119
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
4. Көптеген жабдықтаушылармен жұмыс
істегеннен гөрі олардың бірнешеуімен серікте-
стік құру. Компания негізгі жабдықтаушылар
және дистрибьюторлармен серіктестікті дамытуға
ұмтылуда. Мұндай компаниялар делдалдарға ара-
лық тұтынушы ретінде емес соңғы тұтынушыға
құндылықтарды ұсынушы серіктес ретінде қа-
райды. Осы көзқарас делдалдар жұмысын марке-
тинг менеджмент тұрғысынан басқаруға әкеледі,
ал өндіруші іс-әрекеті табысты болады, өйткені
құндылығы жағынан деңгейі жоғары тауарлар өн-
діріліп, сатылады.
5. Ескі нарықтық позицияны сақтаудан гөрі
жаңаларды іздеуге қарай ауысу. Қарқынды бәсе-
келестік өсу нарығында компания маркетингтік
бағдарламалар жүргізу, жаңа тауарлар мен қызмет-
терді шығару, тұтынушылармен байланысты үзбеу
және олардың қажеттіліктеріне қадағалау жүргізе
отырып алға жылжуы қажет. Компаниялар қалып-
тасқан потенциалға ғана сүйеңбей, үнемі жаңа ар-
тықшылықтарды іздеп отыруы қажет.
6. Маркетинг менеджментті қолдану арқылы
материалдық активтерден материалдық емес ак-
тивтер басымдылығына қарай ұмтылу. Компа-
ниялардың нарықтық құнының көп бөлігі сауда
таңбалары, клиенттер, персонал, дистрибьютор
және жабдықтаушылармен іскерлік байланыс, сол
тәрізді интелектуалды капитал сияқты материал-
дық емес активтер үлесіне тиеді.
7. Жарнама арқылы қолдауға ие брендингтен
жоғары нәтижелер және біріктірілген коммуника-
ция көмегімен болатын брендингке ұмтылу. Бүгінгі
күні компаниялар жарнаманы, жеке сатуды немесе
басқа коммуникация түрін жеке қолданғаннан гөрі
брендинг құралдарының барлық кешенін қолдану-
ды тиімді деп есептейді. Міне, бұл да маркетинг
менеджменттің даму нәтижесі.
8. Тұтынушыларды дүкендер мен сауда пер-
соналы арқылы тартудан он-лайндық саудаға қа-
рай ауысу. Тұтынушылар тауардың келбетін көру,
олардың техникалық сипатын зерттеп білу, бірне-
ше он-лайн делдалдарының бағаларын салыстыру,
тапсырыс жасауды компьютер көмегімен жүзеге
асыра алады. Интернетте іскерлік мақсаттағы тау-
арлар мен қызметтер сауда айналымы өсіп келеді.
Жеке саудада да электрондық
құралдар арқылы екі
жақ бір-бірін нақты уақытта өз мониторларыннан
көре алуға көп мүмкіншіліктер туындады.
9. Барлық тауарларды сатудан нақты бір мақ-
сатты нарықтар үшін ең үздік жабдықтаушыға ай-
налу. Мақсатты маркетингке мамандандырылған
журналдар, телеарналар, Интернет-форумдар-
дың пайда болуы әсерін тигізеді. Сонымен қатар,
компаниялар ақпараттық жүйелерге шығындарды
төмендету әдісі мен бәсекелестік артықшылық
ретінде көп қаржы жұмсайды. Сол арқылы ком-
паниялар жекелеген тұтынушылардың сатып алу-
лары, демографиялық сипаттамалары бойынша
талғамдары мен пайдалылығы туралы ақпараттар
жинайды.
10. Пайдалы трансакцияларға шоғырланған-
нан гөрі өмір бойы табысты болатын сатып алушы-
ларға шоғырлану. Әдетте компания үшін әрбір
жеке трансакцияның рентабелділігі маңызды бо-
лып табылады. Қазіргі уақытта фирмалар өздерінің
ең пайдалы сатып алушылары, тауарлары, арнала-
рына басты назар аударады. Тауарларды дайындау
және баға белгілеу, сатып алушымен өмір бойы
әріптестік қарым-қатынаста болу, сол арқылы ең
жоғары пайда табуға негізделіп жасалады. Компа-
ниялар сатып алушыны ұстап қалуға бұрынғыға
қарағанда қазір өте көп көңіл бөледі, өйткені бір
жаңа тұтынушыны тарту шығындары бұрынғы са-
тып алушыны ұстап қалу шығындарынан бес есеге
артық болмақ.
11. Нарық үлесін жаулаудан «сатып алушы
үлесін» жаулауға ұмтылу. «Сатып алушы үлесін»
дамыту нақты сатып алушыларға кеңейтілген тау-
ар ассортиментін ұсыну арқылы жүзеге асырыла-
ды.Сол арқылы компаниялар өз қызметкерлерін
сатуды жоғарылатудың жаңа әдістеріне үйретеді.
12. Локальдіден глокальдіге: ғаламдық және
жергілікті іс-әрекетпен бір уақытта айналысуға
ұмтылу. Фирмалар орталықтандыру және орта-
лықтандырмауды қатар араластыра қолдана оты-
рып жергілікті жағдайларға бейімделу мен ғалам-
дық стандарттау арасындағы тепе-теңдікке қол
жеткізеді. Олардың мақсаты ішкі кәсіпкерлікті
жергілікті деңгейде ынталандыра отырып қажет
ғаламдық принциптер мен стандарттарды сақтау
болып табылады.
13. Қаржылық көрсеткіштерден маркетингтік
бағалауларға ауысу. Көптеген компания менед-
жерлері қызметін оның қаржылық нәтижелері
бойынша ғана емес, сонымен қатар маркетингтік
жағдайы: нарықтағы үлесі, сатып алушыларын
жоғалтуы, олардың қанағаттануы, тауарлардың са-
пасы және басқа да сипаттамалары негізінде баға-
лайды. Олар маркетингтік индикаторлар өзгерісі
бойынша қаржылық көрсеткіштер өзгерісін болжа-
уға болатындығын түсінеді.
14. Акционерлерден мүдделі тұлғаларға ауы-
су. Топ-менеджерлер бизнес бойынша серіктестер
мен барлық сатып алушылардың жағдайларын
жақсартудың маңыздылығын түсініп отыр. Олар
басқару стратегиясы мен тактикасын әзірлеуде
барлық мүдделі тұлғалардың мүдделерінің сақта-
луын қамтамасыз етуге тырысады.
Сонымен қатар, осы және басқа өзгерістер
маркетинг менеджментті енгізу нәтижесінде фир-
ма мақсаттарын шешудің негізі болады. Бұл өз-
герістер маркетингтік басқарудың сәттілігінің бір-
ден-бір шарты.
120
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Кесте 1 - Фирмадағы маркетингтік басқарудың сәтті болуы үшін жүргізілетін іс-шаралар
І
с-шара атауы
Маркетингтік
стратегия
мен маркетингтік
жоспарды әзірлеу
Нарық
туралы білімді,
тәжірибелерді кеңейту
Тұтынушылармен
қарым-қатынастарды
жақсарту
Күшті сауда таңбасын
қалыптастыру
Нарықтық
ұсыныстарды
қалыптастыру
Нарықта құндылықтар-
ды қалыптастыру және
жылжыту
Нарықтағы
ұзақ мерзімді
фирма өсімін қамсыздан-
дыру
Фирманың іс-әрекеттері
Компания менеджерлерінің алдыңа қойылған ең бірінші міндет - компанияның бо-
лашақтағы әлуетті ұзақ мерзімді бизнес бірлігінің дамуын анықтау. Осы бизнес бір-
лігінің дамуына байланысты компания басшылығы нақты маркетингтік жоспарды
құрастыру қажет. Маркетингтік жоспармен қатар фирма басшылығы компанияны
алға жүргізетін нақты ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарды және маркетингтік
тактиканы ұйымдастыру қажет.
Компанияның ішінде және сыртында болып жатқан жағдайды бағалап, нарық мо-
ниторингін жүргізу үшін компания менеджерлеріне сенімді маркетингтік ақпарат-
тық жүйе қажет. Кәсіпорынның макроорта мен микроорта факторлар жиынтығы
компанияның нарықтағы сатылым деңгейіне және табыс көлеміне тікелей әсер
етеді. Сонымен бірге фирмаға сенімді маркетингтік зерттеулер жүйесі қажет болып
табылады. Нарықты зерттеу - тұтынушылардың қажеттіліктері мен мұқтаждықта-
рын және әлуетті нарық көлемін бағалаудың бірден-бір құралы болып табылады.
Кез келген фирма өз нысаналы рыноктарына құндылығы жоғары игіліктерді игеріп,
өз тұтынушыларын дамыту, сақтап қалу мақсатында олармен ұзақ мерзімді табы-
сты сенімді қарым-қатынастарды орнату керек.
Фирма өз сауда таңбасы жайлы тұтынушылардың көзқарасын білу қажет. Компа-
ния тауарды рынокқа шығарғаннан кейін, тауардың өмір сүру циклінің кезеңдеріне
байланысты маркетингтік стратегия туралы ойлану қажет. Сонымен бірге, сауда
таңбасына байланысты маркетингтік стратегияны таңдау фирманың нарықтағы бе-
деліне байланысты: фирма нарықта бәсекелестері арасында ең бірінші немесе із-
басар болуы мүмкін. Мұндай жағдайда компания менеджменті өз бәсекелестерінің
іс-әрекеттерін әрдайым қадағалап отыруы қажет, олардың келесі іс-әрекетін ілгері
болжап және өздері дер кезінде керекті шаралар жиынтығын қолдануы қажет.
Маркетингтік әрекеттің негізін тауар құрайды - фирманың нарыққа ұсынған мате-
риалдық ұсынысы, мұның құрамына тауар сапасы, дизайны, орамы кіреді. Тауарға
баға орнату - негізгі маркетингтік шешімдердің бірі болып табылады. Баға тауар
құндылығына сай орнатылу қажет, әйтпесе тұтынушылар бәсекелестердің тауары-
на қарай бұрылып кетеді.
Фирма нысаналы рынокқа ұсынылған тауардың құндылығы жайлы көптеген
шешімдер қабылдау қажет. Тек қана құндылығы жоғары игіліктерді өндіру, ұсы-
ну және жылжыту арқылы тұтынушыларды сақтап қалуға болады. Сонымен бірге
фирма өз тауарының немесе қызметінің құндылығын нарықта жылжыту қажет. Ол
үшін кәсіпорын тауарды нарықта, тұтынушылар сана-сезімінде дұрыс позицияла-
уы қажет.
Компания өз тауарлары мен сауда таңбасына байланысты ұзақ мерзімді көзқа-
растарды ұстану қажет. Фирма өзі таңдаған нысаналы нарықты есте сақтай оты-
рып, рынокта тауардың жаңа түрлерін жылжыту керек. Қазіргі заманғы теория мен
практика негізінде «бәсекелеспен күрес және оның жайғасымын төмендету емес,
тұтынушы үшін күрес, сол арқылы өз жайғасымын жақсарту» болып табылады.
Бұл көзқарасты жапон профессоры М.Симагути Ф.Котлердің идеяларын дамыту
барысында білдірген: «Бүгін нарықтағы бәсекелестердің үлесін алып алу - бұл
ескірген маркетингтің тұжырымдамасы. Бүгін барлық маркетологтардың бір мін-
деті бар - компанияның өсуіне қалай да қол жеткізу, яғни маркетинг стратегиялық
менеджменттің аумағына енгізу».
[1] әдебиет көзі негізінде авторлармен құрастырылды
Осы барлық іс-әрекеттермен қатар компания өз
маркетингтік жоспарын қалыптастырып, оның жү-
зеге асуын қадағалап отыруы қажет. Маркетингтік
жоспардың дұрыс орындалуы фирманың рынок-
тағы болашағына үлкен әсер етеді.
Сонымен бүгінгі таңда қалыптасқан экономикалық
жағдайларда кәсіпорындар алдында тұрған жаңа
мәселелерді дұрыс шешу маркетинг принцип-
тері мен әдістерін қолдану арқылы жүзеге асады.
Қазіргі кезде жүріп жатқан басқару жүйесінің қай-