЛАТЫН ОРНЫ 
 
А.Жуанышова – Тараз қ. Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, оқытушы 
 
Резюме 
В  этой  статье  расматривается  пути  основы  национальной  воспитание  в  педагогической  практике  в  учебно-
воспитательной  процессе.  А  также,  анализированы  научные  выводы  казахских  ученных,  о  путях  формирования 
личностных качеств  учеников. Широко  использование национального наследие в школьной  практике, расмотрены 
научные  стороны  национального  воспитание  подрастающего  поколения,  а  также  о  работах  удовлетворяющие 
жизненные спросы. Показывает содержание народного воспитания и формирования в будущих поколениях любовь к 
нации, это главное. 
 
Summary 
In this article we can see  ways of base national education in pedagogical practice  in teaching and educational process. 
The same way as,   had analysed    scientific conclusions of Kazakh scientists about the ways of forming individual qualities 
of pupils. Broadly using national heritage  in school practice, had   explored scientific sides of national education of  growing 
up  generation  and about  works    satisfying  vital  demands.  Shows  contents  of  national  education  and  forming  in  the  future 
generation  love to nation, it’s above all. 
 
Қазақ  халқының  сан  ғасырдан  бері  тәрбие  жөніндегі  өнегелі  сөздері  мен  істері,  тұрмысы,  мәдениеті, 
өнері,  өмір  тәжірибесі  халық  педагогикасының  асыл  қазынасы  болып  келеді.  Қай  заманда  болмасын 
ұрпақ  тәрбиесі  адамзаттың  парызы  болды.  Әрбір  халық  өзінің  тарихы  мен  тәжірибесін  жалғастыратын 
жас  түлектерді  ғасырлар  бойы  тәрбие  әдістермен  қолданып,  өмір  тәжірибесі  сынынан  өткен  әдептілік, 
сыпайылық,  адалдық,  инабаттылық,  іскерлік,  мейірімділік,  қайырымдылық,  еңбек  сүйгіштік,  үлкенді 
сыйлау,  оған  ілтипат  көрсету  сияқты  қабілеттерді  олардың  бойына  екті.  Осылардың  бәрі  адамзат 
тәрбиесінде  халық  педагогикасының  қандай  роль  атқаратындығын  көрсетеді.  Әрине,  жастарға  тәлім-
тәрбие беруде тек ұлттық дәстүрлермен шектелуге болмайды. Сондықтан тәрбие ісі тиімді және нәтижелі 
болу үшін халық педагогикасына кешенді қараған жөн.  
ҚР  Президенті  Н.Назарбаевтың  Ұлттық  мәдениетімізді  ұлықтап,    бар  мен  жоғымызды  түгендеп,  
жүйелеп,    келер  ұрпаққа  аманаттау  –  «Мәдени  мұра»  бағдарламасының  басты  мақсаты  деген  болатын. 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  беру  туралы»  Заңында  [1]  «Ұлттық  және  жалпы  адамзаттық 
қазыналар  негізінде  жеке  адамды  қалыптастыру  және  дамыту  үшін  қажетті  жағдай  жасау»  туралы 
айтылған [2]. Осыған орай, әдет-ғұрыпты, салт-дәстүрді адамзат мәдениетімен үйлестіріп іске асыру әрбір 
отбасының  негізгі  міндеттерінің  бірі.  Себебі  ұлттық  тәрбие  үй  ішінен  басталып  -  ғылыми  негізделуі 
мектептен  әсіресе,  бастауыш  білім  беру  кезеңінен  өзек  алуы  өскелең  ұрпақты  ұлттық  тәлім  тәрбиемен 
сусындатып, қазақи болмыстың бейнесін берік бекітуге өзек болатыны анық. Яғни, өскелең ұрпақ бойына 
ұлтжандылық пен отансүйгіштікке тәрбиесін қалыптастыру болып табылады.  
Ұлттық  білім  мен  тәрбие  берудің  ең  негігі  мәселесі  адамды  жан-жақты  дамығын  тұлға  ретінде 
жетілдіріп,  өсіру.  Сондықтын,сынып  мұғалімдерін  даярлаудың  мақсаты  мен  мазмұны  қазіргі  заман 
талабына  сай  болу  керек.    Ұлтымыздың  өз  кезінде  озық  ойлы  тұлғаларының  бірі  –  Ш.Уалиханов: 
«Халықтың  кемеліне  келіп  өркендеуі  үшін,  ең  алдымен  азаттық  пен  білім  керек»  деген  ойлары  бүгінгі 
күнде жүзеге асуда [3].  
Қазақстан Республикасының егеменді  ел болып, еңснесін тіктегеніне 21 жыл уақыт болды. Бұл қазақ 
ұлтының  ғасырлыр  бойы  талпынысы  мен  алға  ұмтылыстағы  еңбегінің  жемісі  деп  айтуға  тұрарлақ.  Осы 
уақыт  ішінде  қол  жеткізген  табыстарымызда  аз  емес.  Яғни,  өскелең  ұрпаққа  ұлттық  тәрбие  беру 
мақсатындағы  өткеннің  тәлімдік  мұраларын  ғылыми  тұрғыдан  негіздеп,  бүгінгі  өмірдің  оқу  тәрбие 
үрдісіне  қолдану  барысыда  өз  деңгейінде  деп  айтуға  болады.  Ұрпақтың  дамыған  қабілетті  тұлға  етіп 
дауына халықтық педагогикадағы салт-дәстүрлер мен тәлім-тәрбиелік мұралардың бідім-танымдық мәні 
орасын  жоғары.  Халқымыздың  ертеден  қастерлеп,  дәріптеп  келген  ұлттық  салт-дәстүріміздің 
құндылығын  тану,  болмысын  білу  және  ұрпақ  тәрбиесін  толыққанды  жетілдіруде  өмір  талабына  сай 
оңтайлы пайдалану заман талабы болып отыр.  
Осы  бағытта  ұлттық  білім  мен  тәрбие  беру  мәселесіне  байланысты М.Қ.  Құрсабаевтың  «Атамекен», 
ұстаз,  жазушы  З.Ахметованың  бастамаларымен  халықтық  педагогика  негізінде  «Кәусар  бұлақ» 
бағдарламалары жасалып мектеп өмірде қоданыстар тапты [4].  
Қ.Жарықбаев  пен  С.Қалиевтың  зерттеушілік  еңбектерінде  салт-дәстүр  жөнінде:  «Салт-дәстүр 
дегеніміз  –  халықтың  кәсібіне,  сенім-нанымына,  тіршілігіне  байланысты қалыптасқан  ұрпақтан-ұрпаққа 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(39), 2013 г. 
281 
ауысып  отыратын  қоғамдық  құбылыс.  Ол  отбасылық  тәрбиеде  қалыптасады.  Жеке  адам  жаңа  салтты 
ойлап  шығара  алмайды  немесе  бұрынғы  қадыптасқанды  жоғалта  алиайды.  Бүкіл  халық,  ел  жұрт  уақыт 
озған    сайын  салт-дәстүрге  жаңалық  еңгізіп,  оны  қоғамдық  болмыс  көріністеріне  бейімдеп,  өзгертіп 
отырады.  Ал жаңа қоғамдық  қатынастарға қайшы келтіретіндері жойылып, өмірге өмірге  қажеттіліктері 
жаңа жағдайда ілгері дамиды», -деп ой-түйідерін айтады [5].      
Халық:  «Дәстүрдің  озығы  бар,  дәурені  өткен  тозығы  бар»,  «Әдет-әдет  емес,  жөн  әдет»,  деп  заман 
талбына сай дәстүрлерді дәріптеп, тәлім-тәрбиенің тиімді құралы ретінде пайдаланып келген. Сат-дәстүр 
халықтың белгілі бір әдеп-ғұрптарымен байланысты туады.  
ХХ ғасырдың бас кезіндегі псхология ғылымдарының негізін салушылардың бірі Ж.Аймауытов өзінің 
«Тәрбие»    атты  еңбегінде  «Адамның  қоғамдық  еңбегінің  жемісі,  нәтижелі  болуы  тәрбиеге  байланысты. 
Адам баласының ұрлық істеуі, өтірік айтуы, кісі тонауы, өлтіру сияқты бұзықтықтарды жасауы тәрбиенің 
жетімсіздігінен»  деп  түсіндіреді.  Бұл  жеке  тұлғаның  қалыптасуындағы  тәрбиесіне  қоршаған  ортаның 
ықпалы  жөніндегі  ақын,  философ  А.Құанбаевтың  жеке  адам  тәрбиесі  жөнінде  айтқан  ой-
тұжырымдарымен  қабысып  жатыр.  Ж.Аймауытов  бала  тәрбиесіне  туған  еддің  әдеп-ғұрпы  мен  салт-
сананың  да  белілі  мөлшерде  әсер  ететін  ғылыми  тұрғыдан  дәлелдеп,  «ойын-сауық,  өлең  жырды  естіп 
өскен ұрпақ өкілі өнеге мен өнерге бейім болады ... . Жастайынан кемдік, жоқшылық , қағажу көріп өсекн 
ауылдың  баласы  жасқаншақ,  бұйығы  болады»,  -  деп  қоғамдық  ортада  салт-сана,  әдет-ғұрыптың  адам 
тәрбиесіне тигізетін ықпалын сөз етеді [6].  
Ұлттық тәрбие атауын алғаш әдеби-педагогикалық оқулықтарға енгiзген Мағжан Жұмабаев болды. Ол 
өзiнiң  “Пидагогика  (баланы  тәрбия  қылу  жолдары)”  атты  еңбегiнде:  “..Әрбiр  тәрбияшының  қолданатын 
жолы – ұлт тәрбиясы. …әрбiр ұлттың бала тәрбия қылу туралы ескiден келе жатқан жеке-жеке жолы бар. 
Ұлт тәрбиясы баяғыдан берi сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбiр 
тәрбияшы сөз жоқ, ұлт тәрбиясымен таныс болуға тиiстi...”,- дегенді айтады [7]. 
Бұл  ұлттық  тұлғаны  қалыптастыру  мәселесі  адамның  психологиясын  зерттеу  арқылы  шешіледі.  Бұл 
жай жеткіншек ұрпаққа тәрбие беру барысында олардың психологиялық ерекшеліктеріне мән беру.  
Ұлттық  салт-дәстүрге,  ана  тіліне  деген  сүйіспеншілікті,  ұлттық  өнер  түрлерін:  ән-күй,  зергерлік  қол 
өнері,  бейнелеу  сурет  өнері,  ұлттық  ойын  мен  спорт  түрлерін,  ұлттық  тағамды,  киімді,  тарихи 
ескерткіштерді т.б. жатқызады.  
Салт-дәстүрлер халықтардың тіршілік кәсібіне, наным-сеніміне, өмірге деген көзқарасына байланысты 
туып,  қалыптасып,  ұрпақтан-ұрпаққа  ауысып,  өзгеріп,  жаңарып  отырады.  Оның  жаңа  қоғамдық 
қатынасқа қайшы келетіндері жойылып, өмірге қажеттіліктері дамып, жаңа мағынаға ие.  
Ұлттық мінез дегеніміз – «адам мінезінен, іс-әрекетінен көрінетін тұрақты құбылыс. Ұлттық мінез осы 
ұлтқа тән темпераменттік, психикалық рухани сапасымен ерекшеленіп, көзге түседі» [8].   
Зерттеуші  ғалым  Н.Сәрсенбаев  [9]  ұлттық  психологияны  ұлттық  психикалық  құрылым  деп  есептей 
келе, оның үш компонентін былай ажыратады: 
ұлттық әдет-ғұрып және дәстүр; 
ұлттық сезім; 
ұлттық мінез-құлық.  
Қ.Жүкеш [10] ұлттық әдет-ғұрыпты және дәстүрді жеке түрде атрибут ретінде қарастыруға болмайды 
деп есептейді. Қ.Жүкештің ойынша, ұлттық психологияның құрамында мына компоненттер болуға тиіс:  
- ұлттық мінез-құлық; 
- ұлттық өзіндік сана-сезім; 
- ұлттық қажеттілік және мақсаты, оларды сезіну. 
Н.Елікбаев ұлттық психологияның ерекшелігіне мынадай түсініктеме береді: «ұлттық психологияның 
ерекшелігі  дегеніміз  –  халықтың  тарихи-әлеуметтік,  рухани  тұрғыда  әр  түрлі  дамуы»  [11].  Ол  ұлттық 
психология құрылымын мына компоненттерге бөледі: 
-  ұлттық  мінез-құлық  –  бұл  ұлттық  психология  құрылымындағы  ең  күрделі  және  маңыздысы.  Оның 
негізгі  бөліктері:  еңбексүйгіштік,  бостандықты  қалау,  қайырымдылық,  қонақжайлылық,  батылдық, 
қатаңдық; 
- ұлттың өзін-өзі сезінуі – бұл  екінші маңызды компонент - өзінің ұлтын сүюі, басқа ұлттарға жақсы 
пікірмен қарау, оларды құрметтеп, қадірлеу; 
- ұлттық талғам – бұған дәмді сезіну қасиеті кіреді де, бұл физиологиялық категорияға жатады, өйткені 
жүйке жүйелерінің қызметімен байланысты да, адамдардың өмірлік қажеттілігінен туындайды; 
-  ұлттық  сана-сезім  –  ұлттық  жетістіктерді  бағалау,  өз  ұлтын  сүю,  ұлттың  басына  түскен 
қиыншылықтарын  бөлісу,  ұлттардың  өзара  айырмашылығын  ажырату.  Ұлттық  сана-сезім  этникалық 
ерекшеліктерінен туындайды да, ұлтаралық қатынассыз адамзат баласының қарқынды дамуы қиын.  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №3(39), 2013 г. 
282 
Әдет-ғұрып, дәстүрлердің пайда  болуы, олардың дамуы, қазіргі кездегі жағдайы, олардың тұрақтылы-
ғы барлық ұлттарға тән табиғи құбылыс болып, әр түрлі тұрмыс деңгейіне қарай дамып отырады да, оның 
дамуына  дін  айрықша  үлес  қосады,  мұның  нәтижесінде  әр-түрлі  пісіп-жетілу  деңгейіне  орай  ұлттық 
психология қалыптасып дамиды.  
Жоғарыды  аталып  өткен  ғалымдардың  пікіріне  сүйеніп,  қорытынды  жасайтын  болсақ  халықтық 
педагогиканың  ұрпақ  тәрбиесіне  қолданылатын  тәлім-тәрбиелік  мұралары  –  құндылығы  жоғары  өмір 
мектебі екендігіне көз жеткіземіз.    
Соңғы  жылдардағы  оқу-тәрбие  үрдісіндегі  озық  педагогикалық  тәжірибелерде  тәрбиелеудің  жаңа 
технлогияларына  сүйене  отырып,  ұрпақ  бойына  ұлттық  болмысты  берік  бекітудің  жолдары  ғылыми 
тұрғыдан негізделіп, өмір талабының сұраныстарын қанағттандыруда жұмыс жасап келеді. Ұлттық тәлім-
тәрбие  мұраларын  мектеп  өмірінде  кеңінен  пайдалану,  оқушылардың  тұлғалық  қасиеттерін 
қалыптастырып,  қазақи  болмыстағы  құзырлы  оқушы  болуына  жетекші  орын  алуда.  Бұл  -  бүгінгі 
педагогикалық  талаптардың  бірі  болып  отыр.    Бүгінгі  ғалымдардың  ғылыми  теориялық  тұрғыдағы  ой 
түйіндеулеріне  қарағанда,  12  жылдық  білім  беру  жүйесіне  көшу  барысына  ұлттық  тәрбие  берудің 
негіздерін  жүзеге  асыруға  мүмкіндіктер  баршылық  және  олардың  жаңа  білім  беру  жүйесінің 
тәжірибесінде  оқушылардың қоғамдық пікірлері мен жеке  көзқарастарын қалыптастыруға құрал ретінде 
боларлық деген қорытындылар жасауға болады.   
 
1.  Мемлекеттiк  «Мәдени  мұра»  бағдарламасы  //  Егемен      Қазақстан.  –  №311–312,  29.11.2003.  –  №184–188, 
16.08.2005. 
2.  Қазақстан Республикасының «Бiлiм туралы» Заңы Алматы: 2007, УМК. –48 б. 
3.  Уалиханов Ш. Таңдамалы шығармалар. 2-бас. –Алматы: Қазақстан 1985. –Б 240. 
4.  Құрсабаев  М.Қ.  Ұлттық  тәлім  –  тәрбиеге  негізделген  «Атамекен»  Бағдарламасының  педагогикалық 
мәселелері // «Халық педагогикасы мен психологиясы дәстүрлерінің оқу – тәрбие  ісінде қолданылуы»  атты ғыл – 
тәжірибелік конф. Материалдары. – Алматы, 19 – 20.5. 1992. 
5.  Қазақ тәлiм–тәрбие тарихынан // ред.басқ. Қ.Жарықбаев, Қалиев С.Қ. – Алматы, Санат,1995. – 350 б. 
6.  Абайдың дүниетанымы мен философиясы. –Алматы: Ғылым, 1995.– 184 б. 
7.  Жұмабаев М.  Пидагогика (баланы тәрбия  қылу жолдары). – Алматы: Рауан, 1993. – 112 б. 
8.  Қалиұлы С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы //Білім: 2003.-280б. 65-71б. 
9.  Сарсенбаев Н. Обычай, традиции и общественная жизнь.-Алматы,1974.-326с.  
10. Жүкеш Қ. Ұлттық психологияның сипаты. Көмекші құрал. –Алматы: РБК,1993.-146б.  
11. Елікбаев Н. Ұлттық психология.-Алматы: Қазақ университеті, 1992.-96б.  
 

жүктеу/скачать 4,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: