Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференция международная научно-практическая конференция

141

судьбе народа, испытать эстетическое наслаждение от культуры владения речью. Богатейшим источ-

ником изучения лингвокраеведческого материала в обучении родному языку может стать исполь-

зование на уроках русского языка текстов из художественных произведений казахстанских 

писателей и поэтов. В настоящее время учитель русского языка при подготовке к проведению кон-

кретного урока может использовать в качестве материала связные тексты, которые расширят знания 

учащихся о нашем государстве, нашем городе и области, истории, природе, географии, животном 

мире. Работа с текстом на уроках русского языка создает условия для осуществления функциональ-

ного подхода при изучении лексики, морфологии, синтаксиса; для формирования представления о 

языковой системе, реализации внутрипредметных (межуровневых), а также межпредметных связей 

курсов русского языка, литературы, казахского языка, музыки, истории, географии; для личностно 

ориентированного преподавания русского языка, для формирования языковой личности; для духов-

но-нравственного воспитания учащихся, для развития их творческих способностей.

Для анализа художественных произведений не обязательно выделять отдельные уроки и прово-

дить анализ полностью. Такую работу необходимо проводить систематически (начиная с V класса) 

на  уроках русского языка. Например, использовать тексты из произведений известных писателей 

Казахстана – Абая Кунанбаева, Мухтара Ауэзова, Шокана Уалиханова и др., а также современных 

казахстанских писателей.

Опыт работы показал, что поддержанию и развитию интереса на уроке способствует создание 

новизны, как в области содержания материала, так и в разнообразных видах работы, поэтому я 

использую различные задания, построенные с учетом регионального компонента. Учащимся инте-

ресны задания, в которых отражается история, быт, обычаи, обряды казахского народа, география 

Казахстана, Восточно-Казахстанской области, топонимика родного города Семей и т. д. Это делает 

изучаемый по темам материал более актуальным, приближенным к реальности, а иногда даже ос-

нованном на ранее известных событиях и фактах. Например, урок – экскурсия по улицам родного 

города, на котором ребята узнают, в честь каких известных людей они были названы. Также может 

быть проведен урок в форме соревнования по группам в национальных играх. Раздаются карточки 

с заданиями к тексту (варианты заданий могут быть самыми разнообразными):

Кокпар – игра с участием группы всадников. В начале игры все они выстраиваются на одной за-

ранее вычерченной линии. На расстоянии примерно 50-60 шагов бросают кокпар (тушу козленка). 

По сигналу ведущего игроки стартуют. Кто первым возьмет кокпар, тот должен оторваться от всех 

остальных. Отставшие, в свою очередь, должны постараться догнать лидирующего и отобрать у него 

кокпар. Так продолжается до тех пор, пока участники игры не достигнут финиша. Кто первым до-

едет до него с кокпаром – тот и становится победителем, а кокпар он оставляет себе. Каждый регион 

имеет свои правила игры в кокпар. Когда в кокпар играют два аула или две группы, выигрывает 

тот аул или та группа, игрок которой первым достигнет финиша. Для желающих продолжить игру 

приносят другой кокпар. Так иногда кокпарчи, увлекшись игрой, на несколько дней отлучались от 

родного аула. А в некоторых местах условием игры является проведение ее до наступления ночи.

Работа с поэтическим текстом вызывает особый интерес учащихся, пробуждает в них чувство 

слова. Поэтический текст обладает особой силой воздействия на душу, воспринимается не столько 

разумом, сколько сердцем. Так, при изучении темы «Имя существительное» или темы «Однородные 

члены  предложения»  можно  познакомить  учащихся  с  биографией  М.  И.  Чистякова  /(1917  – 

2006) – поэт, в 1934 году поступил в Семипалатинский геологоразведочный рабфак, затем учился 

в Семипалатинском педагогическом институте/ и его поэмой «Круговращение земли» и привести 

отрывок:

Кого-то манят Марс и Вега,

Чтоб разгадать небес века.

А мне все снятся конь, телега

Да лес, да поле, да река.

Мне снится лодка у причала

И молотьба, и сенокос,

И сад, и запах сеновала,

И шум акаций и берез.

Войдешь ли в лес – 

ручьи и птицы,

Войдешь ли в поле – 

рожь стеной.

Из пасек тянет медуницей

И всякой благостью земной.

142

/Варианты заданий могут быть самые разнообразные/.

При изучении глаголов, имен прилагательных, причастий можно привести строки из стихотво-

рения Магжана Жумабаева «Казахский язык», в котором подчеркивается, что лишь казахский язык 

смог донести до наших дней жизнь и судьбу казахского народа, показать, как и чем жили люди, за 

что боролись:

Иссякли силы, знамя пало, 

Герой унижен, весь дрожит.

Душа крылатая устала.

Кровь стонет, прошлое попрано, 

И сердце, как немой, молчит. 

Отвагу, честь, единство, мощь

Злой ураган развеял прочь.

Судьба от гордого Алтая несла

С подбитыми крылами народ,

Чтоб правил пир с богами. 

Где все?!

Отрезанный язык и пенье предков 

Нам не постичь. Но в Золотой Орде 

Я вижу знак бесценный для потомков, 

Умчавшихся к иной, в потемках

Обманчиво блистающей звезде. 

Мой клад – язык, зарытый в небытие, 

Мой окровавленный, мой обнаженный гений, 

Кинжал мой острый и родник бесценный, 

Прижми к своей горячей чистоте 

Детей заблудших, ты не утоленный.

(Подчеркнуть, что прилагательные передают красоту, яркость, разнообразие предметов, образов 

и явлений, делают речь выразительней, точнее).

При изучении местоимений и союзов отмечается их роль как средств связи частей текста (стихот-

ворение «Любовь моя, Родина» Оразбаевой Турсунай, казахской поэтессы):

В тебе одной — дыхание любви,

Отчаянье тоски, и вдох, и выдох...

К истокам счастья, Родина, зови,

Чтобы стихов моих родник не высох.

Мечты и мысли — лишь в тебе одной, 

Пусть полной будет чаша твоей жизни. 

В долгу я неоплатном пред страной, 

И стих несу к твоим стопам, Отчизна.

Мать-Родина! Ты мой цветущий сад, 

Наполненный и миром и покоем. 

Я дочь твоя, и ласковый твой взгляд 

Я чувствую весеннею порою.

Ты всех живущих на Земле надежда,

В веках благословенно твое имя.

Великая,

Святая,

Я, как прежде,

Мечты сверяю с думами твоими.

 [8, с. 4] 

При изучении темы «Антонимы» раздаю карточки со строками стихотворения Абая Кунанбаева. 

Задание: Найти и подчеркнуть слова с противоположным лексическим значением (антонимы):

Пока не знаешь — молчи. 

Пока блуждаешь — молчи. 

143

В бесцельных днях и в ночи

Пустых забав не ищи.

Чтоб человеком ты был

И вровень с веком ты был,

Ты пятерых побори

И пятерых избери.

Злословье, ложь, хвастовство,

Безделье и мотовство —

Вот пять врагов твоих, знай.

А разум и доброта, 

Упорство, скромность и труд —

Доверься — не предадут.

Будь чистым, зла сторонись,

К деяньям светлым стремись,

Чтоб разум жил добротой. 

(1886г.) 

Также  на  примере  этого  стихотворения можно  повторить  изученный  ранее  материал  по  теме 

«Синонимы».

При изучении причастий и деепричастий привлекается внимание учащихся к причастным и дее-

причастным оборотам, их роли в речи и пунктуационным особенностям предложений, содержащих 

подобные обороты. Для анализа можно предложить следующий текст:

Прииртышье!  Край  раздольный  и  обильный.  Степные  просторы,  холмы,  сопки,  горы  и  леса. 

Великое множество речек, ручьев, горных ключей, питающих влагой благодатную землю. Несметные 

богатства драгоценных руд. Недаром этот край с древнейших времен манил к себе человека. Люди в 

Прииртышье поселились еще в каменном веке. С глубоких времен здесь шла непрерывная борьба не 

только человека с природой, но и человека с человеком. Если бы Иртыш умел говорить! Сколько опу-

стошительных набегов, какие кипели здесь кровавые битвы, как лилась человеческая кровь, мешаясь 

с его водами и окрашивая их в зловещий багровый цвет. В XVΙΙ – ХVΙΙΙ веках здесь владычествовали 

джунгары. Они жестоко грабили казахские кочевья, и казахи ушли из Прииртышья. И только после 

вступления в состав России, после строительства Иртышской линии, в защищенные русским оружи-

ем земли, вернулись казахи в Прииртышье.

При  изучении  темы  «Числительные»  можно  работать  со  следующим  текстом:  «Из  835  живот-

ных Казахстана 22 вида занесены в Красную книгу республики, а из 500 видов птиц – больше сот-

ни  флора  Казахстана  насчитывает  около  6000  видов  высших  растений.  Из  них  в  Красную  книгу 

Казахстана попало около 400 видов. Кроме этого в Казахстане есть немало уголков, по праву счи-

тающихся жемчужинами природы, которым тоже требуется защита. Это и восхитительные озера 

в Акмолинской и Павлодарской областях, и причудливые хребты Тянь-Шаня, и уникальные лесные 

массивы Каркаралинска, Баян-аула, Восточно-Казахстанской области, и множество других замеча-

тельных мест, еще сохранивших красоту. Специально для братьев наших меньших и были созданы 

в Казахстане 9 заповедников и 4 государственных национальных природных парка, 66 заказников, 

26 памятников природы рес-публиканского значения, 3 зоопарка, 5 ботанических садов, несколько 

дендропарков, 2 водно-болотных угодья международного значения, 150 водоемов, имеющих особое 

государственное значение и научную ценность». (Энциклопедия юного географа).

Возможны различные виды заданий: определите тему текста, стиль и тип текста, запишите чис-

лительные словами, прокомментируйте орфографию и пунктуацию и т. д.

Анализ мини-отрывков из художественных произведений может сопровождать и традиционную 

орфографическую  работу.  Например,  обучающий  диктант  любой  разновидности  (выборочный, 

объяснительный и т. п.), формирующий определенный навык правописания. В этом случае ученики, 

записав под диктовку предложения и прокомментировав их со стороны правописания, обращают 

внимание на то, как каждый из этих отрывков по-разному живописует явление действительности, 

какие наблюдения поэтов обогащают наше представление об этом явлении, какие образные языко-

вые средства помогают точнее и ярче описать разные его признаки:

Ущелья гор полны мелодий дивных.

Босое утро входит в росный луг.

Над Сырдарьей

Звон кликов лебединых,

Ликуя, торжествует степь вокруг.

    Турсунай Оразбаева [8, с. 9]

144

Для лингвистического анализа на уроках русского языка можно использовать не только поэти-

ческие  и  прозаические  тексты,  но  и  пословицы,  поговорки,  лирические  песни  казахского  народа, 

мини-тексты, состоящие из двух-трех предложений, выбранных в соответствии с изучаемой темой 

из художественных произведений местных писателей.

Интересным будет на уроке русского языка следующий вид задания: 

Соотнесите русские и казахские пословицы: 

Балалы үйдің ұрлығы жатпас.

В доме с детьми тайн не бывает.

Бала қорыған жерге өш.

Ребенка тянет то, что запрещено.

Анаңың көңілі балада, балаңың көңілі далада.

Мать думает о детях, а дети об играх.

Ата – бәйтерек, бала – жапырақ.

Отец – дерево могучее, дети – его листья.

Балалы үй базар, баласыз үй мазар.

Ребенок до смеха охоч, а лентяй – до сна.

Бала күлкіге тоймас, жаман ұйқыға тоймас.

Дети — цвет души, светоч очей.

Бала – көңілдің гүлі, көздің нұры.

Материнское молоко – мед и детская речь – мед.

Ананың сүті – бал,

Баланың тілі – бал.

Дом с детьми – базар,

дом без детей – кладбище.

Местный материал очень удобен для анализа, полезен при записи различного рода примеров, в 

то же время он заставляет учащихся задуматься над многими вопросами жизни, помогает осознать 

свой гражданский долг и полюбить свой родной край. 

Использованная литература

1. Алгазина Н. Н. Формирование орфографических навыков. – М.: Просвещение, 1987. 158с.

2. Барлыбаева К., Заварзина Л. Русский язык в Казахстане и мотивы его изучения // Рус. яз. и лит. в 

каз. шк. 1993. № 11-12. С. 10. festival.1september.ru/articles/519322/

3. Благова Н. Г., Коренева Л. А., Родченко О. Д. О концепции обучения русскому языку с учетом ре-

гионального компонента (Для средней общеобразовательной школы). // РЯШ. 1993. № 4. С. 16-19.

4. Дейкина А. Д. Воспитание национального самосознания при обучении русскому языку. //РЯШ. 

1993. № 5. С. 3-11.

5. Львова С. И., Ляпина С. Н. Использование региональной лексики при обучении морфемике и сло-

вообразованию. //Русская словесность. – 1999. № 2. С. 43-46.

6. Лыжова Л. К. Региональный компонент в преподавании русского языка. //РЯШ. 1994. № 4. С. 11-14.

7.  Махсудова  З.  А.  Национально-региональный  компонент  предмета  «Русский  язык»  в  казахской 

школе в 5 – 6 классах (На материале лексики): Дис. ... канд. пед. наук: 13.00.02 Москва, 1999. 187 с. 

РГБ ОД, 61:99-13/565-0 planetadisser.com/see/dis_174476.html

8. Оразбаева Турсунай. «Я – твоя весна» (стихи). – Алма-Ата, «Жалын», 1986. 76с.

145

ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ АЯСЫНДА МЕКТЕПТЕ «ҚҰРМЕТТІ ҚАРАУЫЛ» 

ҮЙІРМЕСІН ҚҰРУ ҚАДАМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Ермембетов Ж. М. 

№ 27 жалпы білім беретін орта мектебі

Қарағанды қаласы 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

Аңдатпа

Бұл  мақалада  қосымша  білім  беру  аясында  «Құрметті  қарауыл»  үйірмесін  құру  қадамы  және  оның 

маңыздылығы қарастырылған.

Аннотация

В данной статье рассматриваются строение и важность кружка «Почетный караул» в рамках дополнитель-

ного образования.

Abstract

This article is about an impotance of additional education and making the club «Honoured guard».

Қазіргі  кезең  Қазақстанның  білім  беру  жүйесінің  түбегейлі  жаңартылуымен  сипатталады. 

Білім  беру  жүйесіне  тағылған  міндет  педагогикалық  кадрларды  даярлауға  жаңа  талаптар  қояды. 

Елдің  инновациялық  дамуына  қажетті  жеке  тұлғаға  бағытталған  оралымды  оқыту  мен  тәрбиені 

қамтамасыз  етуге,  құзіреттілікті  қалыптастыруға  қабілетті,  білім  алушылардың  шығармашылық 

дағдыларын дамытуға және «өздік білім алуға қабілеттілік» сияқты орталық шеберліктердің біріне 

үйретуге қабілетті заманауи педагогтың өзі оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру құралдарының дәстүрлі 

түрлерімен салыстырғанда түбегейлі түрде өзгеше түрлерін меңгеруге тиісті. 

Балаларға қосымша білім беру жүйесі білім алушылардың алуан түрлі қабілеттерін дамытудың 

бірден-бір әлеуеті болып табылады, отбасының білім алу сұранысын тез арада қамтиды, дамудың 

тұрақты ортасын жасап, саналы азаматтық ұстанымды қалыптасырады. Қосымша білім балалардың 

мектепте алған білімдері мен қабілеттерін тереңдетіп, кеңейте түсуге және осы орайда оның болашақ 

мамандығының негізгі бағыттарын анықтап алуға зор мүмкіндік береді. Бұл тұрғыдан қосымша білім 

алушылар – балалардың, ата-аналардың, педагогтардың тарапынан оған деген сұраныстың туындау 

себебі түсіндіріледі. 

Қосымша білімнің заманауи даму кезеңі қазақстандық білім беру жүйесінің жаңа сапалы деңгейге 

өту  үрдісінде  туындаған  жетістіктер  мен  сұрақтарды  есепке  ала  отырып  құрылуда.  Ал,  қосымша 

білім  беру  дегеніміз  –  бұл  білім  алушылар  мен  тәрбиеленушілердің  жан-жақты  қажеттіліктерін 

қанағаттандыру мақсатында жүзеге асырылатын тәрбиелеу мен оқыту процесі [1].

Қазіргі  таңда  ғылыми-техникалық,  өлкетану-туристік,  экология-биологиялық,  әлеуметтік-

педагогикалық,  әскери-патриоттық,  көркем-эстетикалық,  музыкалық  бағыттар  бойынша  641 

қосымша  білім  беру  ұйымдары  жұмыс  істейді  және  олар  600  мыңға  жуық  немесе  жалпы  бала 

санының  22,9  пайызын  қамтып  отыр.  Балаларды  қосымша  біліммен  қамтуда  Батыс  Қазақстан 

(83,3%) және Қостанай облыстары (62 %) алда келеді. Қарағанды облысында оқушылардың (44,9%), 

Шығыс Қазақстан облысында (36,5%), Астана қаласында (33,1%), Ақтөбе (30,2%), Павлодар (26,3%), 

Солтүстік  Қазақстан  (23,8%),  Маңғыстау  облыстарында  (20,8%)  қосымша  біліммен  қамтылған.  Ең 

төмен көрсеткіш – Оңтүстік Қазақстан облысының еншісінде (7,0%). Сол сияқты Қызылорда, Атырау, 

Алматы, Жамбыл, Ақмола облыстарында, Алматы қаласында да жағдай мәз емес. 

Атырау,  Жамбыл,  Қарағанды,  Қостанай,  Қызылорда,  Маңғыстау  облыстарында  Жас  туристер, 

Қызылорда,  Маңғыстау,  Солтүстік  Қазақстан,  Оңтүстік  Қазақстан  облыстарында  және  Алматы 

қаласында  Жас  техниктер,  Қызылорда  және  Маңғыстау  облыстарында  Жас  натуралистер  станса-

лары  жоқ.  Ал  Атырау,  Қызылорда,  Маңғыстау  облыстарында  Балалар  көркемсурет  мектептері 

ұйымдастырылмаған.

Дегенмен,  соңғы  жылдары  елімізде  қосымша  білім  беру  жүйесі  дамып,  кеңейіп  келеді.  Қазір 

қосымша білім беру ұйымдарында 16625 педагог қызмет атқаруда. Олардың қажырлы еңбегі, ты-

нымсыз  ізденісінің  арқасында  жалпыға  бірдей  орта  білім  беретін  7  372  мектепте  53  272  үйірме 

ұйымдастырылып,  барлық  оқушылардың  35,1  пайызы  қосымша  білім  берумен  қамтылды  [2]. 

Бүгінгі болмыста тірі болсын, жасанды болсын табиғатта қоғамдық қатынастар жүйесі, сана-сезім 

өрісінде қосымша білім көзі болып табылмайтын ештеңе жоқ. Дәл осы себептен ол тұлғаның түрлі 

қызығушылықтары мен мүдделерін қанағаттандыра алады. 

Балаларға арналған қосымша білім беру ұйымының негізгі міндеттері:

146

1) ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке 

тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби қалыптасуына бағытталған сапалы қосымша білім 

алу үшін қажетті жағдайлар жасау;

2) жеке тұлғаның шығармашылық, рухани, дене мүмкіндіктерін дамыту, олардың қабілеттерін 

іске асыру;

3) адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту 

үшін жағдай жасау арқылы зияткерлікті байыту;

4)  азаматтылық  пен  отансүйгіштікке,  өз  Отаны  –  Қазақстан  Республикасына  сүйіспеншілікке, 

мемлекеттік  рәміздер  мен  мемлекеттік  тілді  құрметтеуге,  халық  дәстүрлерін  қадірлеуге, 

Конституцияға және қоғамға қарсы кез келген көріністерге төзбеушілікке тәрбиелеу;

5)  азаматтық  ұстанымы  белсенді  жеке  тұлғаны  тәрбиелеу,  республиканың  саяси-қоғамдық, 

экономикалық және мәдени өміріне қатысуға қажеттілікті, тұлғаның өз құқықтары мен міндеттеріне 

саналы қарым-қатынасты қалыптастыру;

6) балалар бойында экологиялық мәдениетті тәрбиелеу, оларды табиғатты қорғау ісіне тарту;

7) қоғамдағы өмірге бейімдеу;

8) мазмұнды бос уақытты ұйымдастыру [3].

Оқу-тәрбие үрдісі түрлерінің мазмұны және көп түрлілігі біріге отырып оқушыларды қосымша 

білім  алу  жүйесіне  деген  қызығушылықтарын  оятуға  және  соған  қарай  тартуға  мүмкіндік  береді. 

Білім  беру  және  әлеуметтік  қызметтің  бағыттары  мен  салаларының  үлкен  ауқымы,  оқу  үрдісінде 

қолданылатын  алуан  түрлі  формалар  мен  әдістер  оқушылардың  әр  түрлі  қажеттіліктерін 

қанағаттандыруға және олардың шығармашылық пен әлеуметтік қызмет түрлерінде өздерін таныту-

ына мүмкіндік береді.

Қосымша  білім  бердің  сабақтары  негізгі  және  тұрақты  жұмыс  түрлеріне  оқу  үрдісінің  негізгі 

құрамдас бөлігі болып қарастырылатын оқушылардың өздік жұмысы жатады. Ал, өздік жұмысының 

әдістері  дегеніміз  –  ол  мұғалімнің  тапсырмасы  бойынша  оқушылардың  орындайтын  және  оның 

тікелей қатысуымен немесе жетекшілігі арқылы жүзеге асырылатын жұмыстары және оқушының 

жеке  ынтасы  бойынша  орындалатын  өздік  жұмыстары.  Оның  басты  мақсаты  –  сабақ  үстінде 

меңгерген  білім,  дағдыны  тереңдету,  оны  ұмыту  жағдайларын  болдырмау,  оқушылардың  талант-

тары пен қабілеттерін, дербес бейімділіктерді дамыту. Оқушылардың өздік жұмысына белгілі бір 

дидактикалық функцияларды орындау кіреді, олардың ішінде:

•  сабақ барысында меңгерілген білімді, дағдыны бекіту;

•  сабақ үстінде оқылған оқу материалының аясын кеңейту және тереңдету;

•  жаттығуларды өздігімен орындау қабілеттері мен дағдыларын қалыптастыру;

•  бағдарлама  материалының  шеңберінен  асатын  көлемде,  бірақ  оқушының  мүмкіндіктері 

есепке алынған жеке тапсырмаларды орындау жолымен өздігінен ойлауды дамыту;

•  жеке бақылаулар, тәжірибелерді орындау, оқу құралдарын жинау және дайындау;

•  оқуға деген оң көзқарастың қалыптасуына әсер ететін оқушылардың қызығушылықтары мен 

бейімділіктерін дамыту.

Оқушыларды  өздік  жұмысқа  баулу  үшін,  өзім  мектепте  АӘД  оқытушы-ұйымдастырушысы 

ретінде  қосымша  білім  беру  шеңберінде  үйірмесін  ұйымдастырдым.  Ұйымдастырудың  бірінші 

кезегі бұл бағдарлама әзірлеу. Бұл мәселені келесі мына төмендегідей негізгі жалпы нұсқауы бойын-

ша бағдарлама әзірлеуге болады:

1). Түсінік хат

2) Үйірменің базалық білім мазмұны 

3) Оқушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар 

4) Оқу тақырыптық жоспары

5). Дидактикалық материалдар

6) Қолданылған әдебиеттер тізімі

«Құрметті  қарауыл»  үйірмесін  құру  маған  оңайға  соққан  жоқ.  Өйткені  бағдарлама  әзірлеуден 

бұрын, бұл үйірмеге оқу материалдық базасын жасау керек болды. Бұндағы негізгі оқу материалдық 

базасы – өздігінен оқталатын Симонов карабинінің (СКС) ағаштан жасалған макеті. Алғашқы әскери 

дайындығының  оқу  материалдық  базасында  тек  Калашников  автоматының  макеті  болса,  ал  СКС 

карабиннің макетін кеңес уақытынан бастап бүгінгі күнге дейін ешқандай зауыттар жасап шығарған 

емес.  Алайда,  Алғашқы  әскери  дайындық  пәнінің  кітабында  карабинмен  жасалатын  әдістері 

көрсетілгенменде іс жүзінде бұл өткізілмейді. Бұған себеп біреу оқу материалдық базасының болма-

уы. Сондықтанда СКС карабиннің макетін жасау үшін – ізденушілік және еңбекқорлықты танытуға 

тура  келді.  Нәтижесінде  СКС  карабинінің  ағаштан  жасалған  макеттердің  арқасында  «Құрметті 

қарауыл»  үйірмесін  құрып,  оқушылардың  бұл  үйірмеге  деген  қызығушылығы  мен  құлшынысын 

арттыра түсті. Сонымен қатар, сабақта Республикалық ұланның арнайы бейне таспалары арқылы 

олардың осы үйірме арқылы үлгі алуына ықпал етті. Жалпы үйірменің бастамасы – бұл құлшындыру 

147

кезеңі болды. Ал одан әрі оқушылардың саптық әдістерді қарусыз және қарумен үйрету кезеңіне ай-

налды. Яғни, оқушылардың үйірмеге деген құлшынысын тудыртпай, одан әрі алға басу екі талай.

«Құрмет қарауыл» үйірмесі – оқушыларды дағды мен тәртіпке үйретудің маңызды үйірмелердің 

бірі  болып  табылады.  Ол  оқушыларға  саптық  тұрысты,  ұқыптылықты,  тәртіптілікті,  бөлімше 

құрамында  жекеленген  саптық  тәсілдер  мен  үйлесімді  қимылдарды  дереу  және  дұрыс  орында-

уды дағдыландыруға бағытталған. Ал, үйірменің негізгі мақсаты – қарумен түрлі қимыл-қозғалыс 

әрекеттерін орындай алу дағдысын қалыптастыру болып табылады.

Оқушыларды саптық дайындыққа үйрету мектептегі тәрбие үрдісінің бір бөлігі болып табылады. 

Саптық дайындық сабақтары оқушылардың барлық іс-әрекеті мен өміріне жағымды әсер етеді.

Оқушылардың  сапта  тұруы  және  сабаққа  қатысуының  өзі  оларды  тәртіптілікке  үйретеді,  ал 

саптық пәрмендерді орындау мұғалімге бағынуына мәжбүр етеді. Саптық дайындық оқушылардың 

ерік-жігерін шыңдайды, ілтипаттылық, жинақылық, байқағыштығын дамытады, тәртіпке келтіреді 

және оларды белгіленген тәртіпті сақтауға үйретеді, ұжымды нығайтады.

Іс-әрекеттің үйлесімділігі мен ширақтылығы, саптық тәсілдерді бір уақытта орындау оқушылардың 

рухын арттырады, өз іс-әрекетіне сенімділікті ұялатады. 

Саптық дайындық – бұл барынша практикалық іс-әрекет. Саптық тәсілдерді орындау элементтері 

дүркін-дүркін  жасалынатын  жаттығулармен  игерілуі  тиіс.  Сондықтанда,  сабақ  кезіндегі  саптық 

дайындықты мүмкіндігінше оқу тобының (бөлімшесінің) құрамында, жұптап (екі-екіден) өткізіледі. 

Мұғалімнің оқушыларды үйретуде нақ осындай тәсілмен ықпал етуі, олардың барлығын практикалық 

сабаққа тартуға мүмкіндік туғызады [4].

Үйірмелерге  белсене  қатысатын  оқушылар,  әдетте,  анағұрлым  жақсы  оқиды  және  жүктелген 

тапсырмаларға  шындап  кіріседі.  Үйірмелер  оқу  мен  қоғамдық  өмір  арасындағы  байланысты 

нығайтады,  пәнаралық  байланысты,  әсіресе,  жалпы  білім  беретін  пәндер  мен  арнайы  пәндер 

арасындағы байланысты дамытады. Ал, Құрметті қарауыл үйірмесінде мынадай пәнаралық байла-

ныс іске асырылады: 

1) «Қазақ тілі, орыс тілі»: сөз қорын алғашқы әскери дайындық саласына қатысты терминдермен 

толықтыру; 

2) «Физика»: «ауаның қарсылығы», «дененің массасы», «бірқалыпты және бірқалыпты емес сырғу», 

«қуат» және «күш» түсініктері туралы алынған білім негіздерін қолдану; 

3) «Биология»: шылым шегу және алкогольдің ағзаға тигізетін зияны туралы білімді қолдану; 

4) «Дене шынықтыру»: саптық жаттығуларды қолдану, кедергілерден өту; 

5) «Технология»: еңбексүйгіштік және ұзақ мерзім еңбек ету қабілетін тәрбиелеу. 

Сөйтіп, жоғары аталған пәнаралық байланыстың арқасында оқушылардың үйірмедегі жұмысы 

оқу үрдісін жандандырады, оқыту сапасын арттыруға ықпал етеді.

Дұрыс түсініктердің, пайымдаулардың, бағалаудың, дүниетанымның қалыптасуына бағытталған 

оқушының  ой-өрісін  дамыту  әдістері  болады.  Бұл  үйірмеде  сабақтары  мақсатты  түрде  мынадай 

әдістемелік нұсқауларды сақтаумен өткізіледі:

 

–ертеректе үйретілген тәсілдерді орындаудағы жаттығумен көрсету;

 

–жаңа саптық тәсілдерді қысқаша түсіндірулермен көрсету және осы тәсілді үйрету;

 

–үйретудің біржақты және екіжақты (дербес және жұппен) тәсілдеріне жаттығу;

 

–тәсілдерді ең жақсы орындау жарыстарын ұйымдастыру;

 

–«Дефиле» атты көрнекі орындау әдісін қолдану.

Көрсету  және  бақылау  көрнекілік  принципін  жүзеге  асыруға  әсер  етеді.  Бұл  әдістер 

тәрбиеленушілерге эмоционалдық тұрғыдан әсер етеді. Оларға ұсынылатын нысандардың мақсатқа 

сай  болуы,  бірізділігі,  оларды  қолдануда  белгілі  бір  мөлшерді  сақтау,  пайдаланылатын  көрнекі 

құралдардың  мақсатын  тәрбиеленушілердің  қабылдап,  түсінуі,  пайдаланылатын  көрнекіліктердің 

сапалы және эстетикалық жақтарын қамтамасыз ету, қабылдау нақтылығы мен дәлдігін қамтамасыз 

ету сияқты талаптар қойылады. Үйрету бағдарламасында оқушылар мыналарды біледі:

 

–сап және оның элементтерін анықтауды;

 

–сапқа тұру мен саптағы қозғалысқа арналған пәрмендерді, алдын ала берілетін және орында-

латын пәрмендердің арасындағы ерекше айырмашылықтары;

 

–саптық  және  жорықтық  адыммен  қозғалыс  жасау  тәсілдерді,  қозғалыстағы  және  орнында 

тұрғандағы бұрылыстарды;

 

–бөлімшені бір немесе екіқатарлы сапқа тұрғызу реті және пәрмендерді, сондай-ақ бірқатарлы 

саптан екіқатарлы сапқа қайта сап құру және керісінше;

 

–қарумен жасалатын тәсілдерін орындау кезеңдері мен пәрмендері;

 

–қарумен  қозғалыстар  және  бұрылыстар  жасауда  бір  орында  қарумен  тәсілдер  орындау 

кезіндегі әрекеттер мен пәрмендерді;

 

–бастыққа келу және одан кету кезіндегі әрекеттер мен пәрмендерді;

148

 

–бөлімшені  жазылма  және  жорықтық  сапқа  тұрғызу,  бөлімшені  жазылма  сапты,  жорықтық 

сапқа және керісінше қайта сапқа тұрғызу пәрмендерін.

Сонымен қатар, оқушылар мынаны жасай алады:

 

–сапта және саптан тысқары, орнында және қозғалыста сәлемдесуге жауап беруді;

 

–саптық тұрыста тұра білуді, саптық пәрмендерді орындауды;

 

–саптық  және  жорықтық  адыммен  қозғалыстар,  орнында  тұрғанда  және  қозғалыстағы 

бұрылыстар жасау;

 

–саптан шығуды және оған қайтып келуді орындауды;

 

–бөлімшені жазылма және жорықтық сапқа тұрғызуды;

 

–бөлімшені жазылмалы сапты жорықтық сапқа және керісінше, бір лектен екі лек бойынша 

және керісінше қайта сапқа тұрғызуды орындауды;

 

–СКС  карабинмен  «Аяқ-ҚА»,  «Иық-ҚА»,  «Алдыдан  (сол  және  оң  жақтан)  қарсы  алу  үшін 

Қарауыл-ҒА» әдістерді пәрмен бойынша орындауды.

Қосымша  білім  беретін  педагогтың  міндеті  –  бала  –  педагог  –  ата-ана  жүйесі  бойынша  өзара 

қарым-қатынасты  ұйымдастыра  отырып,  балаға  өз  ойын  дұрыс  талдауға,  жинақтауға  көмектесу, 

нағыз азаматтың қасиеттерін бойына жинаған, азаматтық міндеттерін бұлжытпай орындай білетін, 

қоршаған  ортаға  жылдам  бейімделетін  және  өз  Отанының  патриоты  бола  білетін  білікті  тұлғаны 

қалыптастырып, дамыту.

Қосымша  білім  беретін  педагог  мемлекеттің  мәнін  қоғамның  негізгі  институты  ретінде  түсіну 

арқылы  патриоттық  тәрбиені  жүзеге  асырады,  оқушының  тұлғасына  аса  мән  береді,  оларды 

білімді өз беттерімен алуға, ізденуге ынталандырады, жалпы оқу қабілеттерін және байланыс жа-

сау  дағдыларын  қалыптастырады,  балалардың  шығармашылық  мүмкіндіктерін  кеңейтеді.  Жас 

жеткіншектің бойында жолдастық, ұйымшылдық сезімдерін, еңбек қабілеттерін және экологиялық 

таным негіздерін тәрбиелейді. Шынайы өмірді, қоршаған ортаны (мектеп, ауыл, отбасы) зерделеу 

арқылы қоғам туралы түсінік қалыптасады. Бұл адамдар арасында өз орныңды сезінуге, тануға, Отан 

алдындағы борышыңды түсінуге ықпал етеді. 

жүктеу/скачать 4,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: