часть корпуса, а иногда и весь корпус, из кожи. Это кобыз у казахов, кыяк у
кыргызов, моринхур, хур и хучир у монголов, игиль у тувинцев, тошпулуур у
алтайцев… Все эти инструменты объединяли: густой, матовый, низкий
мистический тембр, дугообразный смычок со свободным волосом, общие
способы флажолетной игры и вертикальное положение при игре.
Среди них казахский кобыз демонстрирует самые древние черты. Его
изогнутая форма сохранила связь с охотничьим или военным луком. Трение
двух луков волосяными тетивами друг о друга было, по мнению болгарского
ученого Слави Дончева, прообразом игры на смычковых инструментах. При
этом лук был моделью как смычка, так и корпуса инструмента. Такие
музыкальные луки были у народов Поволожья: кон-кон у мари, жия-кубыз у
татар.
Казахский кобыз делается из цельного куска дерева. Это один из
древнейших способов изготовления музыкальных инструментов в истории
человечества. И он объясняется вовсе не технической отсталостью, или
отсутствием металлических приспособлений. По древним верованием многих
народов, только в цельном куске сохранится живая, поющая душа дерева и
будет звучать в инструменте. Открытый корпус, так же как струны кобыза из
пучка 30-60 некрученных конских волос, которые дают очень густой, богатый
обертонами тембр- все это бесспорные свидетельства древности.
Кобыз
у
казахов
является
инструментом
шаманов-баксы,
священнослужителей древней Тенгрианской религии. Быть посредником между
миром людей и миром богов – это самая первая функция музыкальных
инструментов у всех народов Земли. С этими религиозно-магическими
функциями связаны и зеркало внутри корпуса, и металлические подвески на
головке кобыза. В народе он считается киели-священным. Баксы относятся к
нему как к живому, одухтворенному существу, которое во время камлания,
превращаясь в скакуна, уносит хозяина в мир духов, помогающих изменить
119
погоду, найти пропажу, лечить людей, узнать судьбу человека, его семьи или
рода.
Казахи помнят, что создателем кобыза является Первый шаман Коркут, до
сих пор покровительствующий всем баксы. Древняя легенда гласит: «Когда
Коркуту было 20 лет, к нему во сне явился человек в белой одежде и сказал, что
век его недолог, всего – 40 лет. Коркут решил искать бессмертие. Сел он на
верблюдицу Желмая и отправился в дальний путь. Он объехал все 4 угла мира,
но везде встречад людей, которые рыли могилу, и на вопрос : «Для кого эта
могила?», отвечали – «Для Коркута». Тогда он решил вернуться в центр земли,
на берега родной Сыр-Дарьи, где сделал первый кобыз, принеся в жертву
Желмая и обтянув кожей ее звучащего горла нижнюю часть деки. Расстелил он
водах Сыр-Дарьи шкуру верблюдицы и, сидя на ней, день и ночь играл на
кобызе. Игра Коркута привлекла все земные существа – летающих птиц,
бегающих зверей, пытались к нему пройти через пески и люди. Все, в ком была
жизнь, сидели на берегу и слушали кобыз. Пришла и Смерть, чтобы забрать
душу Коркута, но он продолжал играть. И пока пел кобыз Коркута, Смерть
была бессильна, не было у нее сил забрать кого-то из этого мира. Но однажды
Коркут, устав, все-таки заснул, вот тогда смерть, приняв облик змеи, ужалила
его. Но он умер совсем, а ни живой- ни мертвый стал Владыкой нижних вод, и
помогает всем шаманам делать добро людям. Кобыз же охраняет природу,
животных и людей от смерти. Он носитель бессмертия и вечной жизни.»
Но не только на западе от Сыр-Дарьи оценили красоту и возможности
смычкового инструмента. Распространился он и на восток. Хуцинь- смычковые,
так обобщенно называли китайцы свои эрху и байху, смычковые инструменты,
заимствованные ими у северных кочевых народов в ІX-XIV веках нашей эры.
Распространился он и на север. В Поволожье татары и башкиры играли на кыл-
кубызе, чуваши – на серме-купасе, мари- на ия-ковыже, удмурты на крезе,
мордва на гарзе.
У монголов моринхур окружен таким же почитанием, как и кобыз. На него
мастера наносят знак вечности «узли». Этот знак вечности известен казахам как
«бітпейтін жол» - бесконечный путь. Понятно, почему его наносили именно на
инструмент, защищающий людей от болезней и смерти. И только с открытием
цепочки кобыз-моринхур-гиджак-ребаб-ребек-виола-скрипка стало понятно,
почему европейские мастера так любили наносить на свои струнные
инструменты восточный знак «бесконечного пути». Они могли его перенять у
болгарских мастеров, изготовлявших свои годулки точно так же, как и древние
тюрки-булгары, которые проникали на Балканы с V века, а в VІІ веке
образовали Великую Булгарию. У европейцов это было просто декоративное
украшение, за которое они приняли знак вечной жизни, наносимый тюркскими
мастерами с целью усилить магическую силу своих смычковых инструментов.
Так в ХХ веке, благодаря исследованиям европейских ученых Вернера
Бахмана и Слави Дончева было доказано, что кобыз – это самый древний в
мире смычковый струнный инструмент. Он был создан тюркскими племенами,
жившими на берегах обожествляемой ими Сыр-Дарьи. На запад его понесли
120
тюрки-огузы, тюрки-булгары и другие народы, которые меняли егоформу и
назначение соответственно своим представлениям о музыке, художественно-
эстетическим традициям и имеющимся природным материалам.
Но на той земле, где он родился, кобыз остался неизменным, сохранив
свои древние, священные черты. Неумирающее тенгрианство, с живой верой в
Коркута, в божественное происхождение музыки и инструмента, сакральная
роль в жизни народа охраняли кобыз не только от прикосновений простых
людей, но и от изменений. Именно кобыз казахских шаманов-баксы сохранил
первозданные черты и строение первопредка струнных смычковых
инструментов. Сегодня он представляется своего рода Адамом, от которого
пошли по Азии, Европе и Африке все гиджаки, фидели, годулки, эрху, байху,
гарзе, ковыжи, скрипки, альты, виолончели и другие, порой неузнаваемо
изменившиеся потомки.
Так, кобыз стал прародителем многих смычковых инструментов. С тех пор
мелодии Коркыта и созданный им кобыз пошли странствовать по земле, а имя
Коркыта осталось бессмертным в струнах кобыза и в сердцах людей. Золотым
веком кобызовой инструментальной музыки нужно считать 19 век. В это время
жили и творили такие известные кюйши как Ханкожа, Ерден, Дукен и самый,
можно сказать, великий кюйши, наследие которого дошло до нас, это – Ыклас
Дукенов. Глубоко усвоив наследие Коркыта, Ыклас развил творческую ветвь
кобызовой инструментальной музыки, его учениками были его сын Тусипбек,
кюйши Абикей, Сугур, а они, в свою очередь, наставниками видных кобызши
современности – Жаппаса Каламбаева и Даулета Мыктыбаева, которые смогли
в трудные времена переломной эпохи передать наследие Ыкласа следующему
поколению. Благодаря им кобызовая традиция сохранилась. Они открыли
впервые класс кыл-кобыза в консерватории и стали преподавателями.
В настоящее время существуют два вида кобыза:
1) кыл-кобыз – двухструнный инструмент, струны которого сделаны из
конских волос;
2) кобыз-прима – четырехструнный инструмент, струны которого
являются металлическими.
Темпы жизни, ее изменения меняли и социальные функции искусства,
определяли новые ориентиры на музыку. С изменением социальной жизни,
повышением музыкальной культуры, внедрением европейской классической
музыки, появлением профессионального музыкального искусства стала
необходимость в реконструкции инструментария для освоения шедевров
классической музыки. В 30-ые годы первоочередной задачей советской власти
для выполнения новых функций в русле новых явлений культуры было
создание оркестра народных инструментов. Его организатором стал
А.К.Жубанов – первый дирижер, ставший руководителем художественной
части, впоследствии академик и народный артист Казахской ССР. Создание в
1934 году А.Жубановым оркестра народных инструментов, впоследствии стало
основой Казахского Государственного оркестра им.Курмангазы.
Усовершенствование повлекло за собой создание инструментов с новым
121
строем, расширением диапазона, повышением технических возможностей игры
на инструменте. Сейчас кобызу доступны произведения любой сложности. И
звучание кобыза в оркестре представляет собой как солирующее так и
сопровождающее применение, которое создает плотность и красоту в
оркестровой музыкальной структуре.
В отличие от древнего кыл-кобыза новый инструмент был 3-хструнным.
Две жильные струны составляли диапазон от соль малой октавы, до ре первой
октавы. Третья струна была металлической – это была ля первой октавы.
Жильные струны придавали тембру кобыза мягкое звучание, новую тембровую
окраску. По окончании реконструкции был создан 4-хструнный кобыз,
отличался он наличием 4-х металлических струн, имеющих квинтовой строй. С
усовершенствованием
формы
кобыза,
расширением
технических
возможностей, исполнительских навыков игры на кобызе, академической
манеры исполнения, освоением классической музыки, возросли популярность и
интерес к этому инструменту среди исполнителей и слушателей. Число
желающих учиться на этом сложном, но уникальном по тембру инструменте,
возросло. Интерес к кобызу обозначился расширением классов в Детских
музыкальных школах республики.
В Восточно-Казахстанской области не было распространено кобызовое
искусство, так как отсутствовали исполнители и преподаватели игры на этом
инструменте. Только в 90-ые годы в Усть-Каменогорском музыкальном
училище впервые открылся класс кобыза. Идея создания этого класса
принадлежит исполнителю и композитору У.Жунусову, который создал
оркестр казахских народных инструментов в Усть-Каменогорском
музыкальном училище. Данному оркестру присвоено имя композитора
Байжигита. Класс кобыза был экспериментальным, руководителем которого
была виолончелистка Котельникова Н.Ф., окончившая обучение в
консерватории им.Курмангазы у профессора Джамбула Баспаева. Успешно
открыв класс кобыза, он и по сей день существует. В настоящее время им
руководит М.Кошкинбаева.
Моя профессиональная деятельность игры на кобызе началась с окончания
этого училища и была продолжена в консерватории им.Курмангазы. После
окончания консерватории в 2002 году я возвратилась в город Усть-
Каменогорск с целью дальнейшего развития в нашей области кобызового
мастерства. Благодаря директору Детской музыкальной школы №1 города
Усть-Каменогорска Базанову Г.Ф., в этом же году впервые открылся класс
кобыза под моим руководством. Преодолев трудности молодого специалиста в
виде отсутствия инструментов, музыкальной литературы и опыта, а также
желающих обучаться игре на этом инструменте, в настоящее время класс
кобыза стал успешно продвигаться вперед. Количество учащихся с каждым
годом возрастает. Результатом творческой и педагогической деятельности
стало признание моих учеников, которые становятся лауреатами и
дипломантами международных, областных конкурсов и фестивалей.
122
Таким образом, кобыз обозначил достойное место в инструментальной
культуре не только в республике, но и в нашей Восточно-Казахстанской
области.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
1.
М. Ауэзов. Мысли разных лет. – Алма-Ата, 1961.
2.
Ғ.Болтаева Қоңыр ҥні қобыздың. – Караганда, 2013.
3.
Б.Аманов, А.Мухамбетова Казахская традиционная музыка и ХХ век.-
Алматы, 2002.
4.
Б.Сарыбаев Казахские музыкальные инструменты.
ӘОЖ 78.08
ШОРАЯКОВА Б.Т.
Ӛскемен қаласы әкімдігінің №18 «Еркетай» балабақша-бӛбекжайы КМҚК,
Қазақстан
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҦЗЫРЕТТІЛІГІН
ҚАЛЫПТАСТЫРУДА АҚПАРАТТЫҚ ҚАТЫНАСТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ҚҦРАЛДАРЫН ҚОЛДАНУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН КӚРСЕТУ
Жаңа заман баласы ертеңгі еліміздің болашағы. Жаңа заман баласын
қалыптастырып, дамыту ҥшін, тҧлғаның ішкі дҥниесі мен оның қыр сырын
анықтап, мҥмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет.
Әрине, ол ҥшін мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде балалардың жеке
басының
қалыптасуы
мен
дамуында
педагогтардың
педагогикалық
технологияларды қолдана білу сауаттылығына да байланысты. Яғни,
инновациялық технологияны қолдану негізінде келешек ҧрпақтың еркін
дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай
жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті. Қоғамдағы қазіргі даму
кезеңінде мектепке дейінгі мекемелердегі білім беру жҥйесінде оқыту, тәрбие
беру ҥрдісін технологияландыру - басты мәселенің бірі. Осыған орай мектепке
дейінгі мекемелердің тәжірибесіне оқыту мен тәрбиелеудің әр тҥрлі
технологиялары жасалып енгізілуде. Білім беру жҥйесінде инновациялық
технологияны қолдану келешек ҧрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім
алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау әрбір педагогтың
міндеті болып табылады. Білім беру жҥйесінде қолданылып жҥрген
инновациялық технологиялар: ынтымақтастық педагогикасы, білім беруді
ізгілендіру, ойын арқылы оқыту, проблемалық оқыту, модульдік оқыту, тірек
сигналдары арқылы оқыту, дамыта оқыту, оқытудың компьютерлік
технологиясы, бағдарламалап оқыту, деңгейлеп оқыту т.б.
Білім берудің алғашқы деңгейлері балабақшадан басталмақ. Мақсаты -
мектепке дейінгі білім балалардың білім алуына бірдей бастапқы
мҥмкіндіктерді қамтамасыз ету. Кез келген оқыту технологиясы тәрбиешіден
терең теориялық, психологиялық, педагогикалық әдістемелік білімді,
педагогикалық шеберлікті, балалардың жан дҥниесіне терең ҥңіліп оны ҧғына
123
білуді талап етеді. Қазіргі таңда мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде
қолданылатын педагогикалық технологиялардың бірнеше тҥріне тоқталайық.
Қазіргі кезеңде білім ғылым саласында инновациялық педагогикалық
технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды
оқыту мен тәрбиелеуде де педагогикалық технологиялар ҧғымы кеңінен
қолданылатын ҧғымдардың біріне айналды. Мектеп жасына дейінгі балаларды
дамыту мәселесі мемлекеттік саясаттың ажырамас бӛлігі болып отыр.
Сондықтан мектепке дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің негізгі мақсаты
– баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуы болып отыр. Сонымен қатар,
мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық білім беру қҧралдарын
қолданудың да маңызы зор. Инновациялық білім беру қҧралдарына: аудио,
видео, қҧралдар, компьютер, интерактивті тақта, интернет, мультимедиялық
қҧрал, электрондық оқулықтар, мен оқу әдістемелік кешендер, инновациялық
ақпараттық банк, инновациялық сайт және тағы басқалары жатады. Қазіргі
таңда кӛптеген интерактивтік бағдарламалық бӛлімдер, қозғалмалы объектілер
қҧруға мҥмкіндік беретін векторлық және графикалық жабдықтар кӛптеп
шығып, қолданыс табуда. Осындай қҧралдардың бірі-мультимедиялық
оқулықтарды балабақшаларда кеңінен пайдалану. Бҧл жағдайда тәрбиеші әр
оқу іс-әрекеттерін бастар алдында жиі кӛрнекіліктер ауыстырмаған болар еді.
Ал, мультимедиялық оқулықтар арқылы тәрбиеші уақытты тиімді және ҧтымды
пайдаланар еді.
Балабақша баласына мультимедиялық оқулықтар біріншіден, балалардың
қызығушылығын арттырады, екіншіден, зейін қойып кӛрумен қатар тҥсінбеген
жерлерін қайта кӛруге мҥмкіндік алады. Мультимедиялық оқулықтар
балабақшада балаларға арналған таптырмас қҧрал болып табылады. Ӛйткені,
балалардың зейіні әр тҥрлі әдемі тҥстерге, ойыншықтарға, әдемі суреттерге,
әсемдікке әуес болады.
Мультимедиялық электронды оқулықтар бала ҥшін де, тәрбиеші ҥшін де
кҥнде дамытылып отыратын анық тҥрдегі әдістемелік жҥйе болып табылады.
Мектепке дейінгі мекемелерде ақпараттық қатынастық технология
қҧралдарын қолданудағы мақсаты - баланың танымдық қызығушылығын
қалыптастыру. Балада танымдық қызығушылықтың болуы олардың оқу іс-
әрекеттерге белсенді, білімінің сапалы болуына, жағымды мінез қҧлықтарын
қалыптастыруға мҥмкіндік береді.
Заман талаптарына сай мектепке дейінгі мекемелерде АКТ оқыту
процесінде кенінен пайдаланады. Тҥрлі танымдық салаларына арнаулы
компьютерлік бағдарламалар қҧрылуда. Баланың жас ерекшелігіне және
пайдаланатын компьютерлік бағдарламаларға сай интерактивті тақта ойындағы
баланың оппоненті, бағдарлаушы (әңгімелеуші), жаттықтырушы, емтихан
қабылдаушы болуы мҥмкін.
Әлеуметтік Оқытуда балалардың тҥрлі психикалық функцияларын
дамытуға араналған пайдаланатын компьютерлік қҧралдар бар: олар қӛру, есту
арқылы қабылдау, зейін, есте сақтау, логикалық ойлау, т.б.
Интерактивті тақтаның жетістіктерінің кіші жастағы балаларда оқуға, жаңа
білім алуға деген қҧштарлық туғызады. Интерактивті тақта ақпаратты кеңінен
ҧсыну қҧралы болып келеді және баланың мотивациясын кҥшейтеді.
124
Мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы (тҥс, графика, дыбыс,
замануи видеотехникалық қҧралдар) тҥрлі жағдайлар мен ортаны моделдеуге
болады. Мультимедиалық бағдарламаларға еңгізілген ойын компоненттері
ҥйренушінің таңымдық әрекетін белсендіреді және материалды ҧғынуды
кҥшейтеді.Оқытуда пайдаланатын интерактивті қҧралдар: тақта, компьютерлер
балаларды диагностикалауда жақсы кӛмекші болып келеді:
Зейінің дамытуда
Есте сақтау қабілетін дамытуда
Ойлау қабілетін дамытуда
Тілін
Жеке тҧлғасың дамытуда
Оқу әрекетінің дағдыларын қалыптастыруда
Ақпараттық мәдениетке бейімдеу – ол тек ғана компьютерлік суаттылық
емес, соңымен қатар этикалық, эстетикалық және интеллектуальдық сезімін
меңгеруі болып табылады. Балалардың оңай тҥрде тҥрлі электронды,
компьютерлік жаңалықтармен жҧмыстана білу тәсілдерін меңгеруі сӛзсіз. Бала
бір минутта 1 мыңға дейін шартты бірлік ақпаратты қабылдап ӛндей алады, ал
кӛру органдары «қосылғанда» 100 мың шартты бірлік ақпаратты қабылды деген
эксперимент арқылы дәлелденген. Мектепке дейінгі ересек жастағы балада
ырықсыз зейіні жақсы дамығаны белгілі, бірақ балаға ақпарат қызықты,
кӛрнекілік болғанда зейіні жинақталатыны, жағымды эмоциялар туғызатыны да
белгілі. Компьютерді біріккен және ӛзбетімен әрекеттенуде қолдану баланың
мотивациясын кӛтеру және оқуға деген жекелендіруінің бір тиімді тәсілі болып
келеді, шығармашылық қабілеттерін дамытады және жағымды эмоциялық фон
туғызады. Осыдан АКТ-ні оқытуда пайдаланудың тиімділігі кӛрінеді.Мектепке
дейінгі мекемелерде АКТ пайдалану балаларда қоршаған ортаның ақпарат
ағымын бағдарлай білу дағдыларын дамытуға, ақпаратпен жҧмыстанудың
практикалық тәсілдерін меңгеруге кӛмектеседі, заманауи техникалық қҧралдар
арқылы ақпаратпен бӛлісу дағдыларын дамытады.Оқу іс-әрекеттерінде АКТ
пайдалану тҥсіндірмелі-иллюстративтік оқыту тәсілінен гӛрі әрекет жасауға
кӛшу мҥмкіндігін береді, бала педагогикалық ықпалдын пассивті обьектісі
емес, белсенді субьекті болады.
Интерактивті тақтаны пайдалану оқытуда интерактивті кешендерді
пайдалану сапалы, қызықты және оңтайлы болып келеді. Электрондық
мультимедиялық бағдарламаларды дәстҥрлі оқыту және педагогикалық
инновациялармен қатар, оқыту ҥрдісінде ҥнемі қолдану дайындығы әртҥрлі
деңгейдегі балаларды оқыту тиімділігін кӛтереді. Бірнеше технологиялардың
пайдаланудың әсері, оқыту нәтижесінін сапасын кҥшейтеді. Электрондық
жҥйеде оқытуда мультимедияны пайдалану, балаларға ақпаратты беру
жылдамдығын, оны тҥсінуді кӛтеріп ғана қоймай, соңымен қатар мынандай
маңызды сапаларды интуиция, образдық ойлауын дамытады.Мектепке дейінгі
мекемеде интерактивті тақтаны пайдалану тәсілдері ӛте кӛп. Бҧлар
презентациялар,
интерактивті
оқыту
бағдарламалары,
графикалық,
бағдарламалық орталықтарда жобалар қҧрастыру.
Оқытуда интерактивті кешендерді пайдалану сапалы, қызықты және
оңтайлы болып келеді. Электрондық мультимедиялық бағдарламаларды
125
дәстҥрлі оқыту және педагогикалық инновациялармен қатар, оқыту ҥрдісінде
ҥнемі қолдану дайындығы әртҥрлі деңгейдегі балаларды оқыту тиімділігін
кӛтереді. Бірнеше технологиялардың пайдаланудың әсері, оқыту нәтижесінін
сапасын кҥшейтеді.
Электрондық жҥйеде оқытуда мультимедияны пайдалану, балаларға
ақпаратты беру жылдамдығын, оны тҥсінуді кӛтеріп ғана қоймай, соңымен
қатар мынандай маңызды сапаларды интуиция, образдық ойлауын дамытады.
Мектепке дейінгі мекемеде интерактивті тақтаны пайдалану тәсілдері ӛте кӛп.
Бҧлар презентациялар, интерактивті оқыту бағдарламалары, графикалық,
бағдарламалық орталықтарда жобалар қҧрастыру.
Қазіргі таңда мектепке дейінгі орындарда инновациялық технологияны
ендіруге кӛптеп кҥш жҧмсалады. Сол себепті мектепке дейінгі ҧйымдарда
педагогтардың негізгі міндеті: әдіс тәсілдерді дҧрыс таңдау,жаңаша
педагогикалық технологияларды дҧрыс қолдана білу,жеке тҧлғаның дҧрыс
дамып қалыптасуы ҥшін ыңғайлы жағдай жасау. Мектепке дейінгі білім беру
орындарында, педагогикалық технологиялар мектепке дейінгі білім беру
стандартын жҥзеге асыруға бағытталған.
Мектепке дейінгі мекемелерде АКТ пайдалану балаларда қоршаған
ортаның ақпарат ағымымен бағдарлай білу дағдыларын дамытуға, ақпаратпен
жҧмыстанудың практикалық тәсілдерін меңгеруге кӛмектеседі, заманауи
техникалық қҧралдар арқылы ақпаратпен бӛлісу дағдыларын дамытады. Оқу іс-
әрекеттерінде АКТ пайдалану тҥсіндірмелі-иллюстративтік оқыту тәсілінен
гӛрі әрекет жасауға кӛшу мҥмкіндігін береді, бала педагогикалық ықпалдын
пассивті обьектісі емес, белсенді субьекті болады. Осы, мектепке дейінгі
балаларды саналы білім алуға әкеледі.
Достарыңызбен бөлісу: |