Методика  занятий по изобразительному искусству в начальных классах

 

475 

       Со  стороны  информационного  поля  на  человека    воздействуют  различные  потоки 

информации : 

-  сенсорный поток , который воспринимается органами чувств через первую сигнальную 

систему ;  

- вербальный поток устных и письменных слов ( вторая сигнальная система ); 

структурный поток , компонентами которого являются вода , пища, вдыхаемый воздух .   

Программа разработана в соответствии с Государственным образовательным стандартом 

среднего  профессионального  образования,    для  реализации  государственных  требований  

к минимуму  содержания и уровню подготовки мастера производственного обучения  по 

специолизации  «Моделирование  и  конструирование».  Дисциплина    «Технология  и 

художественный  дизайн»  относится    к  циклу  специальных  дисциплин  и  обеспечивает 

соответствующий  уровень  знаний и  умений  в  области  технологии,  научной  организации 

труда в условиях рыночных отношений. Занятия должны сопровождаться демонстрацией 

наглядных  пособий:  компьютерных  технологий,  плакатов,  схем,  графического 

изображения разрезов узлов, образцов обработки узлов и готовых изделий. Для лучшего 

проводить экскурсии  на предприятия, уроки на производстве,  использовать  на занятиях  

технические    средства,  активные  методы    обучения    усвоения  школьниками  учебного 

материала рекомендуется.    

Для  закрепления  и  углубления  теоретических  знаний    школьников      предусмотрено 

проведение лабораторных  и практических работ . 

 В процессе учения очень заметно совершенствуется мышление подростка . 

Содержание  и  логика  изучаемых  в    школе  предметов,  изменение  характера  и  форм 

учебной  деятельности    формируют    и    развивают    у  него  способность 

активно,самостоятельно мыслить, рассуждать, сравнивать, делать  глубокие  обобщения  и  

выводы .Доверие  учителя  к  умственным  возможностям  школьника  как  нельзя  больше  

соответствует возрастным особенностям личности. 

  Основная  особенность  мыслительной    деятельности  школьника  –  это  нарастающая    с  

каждым годом способность  к  абстрактному мышлению, изменение соотношения  между  

конкретно  –  образным    и    абстрактным  мышлением  в  пользу  последнего.                                      

Конкретно – образные  (наглядные) компоненты  мышления  не исчезают , а  сохраняются  

и  развиваются, продолжая  играть  существенную  роль  в  общей структуре мышления 

(например,развивается  способность  к  конкретизации,  иллюстрированию,  раскрытию 

содержания    понятия  в  конкретных  образах    и  представлениях  ).  Поэтому  при 

однообразии  ,  односторонности  или    ограниченности  наглядного    опыта    тормозится 

вычисление абстрактных  существенных  признаков  объекта . 

Значение конкретно – образных компонентов  мышления сказывается и в то , что в 

ряде  случаев  воздействие  непосредственных  чувственных    впечатлений    оказывает 

сильнее  воздействия  слов  (текста  учебника  ,объяснения    учителя  ).  В    результате  

происходит неправомерное сужение  или  расширение  того или иного понятия , когда  в  

его состав привносятся  яркие , но несущественные признаки . 

Развитие    наблюдательности  ,    памяти  ,  внимания        в    процессе  учения  подросток 

приобретает  способность  к  сложному  аналитика–синтетическому  восприятию 

(наблюдению  )  предметов  и  явлений.  Восприятие    становится  плановым, 

последовательным и всесторонним , а не только то , что лежит на поверхности явлений, 

хотя здесь многое  зависит от  его отношения к  воспринимаемому  материалу и  ученик 

поражает  поверхностью, легковесностью  своего восприятия. Подросток может смотреть  

и  слушать, но восприятие его будет случайным .  

    Существенные    изменения    в    подростковом      возрасте    претерпевают  память    и 

внимание.  Развитие    идет    по  пути  усиления  их  произвольности  .  Нарастает    умение  

организовывать  и  контролировать  своѐ  внимание , процессы  памяти, управлять  ими. 

Память  и внимание  постепенно  приобретают  характер  организованных , регулируемых 

и управляемых  процессов . 

 

476 

       В младшем возрасте замечается значительный  прогресс в запоминании  словесного  и  

абстрактного    материала.    Развитие    внимания    отличается    известной  

противоречивостью: с  одной стороны, в подростковом возрасте формируется устойчивое, 

произвольное  понимание;  с другой  стороны,  обилие впечатлений, переживаний, бурная  

активность  и    импульсивность  часто    приводит    к    неустойчивости    внимания,    и    его 

быстрой    отвлечѐнности  .  Невнимательный    и    рассеянный  на    одном    уроке 

(«нелюбимом»),    ученик    может    собранно,  сосредоточенно,  совершенно  не    отвлекаясь  

работать  на  другом  («любимом»)  уроке .  

        Лучший способ организовать внимание связан  с  применением   учителем   какого – 

либо особых приѐмов ,  а  с  умением  так организовать учебную деятельность, чтобы  у  

ученика не  было ни  времени, ни  желания ,ни  возможности отвлекаться на длительное  

время . Интересное дело,  интересный  урок  способны  захватить  с  увлечением  работы  

весьма  продолжительное    время,  не    отвлекаясь.  Творческая    деятельность  –  вот  что  

делает урок  интересным,что само по себе способствует  организации  его внимания. 

        В    младшем  возрасте  приходят  существенные  сдвиги  в    развитии    мыслительной 

деятельности учащихся,  главным  образом  в  процессе  обучения. Достигнутая  степень  

развития    мышления    младшего    школьника  позволяет    в    подростковом    возрасте  

приступить    к    систематическому  изучению    основ    наук.  Содержание    и    логика  

изучаемых    предметов    и    характер    усвоения    у    подростков,  требует    опоры    на  

способность  самостоятельно  мыслить, сравнивать ,делать  выводы  и  обобщения.   

С    переходом    к    подростковому    возрасту  существенно  изменяются,  обогащают,  как 

отвлеченно    обобщающие  так    и  образные    компоненты  мыслительной  деятельности  (  в 

частности,  развивается  способность    к    конкретизации,    иллюстрированию,    раскрытию 

содержания  понятия  в  конкретных  образах  и  представлениях).  Но общее направление  

развития    мышления    происходит    в    плане    постепенного    перехода    от    преобладания 

наглядно  –  образного    мышления    у  младших      школьников,    к    преобладанию  

отвлеченного  мышления  в  понятиях  у старших  подростков . 

        Постепенно,  под    влиянием      школьного    обучения      развивается      аналитика  - 

синтетическая    деятельность,    подростки      начинают    интересоваться    не    только  

конкретными    фактами,    но    и    их    анализом.  Укрепляется    тенденция    к    причинному  

объяснению, учащиеся  стремятся  выделить  главное, существенное  в  материале.      

Овладевают    умением    обосновывать,  доказывать    определѐнные    положения,    делать  

широкие обобщения .  

        Разумеется,    и    пределах    подросткового    возраста  имеют    место    возрастные   

различия : одно дело-мышление  школьника 11-12 лет, другое дело-мышление 15 лет.      

Младших    школьников  очень  привлекает    возможность  расширить    и    обогатить    свои 

знания,  проникнуть    в    сущность  изучаемых    явлений,    установить  причинно- 

следственные    связи;    испытывают    большое    эмоциональное    удовлетворение  от  

исследовательской    деятельности  .  Им    нравится    мыслить,  делать    самостоятельные 

открытия .  

        На    ряду  с  творчеством  существенное  значение  при  положительном  отношении  

подростков   к  учению имеет  понимание  значимости  знаний .   

     Для  подростка  очень  важно   осознать ,  осмыслить жизненное  значение  знаний  и  

прежде  всего их  значение, для  развития  его  личности . Это  связанно  с  усиленным   

ростом    самосознания    современного    подростка.    Многие  учебные  предметы  нравятся 

подросткам  потому,  что  они  отвечают  его  потребностям  не  только много  знать, но  и  

уметь  быть    культурным,  всесторонне    развитым      человеком.  Надо      поддерживать  

убеждение      подростков    в  том,    что    только    образованный    человек  может    быть    по-

настоящему полезным  членом  общества. У  и  интересы  ,  сливаясь  воедино,  создают  

повышенный эмоциональный  тонус  и  определяют  их  отношение  к  учению .  Если  же  

он    не    видит    жизненного    значения    знаний,    то    у    него    могут    сформироваться  

негативные    убеждения    и  отрицательное    отношение    к    существующим    учебным  

 

477 

предметам  .  Существенное    значение    при    отрицательном    отношении    подростков    к  

учению имеет осознание  и переживание  ими  неуспеха  в  овладение  теми  или   иными 

учебными предметами. Неуспех, как  правило, вызывает  бурные  отрицательные  эмоции  

и нежелание  выполнять  трудное, закрепляется  отрицательное  отношение  к  предмету .  

        Наоборот,  благоприятной    ситуацией    учения  для    подростков  является    ситуация  

успеха,  которая  обеспечивает  им  эмоциональное  благополучие .  

      Эмоциональное    благополучие      зависит    от  оценки    его    учебной  деятельности  

взрослыми.  Для эмоционального  благополучия подростка  очень  важно, чтобы  оценка  

и  самооценка  совпадали.  Только  при этом  условии  они  могут  выступать   как  мотив,  

действующие  в  одном  направлении  и  усиливающие  друг друга.  В  противном  случае  

возникает  внутренний,  а  иногда  и внешний  конфликт .  Учителю  необходимо знать  не  

только мотивы  учения ,  но  и  условия  их  формирования .  Исследования  показывает, 

что  отношение  к  учению  обусловлено  прежде  всего  качеством  работы  учителя  и его  

отношением    к    учащимся.    Школьники    могут    уже    мыслить    логически,    заниматься  

теоретическими    рассуждениями,    самоанализом    и    абстрактно.  Значительный    прирост  

предметных  знаний, особенно заметным  в  этом  возрасте,  становится  рост  сознания  и  

самосознание    детей,  представляющий    собой    существенное  расширение    сферы  

осознаваемого  и  углубление  знаний  о  себе,  о  людях, об  окружающем мире.   Развитие  

самосознания    ребѐнка    находит    своѐ    выражение    в    измерении    мотивации  основных  

видов  деятельности  :учения,  общения  и  труда. 

 

Резюме 

Білім  жүйесін  реформалаудағы  алға  қойылған  мақсат-міндеттерді  орындау  барысында 

бейнелеу  ҿнерін  оқытудың  маңыздылығы  ескеріліп,  басқа  пҿндермен  бірдей  деңгейде 

қарастырылуда. 

Бейнелеу  ҿнерін  оқытудағы  жаңа  педагогикалық  технологияларға  тоқталатын  болсақ,  ол 

—  соңғы  техникалық  құралдармен  жабдықталған,  шығармашылық  ізденістен  туындаған 

дҽстүрлі жҽне дҽстүрден тыс ҽдіс-тҽсілдердің жүйелі бірлігі. 

 

Summar y 

  Izobrazitelinoe  creative  activity  allows  not  only  to  reflect  and  reproduce  the  existing 

natural reality , but also create the new artistic ambience a society, pecular  material ambience to 

vital  activity  of  the  people.  In  process 

of  art 

  creative  activity  occurs  checking  the  scientific 

knowledges, their acknowledgement or disclaimer , as well as stating the new scientific problems 

and collection of the actual material as experimental base of the new studies.  

 

Литературы 

1.

 

Кузьмина М.Т. Юному художнику. Москва., ―Просвещения‖.., 1963 

2.

 

Е.В.Шорохов. Композиция. Москва.,―Просвещения‖., 1986 

3.

 

А..Алпатов Энциклопедический словарь юного художника Алматы., ―Ҿнер‖., 1983  

4.

 

Федеоров С. Изобразительное искусство Москва., ―Просвещения‖.,  1977 

5.

 

Джованни Чиварди.  Рисунок   Москва., ―Просвещения‖.,  2005 

6.

 

Робертсон.  Интенсивный курс рисования Москва., ―Просвещения‖., 2000 

7.

 

Кузнецов Ю.  Рисунки Рубенса. Москва., ―Просвещения‖., 1974   

8.

 

Л.Любимов   Искусство деревного руси. Москва., ―Просвещения‖., 1981.  

9.

 

Альберта Г.  Основы рисунок. Алматы., «Жалын».,  2001  

10.

 

Зайцев А.С .Наука о  цвете и живопись.  М.,  Искусство., 1986  

11.

 

Таңсықбаев О. Альбом. Алматы., ―Ҿнер‖., 2004 

12.

 

Ғалиев В.З. Қазақстан ХІХ ғасыр суретшілерінің шығармаларында. 

            Алматы., ―Ҿнер‖.,  2005 

      13. В.М.Звонцов, «Основы пониманае графики» Москва., ―Просвещения‖., 1963  

      14. А.Людчик  «Советская станковая графика » Москва., издательство «Знания»., 1978  

 

478 

      15. Агапов П. Қадырбеков М. «Сокровица древного Казакстана» 

           Алматы., «Жалын»., 1979 ж. 

      16.Воронова В.Г. Касусика Хокусай. Графика.  М., Искусство., 1975  

 

ҼОЖ 37.036.5 

Халықтық қолӛнер арқылы мектеп оқушыларының отбасы тәрбиесін 

ҧйымдастырудың негізі – қазақ отбасының дәстҥрлі тәрбиесі 

Құрбаналиев Б.Ҿ., «Сырдария» университеті, Жетісай қ. 

 

  Еліміздегі  нарықтық  қатынастар  жағдайы  отбасы  тҽрбиесіне  қатысты  кҿптеген 

педагогикалық  мҽселелерді  ҿмірге  ҽкеліп,  ғалым  педагогтардан  оларды  шешу  жолдарын 

табуды  қажет  етуде.  Солардың  бірі  отбасындағы  халықтық  тҽрбие  үлгерін  зерттеу  болып 

табылады. 

 Отбасы 

жҽне  тҽрбие  туралы  ғылыми-педагогакалық  ҽдебиеттерді  сараптау 

отбасындағы  халықтық  тҽрбиесінің  мҽні  мен  мазмұнын  ашып,  оның  дұрыс  жүргізілуін 

қамтамасыз  етеді.  Философиялық,  ҽлеуметтану  ҽдебиеттерінде  отбасын  туысқандыққа 

негізделген адамдардың қауымдастығы деген ұғыммен түсіндіреді, ол мемлекеттің шағын бір 

бҿлігі ретінде қарастырылады. 

 Қазақ этнопедагогикасының негізін қалауға ғалымдар С.Қалиев,  

Қ.  Жарықбавв,  С.  Ұзақбаева,  Қ  Қожахметова,  Қ.  Бҿлеевтер  зор  үлес  қосып,  теориясын 

практикамен  ұштастырды.  Бұлармен  қатар  кҿптеген  ғалымдар  халықтық  қолҿнерін 

қолдану арқылы оқу тҽрбие жұмыстарының сапасын арттыру мҽселелерін зерттеді. Дегенмен 

қазақ  отбасындағы  бала  тҽрбиесінің  мазмұнының  формалар  мен  ҽдіс-тҽсілдерін  зерттеу  ҽлі 

шешімін тапқан мҽселе емес. 

  Қазақ  халқының  отбасындағы  бала  тҽрбиесінде  ұлттық  ҿнегелі  тҽжірибелері 

болғандығы  белгілі.  Қазақ  отбасы  тҽрбиесін  зерттеу,  бұл  тҽрбиенің  дҽстүрлік 

сипатындығының болғандығын кҿрсетеді. 

 Себебі  отбасы  тҽрбиесі  атадан  балаға  мирас  болып  қалып  отырғандығымен 

сипатталады,  қоғамның  дамуымен  байланысты  жүзеге  асырып  отыратындығымен 

айқындалады. 

 Қазақ отбасыңдағы тҽрбиенің ықпалды түрі еңбек тҽрбиесі. Қазақ балаларының еңбек 

тҽрбиесі  ата-аналарына  қолғабыс  кҿрсетуден  басталған.  Баланың      жан      дүниесіндегі  

кҿрсем,  білсем  деген  қажеттілік,  ата-ананың іс-ҽрекетін кҿріп, оны қайталаудан бастау 

алған.  Мұнан  соң  олар  ата-ананың  қасында  жүріп  үлкендердің  тірлігіне  жҽрдемдескен. 

Қарапайым  іс-ҽрекеттерді  орындауға  дағдыланған.  Ата-ана  балаға  ҿзінің  іс-ҽрекетінің 

қарапайым білімдерін беріп, ептіліктерін үйретуге назар аударған.      

Сондықтан да халық мақалы: «Ата кҿрген оқ жонар, ана кҿрген тон пішер» деп бекер 

айтылмған.  Бұл  ата-ананың  іс-ҽрекетінің  алғашқы  ықшамдары  болып  табылады.  Қазақ 

отбасындағы  ер  балаға  ҽкенің  ҿнегесі  арқылы  тҽрбие  берілген.  Ер  баланың  ҽсіресе  күш-

қуат,  қажыр-қайрат  қажет  етілетін  жұмыстарға  ҽкесі  тҽрбиелеп,  еңбектің  қарапайым  іс-

қимылдарына  баулыған.  Бала  ҽкесінің  қасында  жүріп,  оның  іс-ҽрекетінен  сабақ  алған, 

адамдармен қарым-қатынасын кҿріп ҿскен. Ҽкесі балаға жас кезінде еңбектің қарапайым 

түрінен  бастап  үйретіп,  ҿсе  келе  оған  шамасына  қарай  орындайтын  үлкенді-кішілі 

жұмыстарды сеніп тапсырған. 

 Қазақ  отбасында  бала  қол  ҿнер  шеберлері  жасаған  кілем,  киіз,  ырмақ,  алаша,  үй 

жиһаздары,  ыдыс  аяқтар,  киім-кешектер,  киіз  үй  т.б.  қолдан  жасалған  кҿркем 

бұйымдардың  арасында  ҿскен.  Бұл  заттардың  форма  пішіні,  түрі  мен  түсі,  ою-ҿрнектері 

баланың  ҽсемдік  сезімдеріне  ҽсер  етіп,  кҿркемдік  талғамын  дамытып  отырған.  Бұл 

бұйымдардың кҿркемдік сапасын кҿру негізінде балалардың ҿнерге деген қызығушылығы 

пайда болған, ҽсемдік талғамдары қалыптасқан. 

  Қазақ  халқының  отбасы  тҽрбиесінде  мақал-мҽтелдер  маңызды  орын  алған.  Қыз 

тҽрбиесіне байланысты «Қыз қылығымен», «Қызға қырық үйден тыйым», «Қыздың қырық 

 

479 

жаны  бар»,  «Қымызды  қім  ішпейді,  қызды  кім  айтпайды»,  «Қыздың  жиған  жүгіндей», 

«Қыздың  жолы  жіңішке»,  «Анасын  кҿр  де,  қызын  ал»,  деген  мақал-мҽтел  сҿздер  қыз 

баланың  тҽрбиесіне  халқымыз  ерекше  мҽн  бергендігін,  қыздың  тартымды  мінезі, 

мейрімділігі, кҿзқарасы, адалдық қадір-қасиеті, ерекше шеберлігі, ұқыптылығы, ақыл-ой, 

сұлу келбеті, жан дүниесінің бай болуын мұрат тұтқаңдығын байқауға болады. 

  Қазақ  отбасындағы  тҽрбиемен  айналысатындар  ҽке-шеше,  ата-ҽже,  аға-ҽпкелер 

болған.  Олар  ҿз  ҿнерлерін  жастарға  үйретіп  отырған.  Қазақ  отбасында  қол-ҿнерді 

меңгерген шеберлер кҿп болған. Себебі қолҿнердің ерекшелігі оның күнделікті тұтынуға 

қажетті бұйымдар жасауға бағытталуында, оның қолданбалы мҽнінің басым болуында. 

  Сондықтан қазақ  отбасында  жастарға  тҽрбие  берумен  айналысқандардың  бірқатары 

—  қолҿнер  шеберлері.  Олар  ҿз  шҽкірттерін  ҿнерге  баулумен  қатар,  адамгершілік  асыл 

қасиеттерге бағыттаған, адамның қабілеті  мен ой  -пікірінің іс-ҽрекет үстінде дамитынын 

түсіне  білген.  Сондықтан  олар  ҽсем  бұйымдар  жасаумен  шектеліп  қалмай,  тҽрбиелік 

міндетті де абыроймен атқарған. Осыған байланысты оларды халық шеберлері деп атаған. 

  Халық  қолҿнер  шеберлерін  ардақтап,  алақанында  ұстаған,  бұл  шеберлер  ұлттық 

мҽдениетімізді ел арасында таратып, оның сақталуына, дамуына үлес қосып келген. Ҽрбір 

шебер  ата  кҽсібін  балаға  үйретіп,  баланы  ойландырып,  олардың  еңбекпен  күн  кҿруіне 

жағдай  жасаған,  ҽлеуметтік  еңбек  кҽсіптері  бір-біріне  жалғасып  халықтық  сипатқа  ие 

болған.  Бала  ата  кҽсібін  игере  алмаса,  басыңдағы  үлкен  кемшілік  деп  қарап,  ҽкесіне 

тартпады, ҽке жолын қумады деп есептеген. 

 Қолҿнер  шеберлері  балалардың  бойыңдағы  қайрат  пен  күш-жігерін  парасаттыққа 

бағдарлаған:  үлкенді  сыйлау,  кішіге  инабатты  болуға,  имандылыққа,  ҽдептілікке, 

еңбекқорлыққа,  ҽсемдікке  баулыған.  Бастаған  ісін  тастап  кетпей,  оны  аяқтай  білуге 

үйреткен. 

     Қолҿнер  шеберлері  ата-бабаның  кҿркем  мұрасына,  дҽстүрлі  қолҿнердегі  игі 

қасиеттерге  ұқыпты  болуға,  оларды  қастерлеуге  тҽрбиеленген.  Қолҿнер  шеберлері  ағаш 

ҿңдеу,  металл  ҿңдеу,  тері  ҿңдеу,  жүн  ҿңдеу,  тоқымашылық  зергерлік  ҿнер  түрлерімен 

айналысқан. 

Қолҿнер  шеберлері  ҿз  ісінде  ҿнер  туралы  мақал-мҽтелдерге  жүгінген,  олар  арқылы 

жастарға ақыл-кеңес берген. «Ҿнерді үйрен де жирен», «Ҿнерлі ҿзге жүзер», «Ер жігітке 

жеті  ҿнер  де  аз»,  «Олақтан,  салақ  жаман»  деген  мақал-мҽтел  нұсқаларын  үнемі 

пайдаланып отырған. 

Қазақ  отбасындағы  ата-ана  бала  тҽрбиесінде  қолҿнері  мен  сҿз  ҿнеріне  ерекше  мҽн 

берген:  «Ақыл  кҿпке  жеткізер,  ҿнер  кҿкке  жеткізер»,  «Қол  ҿнері  кілемде,  сҿз  ҿнері 

ҿлеңде»,  «Ер  қадірін  ерлер  білер»,  «Ҿнер  еңбектің  жемісі»,  «Зер  қадірін  зергер  білер», 

«Үлгісіз ұста болмас, пішкені қысқа болмас», деп халық даналығы ҿнердің қадір-қасиетін 

жан-жақты ашып кҿрсетіп, баланы жас шағынан отбасындағы ҿнерге тҽрбиелеген. 

     Қазақ  отбасында  баланы  еңбекке  үйретіп  отырған,  еңбекті  күн  кҿріс  ретінде, 

танумен  қатар  оны  еңбектің  жоғары  сатысы  деп  түсінген,  сондықтан  да  халық  мақалы 

«Ҿнер  еңбектің  жемісі,  ҿлең  ҿсиет  жемісі»  деп  еңбектің  жоғарғы  шыңы  ҿнер  мен  ҿлең 

екенін кҿрсеткен. 

      Қазақ  отбасындағы  ҽсемдік  тҽрбиесі  жайлы  ғылыми-педагогикалық  ҽдебиеттер 

мен  тҽжірибиелік  эксперименттік  зерттеу  жұмыстарын  сараптау  қазақ  отбасындағы 

ҽсемдік  тҽрбиесінің  мазмұны  мен  мҽні  туралы  мынандай  қорытынды  жасауға  мүмкіндік 

туғызады: 

—    қазақ  отбасындағы  балалар  ҽсем  бұйымдардың  қоршауында  ҿскен.  Кҿркем 

бұйымдар баланың ҽсемдік талғамын қалыптастыруға ықпал еткен; 

—  отбасындағы  баланың  ҽсемдік  тҽрбиесіне  ата-ана  басшылық  жасаған,  кҿркемдік, 

деңгейі жоғары бұйымдарды отбасында қадірлеп, сақтаған, ұрпақтан-ұрпаққа кҿркем мұра 

ретінде қалдырып отырған; 

Отбасындағы  ҽсемдік  тҽрбиенің  құрылымы,  адамзат  тҽжірибесінің  білімдері,  рухани 

мҽдениет байлығының құндылықтарын игеру жүйесінен құралады. 

 

480 

жүктеу/скачать 4,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: