МЕКТЕП ДИРЕКТОРЛОРУНУН ТЕКШЕРҮҮ МИЛДЕТИ

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(41), 2014 г. 
183 
саналат.  Жакшы  башкаруунун  эн  негизги  элементтеринин  бирөө  болсо  текшерүү.  Себеби  текшерүүнүн 
өзү  эле  өтө  маанилүү  процесс.  Текшерүү  бул  башкаруучунун  милдети  себеби  ал  башкаруу 
процесстеринин акыркысы. Эгер  уюм аябагандай кенейсе же  кээ бир иштер  башкаруучунун билиминен 
да терен иликтөөнү талап кылса, башкаруучуга жардамчы катары атайын инспекторлор жоопкерчиликтүү 
боло  алат.  Мындай  учурда  да  башкаруучу  текшерүү  милдетин  бүт  баарын инспекторго  артпашы  керек. 
Мектеп директору мектебине байланышканбардык нерсени текшерүүсү абзел [1].  
Акыркы  жылдарда,  айрыкча  мектеп  директорлорунун  текшерүү  милдеттерине  өзгөчө  маани 
берилүүдө. Мектеп директорунун мугалимдерди текшерүүсүнө басым жасоодо төмөнкүлөр негизги роль 
ойногонун байкоого болот: 
Мектеп  башкаруучуларына  берилген  лидерлик  ролу  негизги  таасири  (билим  берүү  лидери,  окутуу 
лидери,  маданий  лидер,  моралдык  лидер, үйрөнгөн  лидер,кайра  куруучу  лидер,  жеке  пикирге  ээ  лидер, 
сапаттуу лидер). Себеби мектепти башкаруучулардан бир окутуу лидери болушу күтүлөт.  
Текшерүүдөгү өзгөрүүлөр: текшерүү жол көрсөтүүчү жана өркүндөтүүчү бир процесс болуп саналат.  
Мектептеги бардык иш аракеттердин максаты билим берүү иш-аракеттерин өркүндөтүү.  
Текшерүү иш аракеттери менен мектептин өнүгүү аракеттеринин ортосундагы байланыш.  
Мектеп директорлорунун мектептеги пайдалуу ой пикирлериндеги милдеттери.  
Мектеп директорлорунун мектептеги кызматкерлердин жөндөмүн өстүрүү зарылчылыктары.  
Бир эле уюмдагы кызматкерлерди дагы жакшылап текшерүүдө жыйынтыктарды алуу кызыкчылыгы.  
Мугалимдерди текшере турган инспекторлордун жетишсиздиги.  
Инспекторлордун сабактарды текшерүү убактысынын кыскалыгы.  
Текшерүү системасындагы кемчиликтер.  
Чындыгында,  жогорудагы  саналгандар  мектепти  башкаруудагы  мектептин  орчундуулугун 
көрсөтүүдө. Анткени, мектеп башкаруучусу билим берүү тарбиялоо иштериндеги башка кызматкерлерге 
караганда  өзгөчө  орунда  жана  эн  негизгиси  болуп  эсептелет.  Мектеп  директору,  күнүгө  мектепте 
жүргөндүктөн  текшерүүгө  укугу  бар  башка  кызматкерлерге  караганда  мектептин  күнүмдүк  ишине 
жакындан  тааныш.  Аларбилим  берүүчү  топ  мененмугалимдер  жана  окуучулар  туурасында  маалыматка 
ээ. Айрыкча, мектеп директорлору билим  берүү тарбиялоо маселелеринин чечилишине жардам  берүүгө 
даяртурат [2].  
Мектеп директорлорунун текшерүү жүргүзүүсү мугалимдин кесиптик жактан жетилтүүгө багытталып, 
эффективдүү  билим  алуусун  камсыз  кылат.  Мугалимдер  менен  бир  жерде  болуп,  аларды  жакындан 
таануу  мүмкүнчүлүгүнө  ээ  болгон  директорлор  мындай  мүмкүнчүлүгү  болбогон  инспекторлорго 
караганда  мугалимдерди  жакындан  тааный  билүүдө  активдүү  боло  алатурган  абалда.  Мектеп 
директорлору  мугалимдердин  билим  берүү  тарбиялоого  болгон  мамилесин  өзгөртүүдөн  мурун, 
мугалимдердин үмүттөрүн туура баалоосу зарыл [3].  
