Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференция международная научно-практическая конференция

54

ТӘЛІМГЕРЛІК ПЕДАГОГТЕРДІ ДАМЫТУ 

ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛШЕГІ РЕТІНДЕ

Айтпукешев А.Т.

Орал қаласындағы Педагогикалық шеберлік орталығының филиалы 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

Аңдатпа

Мақалада тәлімгерлік үрдіс педагогтердің кәсіби дамыту жүйесінің бөлшегі ретінде қарастырылып,оны мек-

теп жағдайында ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқау берілген.

Аннотация

В статье рассматривается процесс наставничества как часть системы развития педагогов, даны мето-

дические рекомендации по организации наставничества в условиях школы.

Abstract

This article puts an emphasis on the importance of the mentoring process as a part of the teachers’ professional 

development and provides strategies on integrating mentoring into school practice. 

Қазіргі  заманғы  педагогикалық  ғылымда  «тәлімгерлік»  ұғымын  «ұзақ  уақытқа  созылатын, 

тәлімгер мен тәлім алушы арасындас енімді, жеке тұлғаға бағытталған қарым-қатынас құру үдерісі. 

Ол тәлім алушының педагог ретінде қалыптасуы мақсатында өзінің білімін, ойлауын, тәжірибелік 

іс-амалдарының тиімділігін жетілдіруде айтарлықтай қарқын алуына көмектеседі. Тәлімгерлік ету 

барысында тәлімгер өзінің білімімен, тәжірибесімен бөліседі, ал тәлім алушы еңбек жолында айтулы 

жетістіктерге жету мақсатында өзінің кәсіби дағдыларын дамытып, проблемаларды шешу жолда-

рын іздейді», – деп қарастырады [1]. 

Соңғы  кезде  «тәлімгерлікпен»  қатар  «тьютор»,  «коучинг»  ұғымдары  жие  пайдаланылып  жүр.

Тьютор дегеніміз жеке кеңестер мен тренингтер арқылы қолдау көрсететін маман. 

Тәлімгерлік,  әсіресе  дәстүрлі  ұғымда,  субьектінің  ағалар  мен  даналар  салған  жолмен  жүруіне 

мүмкіндік береді, ал тәжірибелі ағалары оларға білімін, тәжірибесін беріп, жоғары мүмкіндіктерге 

апаратын «есікті» ашуға көмектеседі.

Тәлімгерліктің идеясы керемет және қарапайым – біліктілігі жоғары маман өзінің кәсіби білігі мен 

тәсілдерін, осы мекемедегі қалыптасқан педагогикалық қызметтің дәстүрі мен ережелерін тәжірибесі 

аз әріптесіне табыс етеді.

Тәлімгерлік ұғымының терминологиялық сипаты ғылыми тұрғыда нақты анықтама беру қиын , 

өйткені ол тәжірибеге ендіру барысында өзіндік көрініс табуы мүмкін. Дейтұрғанмен теориялық мо-

дель нақты қолданыс жағдайындағы тұжырымды анықтауда көмекші құрал бола алады. Бұл мақалада 

дәстүрлі теория мен тәжірибедегі тәлімгерліктің жақындастығын қарастыруға тырысамыз.

Тәлімгер» (ментор) ұғымы грек мифологиясынан алынған: өзінің аңыздағы саяхатына аттанар ал-

дында Одиссей кішкентай ұлы Телемахты ең жақын досы – Ментордың бауырына салып, асырауға 

қалдырады. Содан бері Ментор атауы құнын жоғалтпай, ең сенімді адам ретінде қабылданады, ол 

өзара  сенімділік  жағдайында  неғұрлым  тәжірибелі  адам  ретінде  өзінің  білімімен  бөлісуге  дайын 

болады. 

«Ментор» ұғымында қызметтің түрлі сатыларында қолдаушы, не көмекшісі ретіндегі адамды 

қарастырамыз. Біз әрқайсымыз өзіміздің дамуымызға ықпал еткен адамдарды айта аламыз. «Білім 

берудегі  коучинг.Практикалық  әдістер  мен  техникалар»  кітабының  авторы  Эрик  Парслоу  өз 

естеліктерінде ағайының, бизнесте табысты досын, бір үлкен компанияның директорлар кеңесінің 

мүшесін өз тәлімгерлері ретінде атайды. Олардың әрқайсысы өмірінің белгілі бір кезеңінде елеулі 

орын  алды.  Бұл  тек  Парслоудың  тәжірибесінде  емес,  бұндай  жағдай  әркімнің  тәжірибесінде 

болған [2]. 

Ұлыбританияға  XX  ғасырдың  80  жылдары  АҚШ-нан  келген  тәлімгерліктің  жаңа  сипаттағы 

ұғымына  ағылшындықтар  сенімсіздікпен  қарады:  оны  олар  жаңа  елес  деп  санады.  Өйткені 

қаншалықты тәлімгер, коуч болса, соншалықты ұғымның анықтамасы болады. Бұл терминдер бір 

бірін жеңіл алмастыра алады.

Тәлімгерлік анықтамасының әрқайсысында «қолдау», «көмектесу», «жәрдемдесу» т.с.с. етістіктерді 

кездестіруге болады. Олардың қай-қайсында нұсқау және бұйрық беруден гөрі тыңдау мен сұрақ 

қоюға ерекше көңіл бөлінген. 

55

1991  жылы  «Әрқайсы  адам  тәлімгерге  мұқтаж»  атты  кітабында  Дэвид  Клаттербак  былай  деп 

жазған болатын: «Тәлімгер – бұл өзара сенімділік орнаған жағдайда тәжірибесі аз адаммен өз білімін 

бөлісу тәжірибесі бар маман. Тәлімгерге тән сипат: ол өз бойында ата-ана мен құрбы қасиеттерін 

жинаған индивидтің дамуына көмек көрсететін тұлға болуы қажет [3].

Әдетте тәлімгерлік үрдіс келесі сатылардан тұрады:

1 саты. Бірлесіп жоспарлау үшін кездесу. 

  Бұл  сатыда  тәлімгер  мен  тәлім  алушы  сабақ  жоспарында  белгіленген  оқытудың  мақсатын 

талдайды,сол арқылы проблема анықталып сабақты бақылау кезінде көңіл аударылады. 

Тәлімгер  сондай-ақ  тәлім  алушыны  үрдісті  бағалау  үшін  қолданылатын  сабақты  бақылау 

құралымен таныстырады.

2 саты. Бақылау және мәліметтерді жинау. 

Тәлімгер жоспарланған сабаққа қатысу кезінде мәліметтерді жинайды және бақылайды.

Тәлім  алушынын  тәлімгермен  кездесіп  сабақты  талдауына  дейін,  өз  сабағын  өзі  бағалауға 

мүмкіндік болу үшін сабақты бейнекамераға жаза алады. 

3 саты. Кері байланыс немесе бірігіп рефлексия жасау үшін кездесу. 

Тәлімгер  қатысатын  сабақты  бірігіп  талдау  және  бағалау  үшін  кездесу  кезінде  тәлімгер  тәлім 

алушыға бақылау кезіндегі өнделмеген мәліметтерді береді. Содан кейін тәлімгер және тәлім алушы: 

ненін жақсы болғанын, жақсарту үшін ненін қажет екенін ,кейбір өлшемдерді енгізу үшін нені енгізу 

керек екенін екеуі бірге талдайды.

Жақсы  тәлімгерлерді  қайдан  табуға  болады?  Әрине,  әр  білім  беру  мекемесінде  ұжымдық 

мәдениеттің  құрамы  ретінде  тәлімгерлік  жүйесі  жасақталу  қажет.  Ол  әр  жүйенің  басты  құжаты 

«Тәлімгерлік туралы Ережеден» бастау алу қажет. Ережеде тәлімгерліктің мақсаты мен міндеттері, 

тәлімгерлерге  қойылатын  талаптар,  олардың  кәсіби  даму  бағдарламасы,  қызмет  нәтижесін  тал-

дау  және  бағалау  үрдісі  сипатталу  керек.  Сонымен  қатар  тәлімгерлердің  біліктілігін  арттыру  мен 

материалдық, моралдық тұрғыда қолдау механизмдерін ескерген жөн.

Ең маңыздысы тәлімгерлерді таңдауға өте мұқият қарау қажет. Өйткені, біріншіден, тәжірибесі 

мол мамандардың кез келгенінде өзгелерді оқыта алатын дағды, не ынта бола бермейді. Екіншіден, 

бұл адам жас маманды жұмыстан бас тарту,не оны сапасыз орындау амалдарына үйретпей, керсіңше 

ұжым мәдениетті нығайтуға өз күшін салуға дағдыландыру қажет. 

Егерде тәлімгерлік жүйесін дұрыс құрастырса, ол ұжымның ішінде өзіндік дәстүр қалыптасады. 

Олай болса мектеп тәжірибесінде тәлімгерлік қызметін қалай құрастыруға болады деген сұраққа 

жауап іздеуден бастайық.

Білім беру мекемесіндегі тәлімгердің қызметін сапалы ұйымдастыру үшін бірінші кезекте тәлім 

алушының  сабақтарын  бақылаудан  бастау  қажет.  Өйткені  сабаққа  ену  арқылы  тәлімгер  өз  тәлім 

алушысының кәсіби кедергілерін анықтай алады.

Тәлімгердің тәлім алушы сабақтарын бақылау тек жас мамандарға емес, сонымен қатар ұжымдағы 

басқа да педагогтерге берері көп. Дейтұрғанмен жас маманның басқа бір адам оның сабағына енеді 

дегенде бірінші кезекте үрей пайда болатыны шындық. Сондықтан тәлімгер төмендегі мәселелерді 

алдын ала ескерткені жөн болар:

1) Құпиялылықты қамтамасыз етіңіз: сабақ үрдісінің қортыңдысы тек тәлімгер мен тәлім алушы 

білу керек. 

2) Жас мамандардың сабақтарын бақылау арқылы тәлімгерлік көмек көрсету маңызды екендігін 

ұжым мүшелеріне айту. 

3) Егерде мектепте бейнекамера болса, сабақ үрдісін бейнекамераға түсіру өте пайдалы, өйткені 

кейін өзіндік талдау жасауда бұл материал үлкен көмек береді. 

Бұл жоғары айтылған қағидалармен ұжым мүшелерін таныстыру қажет. Қажет болған жағдайда 

бұл  үрдісті  ортақ  талқыға  салуға  болады.  Тәлім  алушының  сабағын  бақылау  келесі  3  кезеңнен 

тұрады:

- Алдын ала сабақтан бұрын кездесу;

- Сабақты бақылау;

- Сабақтан кейінгі кездесу.

Алдын ала сабақтан бұрын кездесуде төмендегі мәселелерге көңіл бөлген жөн: 

1. Жас маман оның сабағының бақылауын жасау бойынша өтініш түсіреді. Алдын ала сабақтан 

бұрын кездесу уақыты бойынша келісім жасау. 

2. Тәлімгермен кездескенде тәлім алушы сабақ барысында неге көңіл аудару керектігін айтады. 

3. Олар бірге келесі сұрақтарды талқылайды:

а) бақыланатын сабақтың өтетін мерзімі. 

б) сабақтан кейінгі талдау мерзімі .

4. Тәлім алушы мен тәлімгердің алғашқы кездесуінде келесі мәселелер бойынша келісім жасау 

қажет:

56

- Бақыланған сабақ қортыңдысы мұғалімді ресми бағалауда пайдаланылмайды;

- Жазбаша есеп тек тәлім алушының сұранысы бойынша жасалады;

-  Бақылау  қортыңдысы  құпиялық  сақтайды.  Оның  нәтижесі  тәлім  алушының  келісімісіз 

жарияланбайды. 

Ендігі кезекте сабақты бақылау үрдісіне тоқталып кетейік. Тәлімгер сыныпқа сабақ басталмастан 

5 минут бұрын келеді.

1. Мұғалім тәлімгердің сыныпқа таныстырады.Сонымен қатар тәлімгер сабақты бақылайтындығын 

айтып, оның қатысына көңіл аудармауларын сұрайды. 

2. Тәлімгер сыныпта болып жатқаан үрдістің жазбасын жүргізіп отыруы қажет. Жазбада келесі 

мәселелер қамтылғаны жөн:

- мұғалімнің кәсіби қиындықтары бойынша айтылған проблемаларға көңіл аудары;

- мұғалімнің аты-жөні;

- сабаққа қатысқан уақыт;

- сынып және сабақ беретін пәні;

- пайдаланылған оқулық;

- сыныптағы оқушылар саны;

- қандай мәселелер бойынша бақылау жүргізілді;

- сыныптағы оқушылардың кез келген әрекеті.

3. Тәлімгер сыныптағы сабақ беру үрдісіне араласпайды, алайда оқушылардың жұмыс орындау-

ын бақылау мақсатында сынып ішінде жүруіне болады.

4. Мұғалім тәлімгерге көңіл аудармауы керек,онымен қарым-қатынасқа түсіп сөйлеспегені жөн.

5. Егерде мұғалім тәлімгерге сабақтың бір бөлшегін қарауын сұраған болса, онда тәлімгер тек сол 

бөлімге қатысқаны дұрыс. 

6. Тәлімгер міндетті түрде сыныптағы сәтті өткен жағдайлар тізбегін жасау керек. Содан кейін 

мұғалімнің өтініші бойынша қарастырылған проблема төңірегінде не дұрыс болмағандығын байқау 

қажет.Ол тек байқап қоймай, сонымен қатар оны солай болу себептерін анықтағаны жөн. 

Сабақты бақылаудың 3 кезеңі сабақтан кейінгі кездесу.

Тәлімгер  тәлім  алушының  сабағыңа  талдауды  сабақ  өткен  күні  өткізгені  абзал.  Алайда  егер 

мұғалім белгілі бір себептермен сабақтың рефлексиясын жасауға дайын болмаса, келісім негізінде 

арнайы уақытты белгілеуі керек. 

Сабақтан кейінгі талдауды төмендегі бағытта ұйымдастыруды ұсынамыз:

1.  Сабақты талдайтын мерзім мен орнын белгілеңіз. Талдауды ешкім кесел келтірмейтін жерде 

өткізгені дұрыс. 

2.  Сабақты  талдауға  арналған  арнайы  кері  байланысты  құрылымдаған  форманы  пайдалғаны 

жөн. 

3. Сабақты талдау кезінде келесі мәселелерге көңіл аудару керек :

- бақыланған сабақтан кейінгі кездесі диалогтік талқылау сипатында өтуі;

- тәлімгердің түсініктемелері тек мұғалімнің өтініші бойынша айтылған проблемалар төңірегінде 

болуы;

- сабаққа сын айта отырып, міндетті түрде сәтті жақтарға көңіл бөлу, өйткені мұғалімнің ынтасын 

төмендету қауіпі бар.

Мінсіз сабақ болуы мүмкін емес, сондықтан біздер түрлі сындар табуымыз мүмкін, бірақ …

1. Мұғалімнің жіберген қателіктер өзгертуге болатындығын ескертіп отыру.

2.  Оқытудағы  проблемалардың  астары  көп.  Сондықтан  тәлімгер  мұғалімге  проблемаларынды 

негізін анықтауға жәрдемдесу қажет. 

3.  Егерде  қажет  болған  жағдайда  тәлімгер  өз  сабағында  осы  проблемаларды  шешідің  жолын 

практикалық әрекет арқылы көрсетуіне болады. 

4. Сабақтың талдауы мұғалімнің жеке міңез-құлықтарына сүйенбей, оның сыныптағы әрекетіне 

аударылуы керек.

5. Егерде сіз белгілі бір ұсынба берсеңіз, ол міндетті түрде орындалатындай болуы шарт. 

Мұғалімге  арналған  нұсқаулықта:  «Тәлімгерлік  аяқталған  соң  тәлімгер  мен  тәлім  алушының 

арасында орнаған қарым-қатынас біліктілігі төмендеу мұғалімнің өзіне-өзі көмектесуіне мүмкіндік 

алып,  проблемалардың  шешуін  өзінше  табуға  көмектеседі,  себебі  тәлімгерлік  түзету  қағидатына 

емес, даму қағидатына негізделген» , – деп сипатталған [1].

Сондықтан өткізілген тәлімгерлік қызметі не берді деген деген сұраққа жауап іздесек.

Тәлімгердің алғаны:

- Сабақ үрдісін бақылауда педагогикалық-психологиялық,әдістемелік қағидалардың үнемі ескеріп 

отыру дағдысын жетілгендігі;

- Кәсіби әңгіме жүргізуде сұрақтарды қою әдістемесін дамығандығы;

57

Тәлім алушының алғаны:

- Өз тәжірибесінің «ішкі» құрылымын көре білу арқылы рефлексиялық дағдының дамуы;

- Оқыту үрдісін жетілдіруде оңтайлы әдіс-тәсілдерді меңгеруі;

- Құнды кәсіби кеңес алуы;

- Болашақ қызметін жетілдіруге бағыт-бағдар айқындауы.

Олай  болса  жақсы  маманның  қалыптасуы  мектептегі  сапалы  ұйымдастырылған  тәлімгерлік 

қызметте деп тұжырымдауға болады. 

Әдебиеттер тізімі

1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. ІІ деңгей,үшінші басылым. Астана. 2012. 

2. Коучинг в обучении: практические методы и технологии / Э. Парслоу, М. Рэй. СПб.: Питер, 

2003. 204-б.

3.  Отрубянникова  Д.    Мировые  практики  использования  системы  наставничества 

[Электронный ресурс]. Режим доступа: http://www.trainings.ru

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ СИСТЕМЫ ПОВЫШЕНИЯ 

КВАЛИФИКАЦИИ ПЕДАГОГОВ

Амержанова Ш.К. 

Филиал АО «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу» 

ИПК ПР по Северо-Казахстанской области

РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН

Аңдатпа

Мақалада педагогтердің біліктілігін арттыру жүйесін дамыту мәселелері қарастырылған. Автор біліктілікті 

арттыру  жүйесіне  жинақтау  сипаттамасын  береді.  Жүргізген  талдау  негізінде  тек  әлеуметтік  сұранысты 

қанағаттандыруға  бағдарламай,  сонымен  бірге  инновациялық  тәсілдер  арқылы  оқытудың  жаңа  идеялары  мен 

технологияларын, әдістерін, тәсілдерін, әдістемелері мен амалдарын үнемі іздеуге бағдарлау қажеттілігі жайлы 

тұжырым жасайды. 

Аннотация

В данной статье рассмотрены проблемы развития системы повышения квалификации педагогов. Автор дает 

обобщенную характеристику системы повышения квалификации. На основе проведенного анализа приходит к 

утверждению о необходимости ориентации не только на удовлетворение социального запроса, но ориентации на 

постоянный поиск новых идей и технологий, способов, методов, методик и приемов обучения через инновационные 

подходы.

 

Abstract

This article describes the problems of the system of professional educators. The author gives a generalized description of 

the process of learning in training. On the basis of the analysis he comes to the assertion of the need not only the orientation to 

meet social demand, but also to focus on the constant search for new ideas and technologies, techniques, methods, procedures 

and techniques of learning through innovative approaches.

 

В  настоящее  время  все  инновации  в  системе  образования  в  целом  связаны  с  ее  обновлением. 

Процессы  реформирования  касаются  и  содержательной  стороны  образования,  и  технологий  осу-

ществления обучения и воспитания всех возрастных категорий обучающихся. При таком подходе 

суть повышения квалификации глобально определена в опережающей подготовке педагогических 

кадров, смысл которой не столько в насыщении слушателей неким количеством информации, сколь-

ко в развитии у них таких навыков, как умение оперировать информацией, проектировать и модели-

ровать свою деятельность. Система повышения квалификации соответственно должна стать факто-

ром непрерывного профессионального развития педагогов. 

Учеными определены современные роли системы повышения квалификации

- стать центром проектирования инновационных образовательных практик; 

- стать фактором непрерывного профессионального развития руководителей и специалистов об-

разовательных учреждений; 

- стать средством управления процессами развития в образовании. 

58

Функции системы повышения квалификации понимаются в следующем: 

- компенсаторная, направленная на ликвидацию пробелов в базовом (профессиональном) обра-

зовании человека; 

- адаптивная, предполагающая оперативную подготовку и переподготовку человека к изменяю-

щимся условиям деятельности и общества; 

- развивающая, нацеленная на обеспечение развития общего культурного кругозора, обогащение 

научными знаниями, развитие творческого потенциала и удовлетворение многообразных познава-

тельных интересов и духовных потребностей личности. [2, с.8]

Современными требованиями к процессу организации системы повышения квалификации яв-

ляются: ориентация на способности и стремление людей к личностному и профессиональному раз-

витию в течение всей жизни; создание мотивации и развитие интереса к освоению культуры; учет 

личностных качеств взрослых учащихся, их возраста, семейного, социального, профессионального 

положения, условий их труда и жизни; обеспечение участия взрослых, их групп в принятии реше-

ний на всех этапах процесса обучения; признание взрослого носителем общей и профессиональной 

культуры, создание ему возможностей выступать в учебном процессе одновременно в качестве обу-

чающегося и обучающей. 

Все прописанные теоретические позиции предполагают мобильность в плане содержания и тех-

нологий работы со слушателями. Эта мобильность должна характеризоваться не только ориента-

цией на удовлетворение социального запроса, но постоянным поиском новых идей и технологий, 

способов, методов, методик и приемов обучения. Данные новшества имеют термин «инновации». 

К инновациям как таковым в системе повышения квалификации образования имеет смысл отне-

сти содержательное и процессуальное обновление. Смысл содержательного обновления соотносится 

с постоянным информированием и анализом происходящих изменений. 

Практически инновации содержательного характера связаны с обновлением учебно-программной 

документации  (переработкой  планов  курсов,  пересмотром  программ).  Смысл  обновления  содер-

жания учебного процесса реализуется через разработку актуальной проблематики лекционного и 

практического материала. 

Процессуальные инновации касаются технологий работы преподавателей со слушателями. В сфе-

ре повышения квалификации и переподготовки специалистов образования идет постоянный поиск 

новых технологий обучения. К инновационным идеям здесь можно отнести несколько позиций. 

В первую очередь следует назвать этапную подготовку и повышение квалификации обучающих-

ся, смысл которой состоит в том, что периоды обучения чередуются с периодами практики в школе. 

Программа  курсов  повышения  квалификации  педагогических  работников  Республики  Казахстан 

третьего (базового) уровня, структурированная в три взаимообусловленных этапа, ярко способству-

ет успешности качественного преподавания и обучения. Действительно, приезжая на третий этап, 

после опробирования новых подходов, учителя осмысливают и рефлексируют свою деятельность, 

а именно эффективность нового подхода в преподавании и обучении. В этом случае между этапа-

ми обучения слушатели имеют возможность соотнести вновь полученные знания с традиционными, 

осмыслить их, проверить теоретический материал на практике, найти наиболее оптимальные спо-

собы и методы работы. 

Другой позицией является обновление непосредственно технологий работы со слушателями – 

технологий обучения. [3, с.16]

Обзорная характеристика перечисленных технологий работы со слушателями представлена сле-

дующим образом.

Проектирование понимается как деятельность слушателей по созданию проектов (схем разрабо-

ток) по реализации различных видов деятельности. Обучение педагогов практике проектирования 

строится по этапам личностно-профессионального развития: освоение норм деятельности, адапта-

ция к деятельности проектирования; освоение технологического цикла профессиональной деятель-

ности, коррекция профессиональной позиции на основе рефлексии собственного опыта; практиче-

ская реализация деятельности по проектированию, создание условий по экспертизе проектов. 

Результатами  такой  деятельности  являются  профессиональная  компетентность  слушателей, 

осмысление и принятие ими новых подходов к своей профессиональной деятельности, созданные 

ими реальные проекты реализации разрешения той или иной проблемы. 

Особый интерес в работе со слушателями курсов представляют интерактивные методы обучения. 

Целью  интерактивного  процесса  является  изменение  и  улучшение  моделей  поведения  педагогов. 

Сегодня важная идея в образовании – помочь педагогу поверить в ценность своих мыслей, в свой 

опыт, научиться прислушиваться к себе, конструировать собственное знание. В интерактивном про-

цессе каждая используемая методика выполняет свою функцию и включается на разных этапах про-

ведения мероприятия. Особенностями интерактивной игры являются наличие участников, интересы 

59

которых в значительной степени пересекаются, и наличие правил, ясной цели, которую возможно 

достичь путем совершения определенных действий в рамках установленных правил; осуществления 

взаимодействия с другими участниками игры тем способом и в том объеме, который избирается са-

мими участниками. Завершает интерактивный процесс подробная групповая рефлексия. 

Инновационные подходы осуществляются также в практике применения тренингов. Как таковая 

эта форма работы со слушателями разработана в психолого-педагогической науке достаточно давно. 

Инновациями в практике проведения тренингов можно считать следующее: оригинальность про-

грамм; адаптацию программ для различных категорий специалистов; применение не только тре-

нингов, но и их элементов, органично вносимых в другие формы работы со слушателями. В струк-

туру тренинга обычно вводятся поведенческие компоненты (как отработка практических навыков), 

рефлексивные (развитие рефлексирования как психологического образования), коммуникативные 

(понимание  и  отработка  навыков  слушания,  коммуникации),  релаксационные  (развитие  навыков 

саморегуляции  и  релаксации)  и  другие  составляющие,  внесение  которых  оптимально  на  данном 

уровне. 

Среди большого количества тренинговых программ в практике системы повышения квалифи-

кации чаще всего используются варианты тренингов общения, деловых качеств, личностного роста, 

саморегуляции.

В наибольшей степени в своей практике преподавания, работы со слушателями-педагогами ис-

пользую тренинги саморегуляции. Причина тому – особенности профессии: постоянный высокий 

уровень самоконтроля, активное взаимодействие с детьми, оценочная деятельность, эмоциональное 

общение в триаде: учитель-ученик-родитель. Перечисленные факторы приводят к повышенным нерв-

ным перегрузкам, что зачастую приводят к эмоциональному выгоранию педагогов. Эмоциональное 

же выгорание остро отражается не только на психику учащихся, но и в целом на качестве учебно-

воспитательного процесса. Таким образом, существует насущная необходимость обучать педагогов 

приемам аутотренинга, расслабления. На курсах повышения квалификации, используя элементы 

релаксационных тренингов для обучения и отработки слушателями навыков саморегуляции, обра-

щаю  внимание  на  ограниченность  психологических  знаний  нашими  педагогами.  Для  сохранения 

психического  здоровья  рекомендуются  когнитивные  изменения,  рекомендации  медицинского  ха-

рактера и, естественно, отрабатываются навыки психологического самоконтроля (практика релакса-

ции, реакции на стрессовые ситуации, негативные эмоции) чаще всего, за неимением времени, через 

раздаточный материал. Применение релаксационных тренингов позволяет повышать не только пси-

хологическую грамотность педагогов, но и их психоэмоциональную устойчивость, столь необходи-

мую в профессиональной деятельности. 

Тренинги общения в целом активно используются в практике педагогов, так как их профессио-

нальная  деятельность  представляет  собой  постоянное  активное  общение  с  детьми.  Разработанное 

лекционно-практическое  занятие  «Педагогическое  общение  как  форма  взаимодействия  субъектов 

образовательного процесса» дает возможность через теоретические знания вывести коллег к их прак-

тической деятельности и дать возможность проанализировать уровень собственного общения. В про-

цессе проведения тренингов общения (или их элементов) со слушателями применяются в основном 

психотехнические игры, обсуждение, ролевые игры, диагностирование. Безусловно, наибольший эф-

фект имеют игровые упражнения, так как они позволяют в непосредственной, эмоционально при-

влекательной форме прожить различные ситуации общения, попрактиковаться в отработке навыков 

общения, отрефлексировать личное поведение в общении. Рефлексия – очень важная часть в прове-

дении тренинговых заданий, где происходят открытия себя и окружающих.

Большую значимость в работе со слушателями имеют тренинги личностного и профессиональ-

ного роста, профессионального развития педагогов. В психологической науке понятие «личностный 

рост»  определяется  как  целенаправленная  работа  над  совершенствованием  своих  личностных  ка-

честв, включающая в себя самопознание, самопобуждение, программирование личностного разви-

тия и самореализацию. Отметим, что, безусловно, личностный рост – неотъемлемая необходимость 

профессиональной деятельности. В алгоритм проведения тренингов личностного роста включаются: 

самодиагностика (работа с тестами); упражнения на отработку навыков самоанализа; психотехни-

ческие  игры  на  рефлексирование,  расслабление,  активизацию;  обсуждение;  рефлексия;  элементы 

проектирования и прогнозирования жизненного пути. Действие такого тренинга является несколько 

отсроченным и чаще всего даю время на доработку, домашнее размышление, используя упражнение 

«Мой герб».

В целом все слушатели курсов повышения квалификации и переподготовки позитивно отзыва-

ются о практике тренинговой работы. 

К  инновации  отношу  и  развитие  профессиональной  креативности:  креативное  образование  и 

креативная практика.

60

Инновационными аспектами процесса развития профессиональной креативности являются: 

1) изменения в организации учебного процесса (использование нетрадиционных форм препод-

несения материала, формирование проблемных вопросов, совместный поиск решений, стимулиро-

вание познавательной активности и творческого потенциала слушателей и лектора через преобразо-

вание их внутреннего и внешнего мира); 

2) креативная практика, включающая в себя поисково-творческую самостоятельную деятельность 

(групповая дискуссия, диалог, поисковый семинар, поисковый практикум), разработку инновацион-

ных проектов, глубокое осознание, воплощение и оценку творческого результата. [1, с. 154]

Весьма эффективной формой обучения слушателей можно считать деловые игры. Современные 

подходы к организации игры, изменение форм, приемов работы во время проведения игры, инте-

рактивная основа общения во время проведения игр делают эту достаточно широко и давно исполь-

зуемую форму обучения также своего рода инновацией. 

Среди деловых игр можно отметить особый вид игр: игры по принятию управленческих реше-

ний. Этапами игры являются: 

1. Погружение в проблему. Это своего рода теоретический «вброс» информации, основное со-

держание  которой:  понятие  управленческого  решения,  типы  и  виды  решений,  методы  принятия 

решений. 

2. Формирование педагогических команд. Особый процесс объединения слушателей в работоспо-

собную команду, выбор лидера, определение схемы работы команды, распределение ролей в группе, 

выбор способов взаимодействия членов команды. 

3. Получение начальной информации о проблеме представляет собой краткое изложение ситуа-

ции, описание основных параметров деятельности, постановку задачи (вопроса, проблемы). 

4. Решение задачи. Этот этап посвящен непосредственно выработке управленческих решений с 

обоснованием стратегии и тактики поведения руководителя, описанием пакета решений. Он харак-

теризуется  наибольшим  эмоциональным  накалом,  спорами,  дискуссиями,  иногда  столкновением 

мнений. Здесь проявляются не только личностные качества, но и профессиональный опыт, комму-

никативные  характеристики  слушателей,  оптимальность  распределения  ролей.  Чтобы  отследить 

данные  позиции,  имеет  смысл  применять  элементы  видеосъемки.  Ее  анализ  и  рефлексия  участ-

никами игры своего поведения смогут наполнить игру большим практическим потенциалом, так 

как позволят участникам игры увидеть собственное поведение со стороны, оценить позитивные или 

негативные моменты, задуматься над выработкой оптимальных способов реагирования в сложных 

ситуациях. 

5. Представление решений осуществляется лидером педагогической команды, который озвучива-

ет пакет управленческих решений, обосновывает их выбор, отвечает на вопросы. 

Представленная модель организации деловой игры может эффективно использоваться в различ-

ных сферах подготовки и повышения квалификации руководителей (образование, бизнес, экономи-

ка, политика, промышленность, другие). Она позволяет руководителям не только опробовать теоре-

тические позиции, но и включает эмоциональный фактор ответственности за решение, возможности 

предложить варианты, а главное, обогатить свои личный опыт действия в различных условиях реше-

ния широкого спектра проблем. 

Таким образом, если теоретически суть инноваций в процессе системы образования определена в 

их опережающей подготовке, то практически системой повышения квалификации она реализуется 

в таких  технологиях работы со слушателями, которые позволяют реализовывать практику опере-

жающей подготовки. 

жүктеу/скачать 10,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: