ПЕДАГОГИКА МЕН ӘДІСТЕМЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ

 
ПЕДАГОГИКА МЕН ӘДІСТЕМЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
THE COMPONENTS OF COMMUNICATIVE COMPETENCE OF SENIOR STUDENTS 
AT SCHOOL. S. 
Baisultanova - 
English teacher KazNPU named after A bay 
In recent years the researchers have paid considerable attention to the problem related to the 
definition of “communicative competence”. 
The  structure  of  communicative  competence  is  multifaceted.  Therefore,  the  interpretation 
and  definition  of  this  concept  depends  on  the  position  of  the  author  and  the  context  in  which  it 
operates.  For  example:  According  to  D.  Haymza,  this  concept  combines  grammar  (rules  of 
language),  socio-linguistic  (dialectal  speech  rules),  discursive  (rules  of  constructing  meaning 
expressed) and strategic (rules of maintaining contact with the interlocutor) competence. [1.13] 
J.Sheylz  identifies  the  following  components  of  communicative  competence:  linguistic, 
sociolinguistic, discursive, strategic, socio-cultural  and social  competence. Also  the most detailed 
communicative  competence  describes  L.F.  Bachman  including  in  it:  linguistic,  discursive, 
conversational, pragmatic (practical), sociolinguistic, 
strategic, 
and 
the
 
mental 
competence. 
[2.24]  However,  the  formation  of  the 
communicative  competence  of  individuals  is  an  urgent  problem  of  pedagogy  and  the  decision  is 
important for every individual. 
The purpose of this article is to disclose the essence of communicative components of the 
senior  students  at  school  as  well  as  the  identification  of  its  components  in  general  pedagogical 
features. 
The objective involves the following tasks: 
•
 
Study  the  state  of  the  problem  of  forming  communicative  competence  of  the 
individual. 
•
 
Reveal the essence of the category “communicative competence” and the pedagogical 
aspect of its formation in future teachers. 
•
 
The  general  pedagogical  analyze  of  the  personality  traits  of  future  teachers  to  the 
communicative competence. 
The communicative competence problem of personality has a special place in the learning 
process, on the hand it is a social and includes cultural values, on the other hand individual because 
it  is  based  on  the  individual’s  communicative  abilities  and  psychological  events  related  to 
communication in the life of the individual. The dynamic aspect of the experience of the processes 
of socialization and individualization implemented in communication to ensure social development 
of  human  as  well  as  the  adequacy  of  its  reactions  to  the  situation  of  communication  and  their 
identity. In the communication it plays a special role mastery of social roles: organizer, participant 
and other sides of communication. 
Analysis of contemporary psychological and pedagogical research indicates the presence of 
certain preconditions to address the issue of forming communicative competence of future teachers. 
The  meaning  of  the  term  communicative  competence  considered  in  V.I.Baidenko,  E.F.Zeer, 
I.A.Winter, O.E.Lebedev. L.M.Mitin, L.Peter, J.Raven etc. [3.56] 
Researchers  have  identified  the  communicative  competence  as  a  system  of  internal 
resources  required  to  build  the  communicative  impact  in  a  range  of  situations  of  interpersonal 
contacts. In their opinion one of the main criteria of formation of communicative competence is an 
individual reflection when a person is able to assess its position in accordance with the position and 
interests  of  partners.  It  is  essential  that  a  person  had  also  established  the  ability  to  communicate 
with  someone  to  analyze  its  message  adequately  to  respond  to  them,  skillfully  using  both  verbal 
and  non-verbal  means  of  communication.  A.B.Dobrovich  considers  the  communicative 
competence as a constant readiness for contact. This is explained by scientists from the standpoint 
of consciousness and thinking. The human thinks and this means that he leaves in a dialogue mode 
while  the  human  must  always  take  into  account  the  volatile  situation  in  accordance  with  their 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия « Фил ол оги ч ески е науки», № 2 (32), 2010 г. 
 
 
intuitive  expectations  of  their  partner.  V.A.Kan  Kalik  and  N.D.Nikandrov  defined  the 
communicative competence as an integral part of human existence which is presented in all human 
activities. They emphasize that the problem is that not all people see how can be achieved certain 
communicative acts of communication. They must have certain skills and abilities. Accordingly the 
process  of  learning  should  be  pre-defined  objective  of  the  formation  of  communicative 
competence,  personality  and  therefore  must  be  determined  by  the  methods  and  means  of 
formation.The  problem  of  communicative  competence  allocates  in  the  work  of  teachers 
N.V.Gordovsakaya, L.M. Mitin, E.V.Prozorov, A.K.Mikhalskaya. The analysis of this work shows 
that  communicative  competence  considered  in  relation  to  characteristics  of  the  interaction  of 
people,  knowledge  and  skills  as  a  personality  and  behavior,  manifested  in  relationships  with 
people, the communicative ability in connection. Thus communicative competence is the aim and 
result of the process professional training, mastery of knowledge in a particular area and the ability 
to  exchange  in  collaboration  to  ensure  that  the  subject  of  effective  communication.  All  the 
explanations about the communicative components have been given in generally[4.4]. 
Now we have to think the meaning of communicative competence of the senior students at 
school so it is actual in modern educational system of Kazakhstan. In the work of Asadchyh V.U, 
“the  process  of  forming  communicative  competence  is  considered  that  subjects  of  educational 
process  are  aimed  at  mastering  the  ability  to  analyze  learners  communicative  situations  to  goal 
setting  and  planning  communication  activities  to  apply  interpersonal  and  collective  interaction 
perform  an  objective  assessment  of  their  own  communicative  activities  and  situations  of 
communicative interaction intellectual and personal reflection”! 4.32]. 
The  structure  of  the  process  of  forming  communicative  competence  school  students 
presented  motivation,  trust,  operationally  controlling  and  regulating  components  in  ways  close 
relationship.  The  indicators  of  communicative  competence  of  senior  students  at  school  are: 
mastering the skills of analysis, communicative situation, the methods of goal setting and planning 
of communicative activities; possession of different types of speech activities (listening, speaking, 
reading, writing), use the full expressive means of verbal expression, the skills of interpersonal and 
inter-collective interaction, skills correctly interpret received ora! and written information (primary 
and  secondary),  capacity  for  objective  assessment  of  their  own  communication  activities  and 
situations of communicative interaction through intellectual and personal reflection. 
Under  the  communicative  competence  of  senior  students  at  school  we  can  give  the 
following definition. It is the ability to implement the speech activity which means the language 
is  spoken  correctly  using  the  system  language  and  speech  standards  and  choose  the 
communicative behavior  in accordance with the objectives  and the situation of communication 
within a particular sphere of activity. It is based on a set of knowledge, skills and abilities that 
allow to participate in verbal communication in their productive and receptive forms. 
Consequently, communicative competence consists of the following components: 
Cognitive - knowledge necessary for effective communication: 
1.
 
Linguistic knowledge which are considered as part of school programs in the discipline in 
English language and culture of speech: normative (standards for the use of English language in the 
speech:  phonetic,  lexical,  morphological,  syntactic  etc.),  communication  (cognitive  quality  of  a 
good speech); And also the structure of communication. 
2.
 
Knowledge of communication (communication - one of the activities and the elements of 
communication  as  one  of  the  types  of  activity:  motivation,  focussubject,  mechanisms  of  speech 
activity, feedback mechanisms). 
3.
 
The  aspects  of  behavior  in  communication  (communication  focus:  teacher-student, 
student-student). 
Activity - the ability to use linguistic knowledge, knowledge of communication, the aspects 
of behavior 
in communication into practice when thereis exchange of information. 
1.
 
Use  of  linguistic  knowledge  into  practice  in  four  types  of  communication  activities 
(speaking, writing, listening, reading). Following the rules of speech etiquette, be able to establish 
contact with the audience. Working on the composition of speech and logic of presentation, choose 
the expressive means of speeches, effectively start and finish the statement. Create and edit the text 
in different styles. Demonstrate creativity in communicative activity. To be able to understand and 
define  the  lexical  meaning  of  words,  to  interpret  the  text  of  different  styles  and  types  of  speech 
correctly. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия « Фил ол оги ч ески е науки», № 2 (32), 2010 г. 
 
 
2.
 
Knowledge  of  communication  in  practice.  Natural  possession  of  feedback  mechanisms 
(identification,  reflection).  During  the  interaction  to  remain  positive  with  respect  to  all 
communicants.  Understand  the  styles  of  interaction  and  change  their  behavior  depending  on  the 
situation.  Always  exactly  perceive  any  infonnation  (to  be  able  not  only  read  but  understand  the 
written,  to  be  able  to  hear  and  not  just  listen)  and  respond  (in  the  correct  form),  carrying  a 
permanent self-control. 
3.
 
The aspect of behavior in communication. Compliance with the interaction as well as the 
ability to organize effective communication based on the basic ethical and pedagogical principles in 
the systems of teacher- student, student-student and teams of students. 
Personal - personal qualities emerging in the vocational and social training at school that 
involved individual development. 
1.
 
Communicative inclination 
2.
 
The overall level of sociability 
3.
 
Motivation  in  communication  as  an  essential  component  of  activity,  reflecting  the 
installation of the 
individual. 
4.
 
Self control in communication. 
5.
 
Possession of feedback mechanisms (identification, reflection). 
6.
 
Typology of personality. 
7.
 
Style of interaction. 
8.
 
The organization and others. 
In  conclusion  I  would  like  to  reiterate  the  importance  of  forming  communicative 
competence of senior students at school because it is a part of personal competence. The article was 
an  attempt  to  introduce  the  structure  of  this  quality  in  briefly.  Description  of  the  structure  is  not 
accidental:  according  to  it  we  can  determine  exactly  what  they  need  to  diagnose  each  student 
individually. 
It  is  also  important  to  pay  attention  to  the  fact  that  the  formation  of  communicative 
competence  does  not  occur  “suddenly”,  it  is  impossible  to  implement  even  a  single  discipline. 
Communicative competence - it is an integral quality which requires skills in linguistic knowledge, 
knowledge of communication and the aspects of behavior in communication. 
Nowadays all the lessons of English language are based on communicative methods. Also 
there  are  a  lot  of  literatures  and  methodological  recommendations  for  teachers  that  help  them  to 
work  with  the  students  at  the  lesson  more  interesting  and  easily.  Such  as:  Prospects  Upper-
Intermediate, Rising Star Pre-FCE, Laser Fee and others[5.25]. 
Anyway modem teachcr of English language has to organize training activities effectively 
(both  individual  and  collective),  relying  on  the  knowledge  and  skills  of  students  paying  more 
attention to the unknown material. 
1.
 
Milrud R.P Competence and foreign language education. - Taganrog: TGRU,2004. 
2.
 
Common European Framework of Reference for Languages: learning, 
teaching, assessment / Council of Europe,  Cambridge: 
Cambridge 
University
 
Press, 
2000 
3.
 
Bachman  L.F.  Fundamental  Considirations  in  language  testing.  Oxford  University 
Press, 1990. 
4.
 
Асадчих  В.Ю.  Управление  процессом  формирования  коммуникативной 
компетентности  стариіеклассников.  -  автореферат  на  соискание  ученой  степени 
кандидата педагогических наук. - Курск,2009. 
5.
 
English Language Teaching Catalogue 2010 - 
www.macmillianenglish.com
 
Түйін 
Бұл  мақалада  автор  жоғары  сынып  оқушыларының  коммуникативтік  құзіреттілік 
рөлін және сол коммуникативтік құзіреттіліктің компоненттерін қарастырады. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия « Фил ол оги ч ески е науки», № 2 (32), 2010 г. 
 
 
Резюме 
В  данной  статье  автор  рассматривает  роль  коммуникативной  компетентности 
учащихся старших классов и ее основосоставляющих компонентов. 
 
 
ДРАМАТУРГИЯЛЫҚ ШЫҒАРМАНЫҢ СӨЙЛЕУ ФОРМАЛАРЫ  
 
А.С Шыныбекова - 
филол.ғыл.к., доцент, 
М. Тынышпаев атындағы Қазақ көлік және коммуникациялар академиясы, 
«Тілдер» кафедрасының оқытушысы 
Әрбір  адамның  өз  мақсаты  бар:  олар  табысқа  жету  үшін  ұмтылады,  өздерінің 
мақсаттарына  жету  үшін  қарым-қатынасқа  түсе  отырып  қарсылықтарды  да  кедергілерді  де 
келіспеушіліктерді  де  кездестіріп,  оларды  жеңуге  тырысады.  Дұрыс  қойылған  мақсат  және 
оларды  іске  асыру  жолдары  мен  жетістіктері,  ақпарат  алмасу  сапасы  -  мақсатқа  жетудің 
негізгі  кілті.  Адамдардың  қойылған  міндеттерді  орындау  барысында  қызметінен  қанағат 
алуда  бірлесе  қызмет  жасау  қабілеті  әрекеттің  себебін  түсіндіріп,  бағыттайтын  және 
қадағалайтын  ақпарат  алмасу  қабілегіне  байланысты  болып  келеді.Коммуникация  -  бұл 
таңба және әрекет жүйелері арқылы оларды жасаушылар арасындағы ақпарат алмасу үрдісі. 
«Характер  диалогового  общения  обусловлен  действием  ряда  факторов,в  числе  которых 
особо  выделются:  общий  социальный  опыт,  общие  фоновые  знания  коммуникантов, 
обстановка и ситуация общения, соотношение коммуникативных намерений партнеров» [1]. 
Драмада  диалог  мәтін  құраушы  категория  ретінде  қызмет  ететін  әдебиеттің  арнайы 
түрі  болғандықтан,  кейіпкерлердің  сөйлеу  тіліне  құрылатындықтан,  шынайы  өмірде  де  екі 
адамның  әңгімесі  (диалог)  заңды  түрде  полилогқа  көшеді.  Және  бұл  -  драматургиялық 
жанрдың бірден бір ерекшелігі болып табылады. Kepi жағдайда бұл кейіпкердің жекелеген 
жұптарының  бір  сызықтық  кезекке  жасанды  құрылған  диалогтары  болатын  еді  немесе  екі 
әрекет  етуші  адамнан  тұратын  пьеса  болатын  еді,ол  сөзсіз  мүмкін,  бірақ  нақты  өмірде  жиі 
кездеспейді. Сондықтан да мәтінді құраушы категория ретінде диалогпен бірге полилогтың 
да  қатысуы  шындықты  шынайы  бейнелеу  талаптары  мен  диалогты  күрделендіруге 
негізделеді, нақты айтсақ, диалогтың полилогқа көшуі заңды және дұрыс. 
Біздің  ойымызша,  диалог  пен  полилогты  қарсы  қою  заңсыз  болатын  еді,өйткені 
олардың арасында ұқсамайтын белгілерге қарағанда ұқсас белгілер көп. Дұрысында, диалог 
пен полилог екі немесе одан да көп коммуниканттер қатысатын қатынас жанрлары ретінде 
бір  адамның  сейлеуі  ретіндегі  монологқа  тіпті  ол  тыңдаушыға  арналса  да,  әдеби  тілмен 
айтсақ,  қарсы  келеді.  Мұнда  диалогтық  сөйлеу  жалпы  сөйлесу,  өзінің  ойымен  бөлісу, 
эмоциясын  сыртқа  шығару  (өтіп  бара  жатқан  автомобиль  басымыздан  аяғымызға  дейін 
жаңбырлы, лай суды шашқан жағдаяттағы біздің реакциямызды еске түсірейік: біз дәл осы 
жерде  сөйлеу  адресатының  ізі  баяғыда-ақ  суып  қалса  да  өзіміздің  эмоциямызды 
вербалдаймыз)  қажеттілігінен  туындаған  адамның  сөйлеу  қасиетін  білдіретінін  еске  салып 
өтейік. Өзінің табиғаты жағынан диалогтық болатын диалог пен полилогта біздің сөйлеуіміз 
осы  қасиетті  жарқын  көрсетеді.Мұнда  сөйлеудің  бұл  формаларында  адамның  айту 
қажеттілігі  ғана  емес,  сонымен  бірге  ақпарат  алу,  басқалардың  ойын  білу,  оларға  әсер  ету 
қажеттіліктері де жүзеге асады. 
Егер  'поли'  компоненті  терминде  'көп'  дегенді  білдірсе,  онда  'диалог'  терминіндегі 
'диа'  компоненті  'екі'  дегенді  білдірмейді.Сөйлеудің  осы  формаларының  коммуниканттар 
санындағы  ұқсастығы  маңызды  емес,  мәселе  екі  немесе  сөйлеудің  одақ  да  көп 
қатысушысында.  Диалог  пен  полилогтың  принципиальді  ұқсастығы,сөйлеуді  жіберуші  де 
оның  адресаты  да  сөйлеу  жағдаяты  да  сөйлеу  актісі  де  бірдей  қатынастың  толық  үрдісін 
білдіретіндігінде.  Әңгіме  барысында  бір  адам  сөйлеушінің  де  тыңдаушының  да  рөлінде 
ойнайды:  “количество  говорящих  (два  или  больше  двух)  не  является  дифференциальным 
признаком  оппозиции  “диалог  -  полилог”:  элемент  'диа'  (греч.  -  через)  указывает  на  их 
общий  признак  -  между  ролей  говорящих  и  слушающих  в  противовес  монологу”  [2J. 
Сондықтан  да  драмадағы  диалог  туралы  сөз  қозғай  отырып,  диалог  сияқты  жинақталған 
категориялы белгіге, нақты айтсақ: жағдаяттық байланыс, аяқ астынан пайда болу, біркелкі 
емес  қасиеттерге ие  сөйлеу  формасы ретіндегі  полилогты  қарастыруға негіз  бар.Шынында, 
диалогқа  қарағанда  полилогтың  вариациялау  мүмкіндігі,  «ауысу  амплитудасы»  көп  болып 
келеді.Бұл  полилогтагы  репликаның  мазмұндық  және  формалық  байланысы  диалогқа 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия « Фил ол оги ч ески е науки», № 2 (32), 2010 г. 
 
 
қарағанда  еркін  болатындығымен  негізделеді.  Полилогтың  бұл  қасиеті  диалогқа  қарсы 
салыстырылатын жинақталған белгіні көрсетпейді, керісінше, көркем шығармада жасалатын 
сөйлеу тілінің жанры немесе формасы ретінде диалог қасиетінің одан ары дамуын көрсетеді. 
Драмада полилогтың функционалдық жүктемесі диалог сияқты көп есе өседі. 
Осылайша,  М.О.Әуезовтың  «Еңлік-Кебек»  классикалық  трагедиясындағы  төменде 
берілген  полилогтың  барлық  репликаларын  тауда  жасырынған  ғашық  жастарды  Еспембет 
бастаған  найман  руының  жауынгерлері  тауып  алған  кездегі  жағдаят  біріктіреді.  Алдымен 
олар  өлтірілген  Есен  батырдығ  денесін  байқайды,  содан  соң  Еңлікті  көреді.Бұл  жағдайда 
Кебек жасырынып калып, құтылуына да болатын еді, бірақ ол уәдесіне берік адам, өлімге өзі 
қарсы келеді. 
Дауыс. Жау мұнда! Қапта! Қапта! (1) 
Еспембет. Тоқта! Мынау Есен ғой, өлтіріп кеткен екен ғой... (2) 
Дауыс. Ойбай, баурым .... (3) 
Жомарт. Қанішер тобықты, қанқұйлы тобықты, қылған екен ғой... (4) 
Еспембет.  Доғар  ...  Есен  бұл  күнге  дейін  найманның  батыры  болса,  қазірде 
тобықтының  жығылған  жығасын  қайта  тұрғызған  найманның  бір  шіріген 
жұмыртқасы. Жекпе-жекке шыққанда тапқаны ғой. Жылаған көз жасымның садағасы. 
Бір ауыз сөз айтпастан өлексесін былай апкет. Мұны жайлап қашқан ғой Кебек. (5) 
Дауыс. Мына қатын біледі ғой, айтқызу керек осыған! (6) 
Дауыстар. Айт жаныңның барында. (7) 
Еңлік. Мені ұстағаннан кейін оны да ұстадыңдар ғой! (8) 
Еспембет.  Бұл  күлгірсіп  тұр.  Ол  қашса  да  ұзаган  жоқ.  Мына  шатқалды  аралап 
шық шапшаң! (9) 
Кебек шыға келеді. 
Дауыс. Ә, батыр, келдің бе ажал айдап? (10). 
Кебек. Келдім. Мен Еңлігім өлген жерде өлем деген уәдем бар, сол үшін келдім. ... 
Ажалсыз қай найман барсың, көрінші менің көзіме! (Садағын кезене береді) (11). 
Еспембет. Ат, мына мен бар. Найман құрып қалса көремін (12). 
Еңлік.  Сәулем,  атпа!  Тілеймін!  Арғын,  найманның  қалған  елі  қарғамасын.  Өлсек 
me жазықсыз өлейік (13) [3] [Әусзов -Еңлік-Кебек, 46-47 бет]. 
Бұл үзіндіде екі: Кебектің келуіне дейінгі және содан кейінгі бөлім анық көрінеді.Егер 
екі алғашқы репликлар (1,2) өзара кезекпен байланысты болса, 3-ші және 4-шілер екіншімен 
параллельді 
байланысып, 
Есеннің 
өлімі 
туралы 
хабарға 
жауап 
реакцияны 
көрсетеді.Еспембеттің репликасы (5) 3-ші және 4-ші репликаларға жауап реакциясы - өлген 
Есенге  жоқтау  болып  табылады:  ол  оның  мезгілінен  бұрын  қайтыс  болғанына  емес,  Есен 
сияқты батырынан айрылған найман руының жеңілісіне қатты кайғырып, дәстүрлі жоқтауды 
күрт  бөліп  тастайды.  Негізінен,  алдыларында  Есен  батырдың  денесі  жатқанына  көздері 
жеткен осы жағдаяттың әрбір қатысушылары бұған әрқалай әрекет етеді.Осылайша, белгісіз 
біреу  дәстүрлі  жоқтаудан  бастайды  (“Ойбай,  баурым  ...”  (3);  белгісіз  біреуге  қарағанда 
әлеуметтік статусы, тұлғасы жоғары би ретінде пьесада Дауыс' сөзімен белгіленген Жомарт 
өлген  адамға  жоқтауды  дәстүрлі,  жатталған  жылаудан  емес,  басқаша,  өзінің  сөзін  нақты 
жағдаятқа  икемдей,  дәлірек  айтсақ,  қарсыласын  кінәлаудан  бастайды:  ‘‘Қанішер  тобықты, 
қанқұйлы  тобықты,  қылған  екен  ғой  ...  “(4).  Осы  тарихи  жағдайда  найман  руын  басқарған 
Еспембет  бидің  бар  көргендеріне  реакциясы  қарама-қарсы  болып  келеді:  ол  мұндай 
жағдайда  тәртіпке  сай  атақты  руласын  жоқтап,  жерлеуден  аулақ,  оны  ақыл  емес  датталған 
(оның  түсінігінде,  ал  ол  болса-  өз  заманының  типтік  өкілі)  намыс  үшін  кек  алғысы  келген 
ашу  билеп  алған.  Оқиғаға  әр  түрлі  үш  реакцияның  пайда  болуы  оларға  сәйкес 
репликалардың кенеттен пайда болғанын дәлелдеп отыр. 
Сәйкесінше  6-шы  және  7-ші  репликлар  -Еспембеттің  реплика-стимулына  (5) 
жоқтауды  тоқтату  және  Енлікке  қарап  сөйлеу  жауап  болады.  Олар  да  бір-бірімен 
байланыспаған,  бұл  біркелкісіздік  полилогтың  қасиеті  екені  туралы  айтып  отыр.Осыдан 
барып полилогтағы параллельді репликлардың рөлі анық көрінеді: параллельді бола отырып, 
олар  жағдаятты  жаңа  қырлармен  толықтырады,  тұтастай  байытады,  нақты  шындықка  тән 
көп  дауыстылықты,  полифонияны  жасайды.  Полилогтағы  репликалардың  біркелкілігінен 
драматург  оның  пьесадағы  көрінісін  қарапайым  өмірге  жақын  етіп,  көп  қырлы,  қарама- 
қайшы,  күрделі  өмірді  салады.  Сонымен  қатар,  осы  полилогтағы  әрбір  тоғыз  репликаның 
әрқайсысының  өзінің  белгіленген  орны  бар,  ол  автордың  пьесаның  әрбір  сөзін  нақты 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия « Фил ол оги ч ески е науки», № 2 (32), 2010 г. 
 
 
ойланып жазатындығын көрсетеді. 
Кебек  келген  соң  әңгіменің  тақырыбы  да  өзгереді,  негізінен  басқа  полилог  (10-13 
реплик)  өрбиді.  Мұнда  алғашқы  екеулері  тақырыптық  жағынан  себеп-салдарлық 
қатынастармен  (10-шы  11-шіге  стимул  береді)  өзара  байланысқан,  ал  репликаның  соңғы 
екеуі (11-ші және 12-ші) біріншімен (10) емес, 12-ші мен 13-шіге қатысты бастама болатын 
Кебектің  жауап  репликасымен  (11)  байланысты.  Барлық  осы  репликалардың  жағдаяттық 
байланысы  бір  полилогта  бастамалық  (11-ші)  репликада  жоқ  болса  да  12-ші  және  13-ші 
репликалардың  (Еспембет  пен  Еңлік)  'ат',  'атпа'  сөздерімен  беріледі.  Олар  Кебектің 
наймандарға  арналған  шақыруын  жауап  болып  табылады.  (“Ажалсыз  қай  найман  барсың, 
көрінші менің көзіме!”). 
Келтірілген  полилог  содан  соң  Кебек  батыр  мен  Еспембет  бидің  диалогына  көшеді, 
одан  кейін  оны  жаугершілікке  дайындалған  топқа  қарай  айтылған  Еңліктің  репликасы 
бөледі: 
Еңлік. Ей, азаматтар' Өлтірерде үш тілек бар емес пе? Үш-ақ түрлі тілек айтді 
(1). 
Дауыстар. Керегі жоқ, тыңдамаймыз (2). 
Еспембет. Тоқта! Айт, не тілегің бар? (3) [4J [2, 47J. 
Осы  үзіндіде  соңғы  екі  репликалар  біріншісімен  параллельді  байланысқан  және 
Еңліктің  реплика-  стимулына  (1)  жауап  ретінде  екі  қарама-қайшы  жауап  реакцияларды 
туғызады  ,  бұл  жоғарыда  айтылған  «ауысу  амилитудасының»  көптігі,  диалогпен 
салыстырғанда  сөйлеу  формасы  ретіндегі  полилогқа  тән  өзара  репликлардың  мазмұндық 
және формалық байланысының аздығы туралы тезисті нақтылап отыр. 
Жалпы  айтсақ,  кез-келген  драматургиялық  шығарманың  тілі  сөйлеу  тілінің  әр  түрлі 
формалары:  диалог,  полилог,  монологтың  әдемі  ауысуынан  құрылады.  Ғылыми  әдебиетте 
М.О.Әуезовтың  жоғарыда  айтылған  трагедиясындағы  билердің  таласы,  диалог-таластың 
оның  шарықтау  шегі  болғаны,  туралы  ой  қалыптасқан:  "жай  баяндаулардан  өзгеше  етіп, 
шығарманың оқиға динамикасын еш босаңсытпайтын диалог-тартысқа құрып, шығарманың 
бүтіндей архитектоникасына желі тартып, образдар жүйесін әсем мүсіндеп отырады” [5]. 
1.
 
Иманғалиева  Г.С.  Типология  диалога  (на  мтериале  кзхского  и  русского 
языков).Автореф. канд. дисс. -Алматы, 1999.-15. 
2.
 
Лингвистический  энциклопедический  словарь  /  Гл.ред.  В.Н.Ярцева.  -  2-е  изд., 
дополненное М.: Большая Российская энциклопедия, 2002. - 709.-381. 
3.
 
Әуезов  М  О.  Жалпы  театр  өнері  мен  қазақ  театры  //  Шығармалар:  Он  екі 
томдық. - Алматы: Жазушы, 1969. - 11-том. - 33-57., [Әуезов -Еңлік-Кебек, 46-47 бет]. 
4.
 
Әуезов  М.  О.  Жалпы  театр  өнері  мен  қазақ  театры  //  Шығармалар:  Он  екі 
томдық. - Алматы: Жазушы, 1969. -11-том. - 33-57 [Әуезов -Еңлік-Кебек, [2, 47 бет]. 
5.
 
Ахетов 
М.Қ. 
М.Әуезов 
драматургиясындағы 
шешендік 
дәстүр: 
филол.ғылымдарының канд.дисс.: 10.02.02 - Алматы, 2002. - 140. -109. 
Резюме 
В статье рассматривается роль и функции драматургического полилога 
Summary 
Role and function of dramaturgy polyglot is considered in this article.
1
 Pertev Naifі Boratav. “Az Gittik Uz Gittik”. Ankara, 1969. s.-120 
2
 Wolfram Eberhard und Pertev Naili Boratav. Typen Turkischer Volksmarchen. Wiesbaden, 1953 
11
 Umay Giinay. “Elazig Masallari”. Ankara,1993 
12
 Naki Tezel. “Turk Masallari”. Ankara, 1997 
17
 Ali Berat Alptekin. “Ta§eli Masallari”. Ankara 2002