Бир  мектепте  мектеп  директорлору  тарабынан  текшерүү  жүргүзүлбөй  турупиш  аракеттердин 
ийгиликтүү жана ийгиликсиз жактарын аныктоо өтө оор [4].  
Инспекторлор тарабынан жүргүзүлгөн текшерүү, көпкө тыныгып калган мугалим менен инспектордун 
ортосундагы  байланыштарынын  максатка  жетүүдөгү  кемчиликтери,  абалга  баа  бералбоо,  чыныгы  абал 
көрсөтүлбөй  жалган  сахнаны  көрүү,  инспектор  текшерүүнүн  аягындагы  жыйынтыкты  карап  эмнелер 
кандай даражада ондолушу керек экендигин өтө аз өлчөгөндүктөн кооптуу болуп эсептелет.  
Ал  эми  бул  кооптонуу  ошол  эле  мекеменин  башчысы  тарабынан  жүргүзүлгөн  текшерүүлөрдө 
көрүнбөйт.  Башкаруучу  текшерүүнү  бир  жылда  же  белгилүү  бир  күндө  жасаганга  аргасыз  болбойт. 
дайыма  мектепте  жүргөндүктөн  каалаган  убакта,  каалаган  күнү  текшерүүнү  жүргүзүүгө  акылуу.  Ошол 
эле  учурда  текшерүү  башкаруучулардын  бир  милдети.  Анткени,  бул  жоопкерчилигин  пландуу  түрдө 
ишке ашыруусу зарыл экендигин алар канчалык эрте байкаса ондоолорду киргизүүдө ошончолук эрте иш 
аракеттерди жасай алат.  
Башкаруучу текшерүүнүн аягында келип чыккан каталардын жана кемчиликтердин ондолуп ондолбой 
жатканын  дайыма  байкоо  жана  керек  болсо  өзү  көзөмөлдөп,  уюмдун  зыян  тартуусуна  дол  бербөө 
мүмкүнчүлүгү  бар.  Мектеп  директорунун  текшерүүсү  дайыма  болгондуктан  башка  текшерүүлөргө 
караганда активдүү. Мугалим жана башка кызматкерлерге дайыма көз жүгүртүү менен чыныгы абалды 
биле алат. Чөйрөнү да жакшы  билгендиктен текшерүүдөн келип чыккан кемчиликтерди  ондой алат [5]. 
Мектеп директорунун эн негизги милдети билим  берүү лидери  болгонкадрларды  баалоо  болуп  саналат. 
Мектеп директору билим берүүдөгү лидер катары класстагы окутуу процессине катышып, ага тез тез көз 
жүгүртүп турушу керек. Мындай учурда мектеп директору официалдуу эмес түрдө кайсы бир убактарда 
сабактарга  кирип  окутуу  процессине  көзөмөлдөй  алат.  Мындай  текшерүүнүн  максаты  окутууну 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(41), 2014 г. 
184 
жакшыртуу. Мектеп директорлорунун текшерүү милдеттери менен бирге эле алар окуу программаларын 
жана  мугалимдерди  текшерүүсү  абзел.  Мектеп  директорлору  мугалимдерди  ишин  жакшыртуу  жана 
өркүндөтүүсү  керек.  Мектеп  директору  мугалимди  өтө  жакындан  тааный  билген  жана  мугалимдердин 
оюн пикирлерин, максатын жана үмүтүн өтө жакшы билген адам. Ошондуктан мектеп башчысы ар бир 
мугалимдин талантын өстүрүүгө аны ийгиликке жеткирүүгө жардамчы боло алат. 
Мектеп  директорлорунун  текшерүү  иштери  менен  байланышкан  башка  маселелер.  Таймаз  мектеп 
директорлорунун  милдеттерин,  кадрлар  бөлүмү,  окуучулар  (студенттик)  бөлүмү,  окутуу  иштери  жана 
башкаруу  иштери  деп  беш  бөлүмгө  бөлүп  караган. Ал  кадрлар  бөлүмүнө  кадрлардын  муктаждыктарын 
аныктоо,  кызматкерди  ишке  алуу,  иштетүү,  орун  алмаштыруу,  аларды  жетилтүү,  өнүктүрүү,  баалоо, 
текшерүү, иштен жогорулатуу, аттестациялоо жана тартипке салуу иш аракеттерин жайгаштырган [6]. 
Жогоруда  байкалгандай,  Таймаздын  кадрлар  бөлүмүнө  тиешелүү  тизмекте  кадрларды  жетилтүү, 
өстүрүү,  баалоо  жана  текшерүү  сыяктуу  иштер  орун  алган.  Ошондуктан,  текшерүү  туурасындагы 
маанилүү  маселелердин  бири  мектеп  директорунун  мекеменин  кадрларын  жетиштирүүсү.  Заманбап 
мектеп  директорлорунун  милдеттери  менен  жоопкерчиликтеринде  программа  түзүү,  жөндөмдөрдү 
баалоо,  окуу  жана  окутуу  процесстери  сыяктуу  милдеттер  орун  алат.  Буларды  ишке  ашыруу  үчүн  эн 
алгач иштегендердин жөндөмдөрүн аныктоо керек. Мындай учур, мугалимдердин билими , жөндөмдөрү 
жана  дареметин  так  аныктоо  жана  дагы  ийгиликтерге  умтулуусун  камсыздоо  үчүн  зарыл.  Айрыкча, 
мугалимдеги жанылыш билим, жөндөм, мүнөзүн өзгөртүү үчүн бул абал такталышы керек.  
Мектеп  башкаруучулары  мугалимдин  жөндөмдөрүн  адилеттүү  түрдө  баалоо  менен  керек  учурда 
алардын  өнүктүрө  турган  иш  аракеттерди  жасалышы  зарыл.  Мындай  учурдаэн  алгач  мугалимдердин 
эффективдүү  окутуусу үчүн жетиштүү  билимге ээ болуп  болбогондугун аныкташы керек.  Андан кийин 
мугалимдин  билимин  жана  жөндөмдөрүн  канчалык  таасирдүү  бере  алаарын  тактоосу  абзел.  Мектеп 
директорлору  мындажогрудагы  иш  аракеттерди  ишке  ашыруу  үчүн  убактысынын  көпчүлүгүн  бул  иш 
аракеттерге  арнайт.  Мектеп  директорлору  убактысынын  көпчүлүгүнбилим  берүү  тарбиялоо  иштерине, 
кадрлар иштерине, окуучу иштерине, башкаруучулук жанамектептин чөйрөсүндөгү иштерге бөлөт.  
Түрк  билим  берүү  системасында  мектеп  директорлорунун  текшерүү  милдеттери  туурасындагы 
мыйзамдар.  Түрк  билим  берүү  системаысндагы  текшерүүнү  жүргүзө  тургандар  жалгыз  гана 
инспекторлор эмес. Мектеп башчылары да текшерүүнү жүргүзүшөт. Бул маселе туурасында 25212 каттоо 
номериндеги  башталгычбилим  берүү  мекекмелерин  башкаруу  60  –беренеде  мектеп  директорунун 
милдеттери,укуктары  жана  жоопкерчиликтери  берилген.  60-  берене  боюнча  башталгыч  билим  берүү, 
демократиялыкбилим - окутуу чөйрөсүндө башка кызматкерлер менен бирге эле башкарылууда. Мектеп 
директору,  мугалимге  караганда  мыйзам,  устав,  жетекчилик,  көрсөтмө,  программа  жана  буйруктарга 
ылайык  милдетини  аткарууга,  мектепти  башкарууга  жана  текшерүүгө  укуктуу.  Директор  мекеменин 
максаттарына  ылайык  башкырылышына,  бааланышына  жана  өркүндөп  өсүшүнө  жооп  берет.  Мектеп 
директору  иш  учурунда  жогоруда  берилген  башка  милдеттерди  да  алат  [7].  Aйрыкча  2508  каттоо 
номериндеги  Билдирүүлөр  журналында  жарыяланган  “Башталгыч  билим  берүү  мекемелеринин 
директорлорунун  милдеттери  аныктамалардагы  Билим  берүү  министрлиги”  мектеп  директорунун 
милдетинин  аныктамасы  жана  жоопкерчилик  тизмеги  орун  алган  [8].  Бул  текстте  мектеп  директорунун 
милдеттери төмөндөкүчө аныкталат: 
а)  Билим  берүү  жана  окутуу  менен  башкарунун  өндүрүмдүүлүгүн  жогорулатуу,  билим  сапатын 
көтөрүү  жана  булардын  дайыма  өнүгүүсүн  камсыздоо  үчүн  зарыл  болгон  изилдөөлөрдү  жүргүзүү, 
изилдөөлөрдүн  негизинде  өнүктүрүү  проектерин  даярдап  жетекчиликке  сунуштоо,  кабыл  алынган 
проектерди  ишке  ашыруу  жана  жыйынтыктарга  баа  берүү.  Мектепти  өркүндөтүү  максаттарынберген 
стратегиялык пландарды даярдоо жана анын негизинде мектепти өркүндөтүү планын даярдап, аны ишке 
ашыруусун камсыздоо: 
б) мектепте окуган индивид жана окуган уюм философиясыны жайгаштыруучу чараларды көрүү.  
в)  мугалимдердин  кесиптик  жактан  өркүндөтүүгө  өбөлгө  болуп,  аларгы  шарт  түзүү.  Мугалидердин 
сабактарын жана иш аракеттерин жыл бою жакындан көзөмөлдөө.  
г)  Кадрдын  жөндөмдөрүндайыма  көзөмөлдөө  менен  баа  берип,  өнүмдүүлүгүнүн  азайган  болсо  анын 
себептерин  иликтөө,  кызматкердин  жөндөмүн  эске  алып  иштетүү,  аларга  жол  көрсөтүү,  иште  аны 
жетилтүүгө умтулуу жана кызматтан жогорулашына жардамчы болуу.  
д)  Мектептеги  кызматкердин  ар  кандай  абалдагы  окутуу  муктаждыктарын  аныктоо  жана  бул 
аныкталгандардын  негизинде  кадрлардын  өсүп  жетилүүсүнө  керектүү  иш  аракеттерди  жасоо. 
Жогорудагымыйзамдардагыдай  эле  мектеп  директорлору  текшерүүгө  жана  баалоого  салым  кошушу 
керек.  Мектеп  директорлорунун  текшерүү  иш  аракеттеринин  маанисини  жогорулашына  жалгыз  гана 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(41), 2014 г. 
185 
мыйзамдык тексттер эмес, ошол эле учурда инспектордун мектеп жана мугалимдин ийгилигине тиешеси 
бар.  
Мектеп  директорлору  мугалимдердин  иш  аракеттерин  жакындан  көзөмөлдөп,  окуу  жылында  жок 
дегенде  эки  жолу  сабагына  кирип,мугалимге  керек  болгон  маселелерде  көмөкчү  болушу  жана 
мугалимдин  кесиптик  жактан  жетилишине  салым  кошушу  керек.  Бирок  мектеп  директорлору  бул 
милдетин толук аткарбай жатышат.  
 
1. Başar, H. Öğretmenlerin değerlendirilmesi. Pegem Yayıncılık. Ankara: (1988). s.17 
2. Bursalıoğlu, Z.Eğitim yöneticisinin davranış etkenleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayını. Ankara. (1980). s. 58. 
3. Dumrul, N. S. İlkokul Müdürlerinin Denetim Yetki ve Yeterlikleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Ankara: Ankara 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (1986).s.56 
4. Has, E. İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Mesleki Uygulamalarını 5. Geliştirmelerinde Teftişin Rolü. (Yayınlanmamış 
yüksek lisans tezi) Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. (1998).s.66 
6. MEB . Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Okulları Müdürlüğü Görev Tanımı. Tebliğler Dergisi. Sayı: 2508, Tarih: Ocak 
2000. 
7. MEB. İlköğretim Kurumları Yönetmeliği. Resmi Gazete. Yayım Tarihi:27.08.2003. Sayısı: 25212. 
8. Sağlamer, E. Eğitimde teftiş ve teknikleri. Ankara: Kadıoğlu Matbaası. (1985). s.115 
9. Taymaz, A. H. Okul yönetimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık. (2000). s.96. 
 
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ САЛАУАТТЫ ӨМІР СҮРУ САЛТЫН 
ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ НЕГІЗІНДЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
 
А.Ж. Ашекова – магистрант 
Ғылыми жетекші: п.ғ.д., профессор С.Н. Жиенбаева  
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті 
Педагогика және психология факультеті 6М010100 – «Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу» 
 
Резюме 
В  данной  статье,  рассматриваются  проблемы  формирования  здорового  образа  жизни,  как  одного  из 
приоритетных направлении развития современного  общества обусловливает научно-теоретические  и практические 
исследования в области его сохранения, формирования и развития. Формирование здорового образа жизни учащихся 
должны стать одним из основных направлений современной системы образования. 
Одной  из  путей  решения 
выдвинутой  проблемы  ведется  нами  использование  средств  здоровьесберегающих  технологий,  именно  подходов 
разработки здоровьесберегающих технологии в формирование здорового образа жизни дошкольников. 
Summary 
The considered problems of formation healthy way of life, as one of priority a direction of development modern society  
causes scientific-theoretical and practical researches in the field of its preservation, formation and development. Formation of 
a healthy way of life of pupils should become one of the basic directions of a modern education system. One of the ways of 
the  decision  of  the  put  forward  problem  use  is  conducted  by  the  means  of  healthysafe  technologies,  approaches  of 
development healthysafe technologies in formation of a healthy way of learners’ life. 
 
Қазақстан  Республикасының  тәуелсіз  мемлекет  мәртебесіне  ие  болуына  байланысты  Елбасымыз 
Н.Ә.Назарбаев  «Қазақстан-2030»  стратегиялық  бағдарламасында:  «Салауатты  әрі  гүлденген  экономика 
құрмайынша  біз  қуатты  мемлекет  пен  қарулы  күштер  құра  алмаймыз,  демографиялық,  экономикалық 
және әлеуметтік міндеттерді шеше алмаймыз, әрбір адамның жеке басының қадір-қасиеті мен әл-ауқатын 
арттыра алмаймыз», - деген болатын [1]. 
Қазіргі таңда әлеуметтік маңызы зор  мәселенің  бірі  – бала денсаулығы. Республика көлемі бойынша 
статистикалық  мәліметтерге  қарағанда  мектепке  жасына  дейінгі  балалардың  85%-ке  дейін  әр  түрлі 
аурулардың белгілері  кездеседі. Яғни біздің қазіргі  кездегі  елімізде экологиясы жағынан күннен -  күнге 
нашарлап бара жатқаны бәрімізге мәлім. Сондықтан соңғы жылдары мектепке дейінгі оқыту мен тәрбие 
процесінде балалардың психикалық дамуы мен тәрбиеленуіне, денсаулығын нығайтуға, олардың салауат-
ты өмір  салтын сақтау әдеттерін қалыптастыруға  ерекше  мән берілуде әр адамның өзі үшінде мемлекет 
үшін де денсаулық шешуші саясат және демографиялық мүдденің түйіні. 
“Бақытты болу жағдайы, біздің дегенімізге жасаған қамқорлыққа байланысты болады. Дене үйлесім-
дігі  арқылы  салтанатты  рух  пайда  болады.Ақыл-ойдағы  айқындық  өте-мөте  күш-қайратқа  негізделеді” 
(П.С. Брегг) [2] - дегендей, балалардың бақытты болуы, өмір қуанышын қызықтауы, олардағы әрекеттің 
барлық түрінің жоғары нәтижелі болуы – өзін-өзі жақсы сезінуі және дене мүшелерінің ең жоғары деңгей-
де  қызмет  етуімен  тығыз  байланысты.  Осы  бағытта  жас  жеткіншектерді  тәрбиелеу  әрі  тартымды  және 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(41), 2014 г. 
186 
онша  қиындықты  туғызбайды.  Себебі,  дені  сау  бала  барлық  бастамалар  мен  істерге  қанағаттанарлық 
сезіммен,  көтеріңкі  көңіл  күймен  қатыса  алады.  Дүниеге  сеніммен  шаттана  қарайды.  Мұндай  жағдай 
тұлғаның  барлық  жағынан  дамуына  бірден-бір  кепіл  болады.  Бұл  тәрбиенің  мақсаты  ретінде  баланың 
әлеуметтену  жағдайында  нәтижелі  ықпал  етеді.  Сондықтан  да,  біз  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың 
салауатты  өмір  салтын  ынталандыру  –  тәрбиешілердің  және  мектептің  тәрбие  жұмысының  негізгі  бір 
бағыты болу керектігіне айрықша маңыз береміз.  
“Өмір  салты”  –  адамның  денелік,  интелектуальдық  және  еңбек  әрекетін,  тұрмыстық  өзара  қарым-
қатынасын, дағдысын, орныққан мінез-құлық тәртібін, өмір сүру қатынас ерекшелігін жатқызуға болады. 
Олай  болса,  “өмір  салты”  –  деннің  саулығына  нәтижелі  ықпал  ететін  “  салауатты  өмір  сүру”  ұғымын 
білдіреді.  
Қазіргі ғылым “салауатты өмір салтын”: 
- ең жақсы үйлесімді тәртіп; 
- иммунитетті және денені шынықтыру; 
- дұрыс тамақтану; 
 
- орнықты өмір сүру әдеті; 
- зиянды әдеттің болмауы (“ауру қалса да, әдет қалмайды”); 
- жоғары дәрігерлік белсенділік – деп түсіндіреді. 
Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  жеке  басының  салауатты  өмір  сүруі  мен  оны  ынталандыру 
бағдарламасының  болуы  –  бүгінгі  өмір  талабы.  Ол  үшін  ,  мұғалімдерде  көптеген  ғылым  саласынан 
жинақтаған  білімдердің  болуы  шарт:  философия,  психология,  анатомия  және  физиология,  медицина, 
гигиена, валеология, педагогика, этикаэстетика, экология және тағы басқалар. 
Тәжірибе жүзінде келесі мақсаттарды жүзеге асыруға болады: 
- негізгі білімді; 
- мектеп  жасына  дейінгі  баланың  өз  мүмкіндіктеріне  сай  индивидуалды  даму  траекториясымен 
қамтамасыз ету; 
- мектеп жасына дейінгі балаларды білімді, жан-жақты дамыған, денсаулығы жақсы, рухани жағынан 
дамыған етіп тәрбиелеу; мектеп жасына дейінгі баланың бойында денсаулыққа деген жауапкершілік пен 
денсаулыққа әсер ететін факторлар туралы білім қалыптастыру;  
- мектеп  жасына  дейінгі  баланың  таным  сферасын  дамыту  (есте  сақтау  қабілеті,  таным,  пайымдау, 
ойлау, қиялдау); 
- мектеп  жасына  дейінгі  баланың  агрессивтіліктің  алдын  алып  өзара  қатынас  мәдениетін 
қалыптастыру. 
Әл-Фараби  қағидасы  бойынша,  дүниені  сақтайтын  төрт  тілек  бар:  Ғадалат  –  әділдік,  турашылдық, 
сахауат  –  қайырымдылық,  жомарттық,  қанағат  –  барға  ризалық  және  инабат  дейді.  Осылардың  бәрі 
жақсы ниетпен туындайды. Бүл жөнінде пайғамбарымыз Мұхаммед Ғ.С. "Әр нәрсе адамның сөзіне емес, 
оның істеген ісіне байланысты" - деген [3]. 
Мамандар жасап шығарған әр түрлі сауықтыру жүйелерін де пайдаланған дұрыс. Ең бастысы, адам өз 
денін сауықтырып, денсаулығын қалпына келтіре алады деген қағидаға сену керек. Осыны жүзеге асыра 
отырып,әр мектеп жасына дейінгі баланың денсаулығын қалпына келтіріп, оны жақсарта түсугеарналған 
бағдарлама жасауға болады. Оны ненің негізінде жүзеге асыру керек? 
Біріншіден,  ойын  барысында  отыру  қалпын  динамикалық  алмастыру  арқылы  өткізіледі.  Яғни,  бала 
өзінің дұрыс  отырған, отырмағанын, отырысын алмастырып отырады. Оны бір рет үйренген бала өзінің 
отырысын қадағалай алады. Ол омыртқа жотасының түзулігін сақтауға мүмкіндік береді, өйткені омырт-
қа адамның өмірінде өте үлкен қызмет атқарады, біздің көптеген ауруларымыз да оның дұрыс қалпының 
бұзылуынан  туындайды.  Бұл  адам  ағзасының  энергетикасының  негізі.  Сондықтан  да  ойын  барысында 
баланың дұрыс отыруын қадағалау – ең басты міндет. 
Екіншіден, ойын барысында дене бұлшық ет жүйесін және көру жүйесін ширататын сергітулер өткізі-
леді.  Оны  В.Ф.  Базарныйдың  жүйесі  арқылы  көру  траекторияларының  жүйесін  қолдана  отырып  жүзеге 
асыруға болады. Мысалы, «спутник» жүйесінде төбеге  ілінген түрлі-түсті  «планетелерға» назар аударту 
(сынып  бөлмесіне,  төбесіне  түрлі-түсті  шар  қолдан  жасалған  жұлдызшалар  ілу  арқылы  бұл  жаттығуды 
жасауға болады), оларды іздеп табу арқылы көз жанарын, дене бұлшық еттерін қозғалта отырып, көз бен 
денені  сергіту  шараларын  жүзеге  асыруға  болады.  Сорл  арқылы  көру  координациясын  кеңістікте 
бағдарлау реакциасын дамытуға болады. 
Үшіншіден  сабақтағы  көрнекі  құралдар  барынша  жылжымалы  болуы  керек  оны  ұдайы  қозғалту, 
құралдарды қадағалап отырған балалардың көз белсенділігін арттырады. Олардың жалпы белсенділігі де 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(41), 2014 г. 
187 
жоғарылайды.  Мысалы,  карточкаларды  сынып  бөлмесінен  кез  келген  нүктесіне  апара  отырып,  бала 
назарын аудартуға болады. 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  халыққа  “Қазақстан  –  2050”  жолдауына 
сәйкес біздің елде де адам денсаулығының ең маңызды, ең басты екендігі жарияланып, жаппай салауатты 
өмір  сүруге  жағдайлар  жасалуда.  Осы  игілікті  істің  айғағы  –  денсаулықты  нығайтуға  ықпал  ететін  орта 
құру арқылы мектептегі адамдардың барлығын салауаттылыққа жеткізу жұмыстарының басталуы. 
“Денсаулықты нығайту балабақшасының бағдарламасының жобасын 1999-2000  оқу жылынан бастап 
сынақтан  өткізуші  балабақша  саны  көбейді.  Сонымен  балабақшада  денсаулықты  нығайтуға  ықпалын 
тигізетін мәселелер жоспарланып, жүйелі түрде жүргізіле бастады. 
Денсаулықты  нығайту  балабақшасының  мақсаты  –  денсаулықты  нығайтуға  ықпалын  тигізетін 
жағдайлар  туғызу  арқылы  мектеп  жасына  дейінгі  балаларда  салауатты өмір  салтын  қалыптастыру  және 
оған  баулу.  Сондай-ақ  балабақша  қызметкерлерінің  өз  денсаулықтарына  жауапкершілігін  арттыру. 
Шешетін мәселелер: 
- денсаулық бағдарламасы мәселелерін шешуге кірісу; 
-  балабақшадағы  сынып  бөлмелерін  дұрыс  бөлу,  баланың  бос  уақытын  өткізуге  арналған  алаңдарды 
жөндеу,  қауіпсіздік  шараларын  қамтамасыз  ету  және  дұрыс  тамақтануды  ұйымдастыру  арқылы  оқыту 
кезеңінде қоршаған орта саулығын сақтау; 
-  жекелеген  адамдардың  отбасында  немесе  жалпы  қоғамда  денсаулықты  қорғауда  жауапкершілігін 
туғызу; 
- салауатты өмір салтын сүруге мектеп жасына дейінгі балалар мен қызметкерлеріне нақтылы жағдай 
және мүмкіндіктер жасау; 
-  барлық  мектеп  жасына  дейінгі  балаларға  өз  жаратылысының,  психикасының,  әлеуметтік 
жағдайының ең жоғары дәрежедегі мүмкіндіктерін көрсетуіне жағдай жасау; 
-  денсаулықты  нығайту  жолында  және  балабақша  ұжымының  денсаулығын  қауіпсіздендіруде  анық 
мақсат қоя білу; 
-  мектеп  жасына  дейінгі  балалар  мен  балабақша  тәрбиешілерінің  және  мектеп  жасына  дейінгі 
балалардың өз арасында, сондай-ақ олардың үйімен, қоғамдастықтармен ара қатынасын нығайту; 
- қолда бар ресурстарды денсаулықты нығайту жолында дұрыс қолдана білу; 
- медициналық – санитарлық оқыту бағдарламасының жобасын дайындау; 
-  білім  алуды  және  денсаулығына  қатысты  дұрыс  шешім  қабылдауға  қажетті  дағдыларды  қалыптас-
тыруды қамтамасыз ету, қоршаған ортасын сақтауды үйрету; 
-  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  өз  денсаулықтары  туралы  мәліметтер  деңгейін  арттыру  және 
медициналық-санитарлық  оқытуларды  дұрыс  жолға  қою  мақсатында  балабақшаның  медициналық-
санитарлық жұмыстарына кеңінен жол ашу. 
Қорыта  айтқанда,  мектеп  жасына  дейінгі  бала  жақсы  балалардың  бүкіл  мүшелерінің  қалыптасып 
дамуындағы  ең  қарқынды  кезең.  Дәл  осы  кезде  гигиеналық  дағдыларды  үйретіп  отырып,  оның 
аңыздылығын түсініп, үйреншікті дағдыға айналдыра алсақ, өз денсаулығын сақтауды және шынықтыру 
жолдарын  үйретіп,  әр  қадамын  саналылықпен  ойлайтын  жастарды қалыптастыра алсақ,  ол  біздің  үлкен 
жетістігіміз деп айтсақ қателеспеген болар едік! 
 
1.  Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2050. Ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы. - Білім, 2012. 
2.  Жанабердиева К.А., Адылханов А.С. Қазақстан Республикасының үздіксіз білім беру жүйесіндегі салауатты 
өмір  салтын  қалыптастырудың  тұжырымдамасы.  //Валеология.  Дене  тәрбиесі.  Биология  және  салауаттылық 
негізі. - №1. - 2003. 
3.  Әлімжанова Г. Салауатты өмір салтын ұстау. //Бастауыш мектеп, №2. - 2004. 
4.  «Салауаттану 
денсаулықты 
сақтау» 
бағдарламасы 
бойынша 
СӨС-ке 
қалыптастырудың 
тұжырымдамасы. К.Н. Сатпаев, А.С. Әділханов, Л.З.Тель. – Алматы, 2002. 
5.   Сәулебекова  М..  Салауатты  өмір  салты  –  денсаулық  кепілі.  //Биология  және  салауаттылық  негізі,  №3.  - 
2005. 
6.  Бейсеева Г.Б., Бейсенова Ә.С. Адам экологиясы. – Алматы, 2001. 
7.  Ормантаев К.С., Ешмұқамбетов С.Н.. Экология және адам мен бала денсаулығы. – Алматы, 1991. 
8.  Өмешұлы Ә. Дене шынықтыру – салауатты өмірнегізі. //Биология және салауаттылық негізі. - №3. -2004. 
9.  Есімова А.. Салауатты өмір салтын қалыптастырайық.// Денсаулық. №5, 2002. 
10.  Икіманова Т. Саулық пен сымбат. – Алматы: «Қайнар» 1991. 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(41), 2014 г. 
188 
ӘОЖ 371. 71:796.13 
 

жүктеу/скачать 3,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: