Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференция международная научно-практическая конференция

237

ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ И ЕЁ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ  

НА УРОКАХ ФИЗИКИ

Кошкин С. П.

Назарбаев Интеллектуальная школа 

физико-математического направления г. Кокшетау

РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН

Аңдатпа

Мақалада дифференциалды оқыту деңгейлі оқытудың нұсқалары қарастырылады. Деңгейлі оқыту оқушының 

жеке-тұлғалық қасиетін дамыту үшін қолданылады.

Деңгейімен оқыту-оқыту үрдісінің сапасын жақсарту үшін бағытталған.

Аннотация

В статье описывается один из вариантов дифференциального обучения – уровневое обучение. Оно является 

одним из методов раскрытия индивидуальности ученика и выбор для него наиболее благоприятных условий раз-

вития через предлагаемые дифференцируемые формы. 

Реализация системы уровневого обучения направлена на повышения эффективности образовательного процесса.

Abstract

The particular article describes one of the options of differential teaching, in particular, a level-based one. It is one of 

the methods that allows teacher to more effectively explore the student’s academic potential and then pick the best suitable 

resources for student’s following growth and development. Every step of the process has to be implemented through the prism 

of the suggested system of teaching. 

The main goal of implementation of the proposed system of level-based teaching is an improvement of efficiency of the 

educational process at school

Переход к новой образовательной парадигме и внедрение Национальной модели образования, 

ориентированного на результат, на нынешнем этапе связан с решением проблемы повышения обра-

зования учащихся. Достижение этих целей, как показывает практика, возможно при использовании 

новых технологий обучения.

Одним из возможных путей реализации задачи повышения образования учащихся является при-

менение технологии, основанной на уровневой дифференциации.

Дифференциация в переводе с латинского «difference» означает разделение, расслоение целого 

на различные части, формы, ступени.

Одним из вариантов дифференциального обучения является уровневое обучение, его следует рас-

сматривать как раскрытие индивидуальности ученика и выбор для него наиболее благоприятных ус-

ловий развития через предлагаемые дифференцируемые формы. «Реализация системы уровневого 

обучения направлена на повышения эффективности образовательного процесса» [1,с.23].

Личность каждого человека наделена только ей присущим сочетание черт и особенностей, об-

разующих её индивидуальность. Учет в обучении индивидуальных особенностей учащихся является 

важной психолого-педагогической задачей

Акцент целей в организации дифференцированного подхода в обучении: «обучать на наивысшем 

уровне познавательных возможностей всех учащихся; обучать не только знаниям, умениям и навы-

кам, но и способам умственной деятельности, методам приобретения знаний; развитие интеллекту-

альной, эмоционально-ценностной, волевой сфер ученика; обеспечит каждому ученику условия для 

максимального развития его способностей» [2, с.17].

В  настоящее  время  выделяются  два  основных  типа  дифференциации  обучения:  внешняя  и 

внутренняя.

Внешняя дифференциация характеризуется следующим:

•  Созданием однородных групп учащихся по способностям, интересам, склонностям;

•  Внешняя дифференциация реализуется в организации работы профильных классов, факуль-

тативов, гимназий и лицеев.

•  Внутренней дифференциации в отличие от внешней присуще следующие черты:

•  Создание смешанных классов, где детей изначально не разделяют по способностям;

•  Учет индивидуально-типологических особенностей детей осуществляется в специально соз-

данных группах внутри класса; разделение на группы может быть явным или неявным, состав 

групп меняется в зависимости от поставленной учебной задачи.

238

В основе дифференцированного обучения лежит учет психологических особенностей учащихся, а 

именно таких которые влияют на их учебную деятельность и от которых зависят результаты учения. 

Это такие особенности как память, внимание, воображение, мышление, способности. «Принцип ин-

дивидуального подхода в дидактике предполагает учет таких особенностей учащихся, которые влия-

ют на его учебную деятельность и от которых зависит результаты учения» [3,с.191].

Кроме психологических факторов на учебный процесс свое влияние оказывает и состояние здо-

ровья ребенка. Различные физические дефекты (расстройство зрения, слуха, задержки в умственном 

развитии)  делают  невозможным  нормальный  процесс  учебно-познавательной  деятельности  и  об-

уславливают необходимость в специальном обучении.

Дифференцированное обучение включает в себя ряд этапов:

1 этап: 1) Диагностика пробелов. 2)  Развитие познавательного интереса.

1. Диагностика пробелов.

Пробелы бывают нескольких видов:

А) в знаниях. Необходимо вести диагностическую карту учёта знаний. 

Б) пробелы в мышлении – здесь нужны упражнения по развитию логики.

В)  отсутствие  прилежания  –  надо  учить  учиться,  и  здесь  бывает  необходимо  психологическое 

воздействие.

2. Развитие познавательного интереса.

В урок и домашнее задание надо включать интересные задачи, кроссворды, проводить олимпиа-

ды, нестандартные уроки.

В итоге 1 этапа – разбить класс на группы:

I – наиболее подготовленные – те, кто могут усвоить материал шире программы;

II – основной уровень – те, кто способны усвоить программу;

III – уровень госстандарта.

II этап. Дифференциация помощи, содержания и процесса обучения.

1)  дифференциация  помощи  –  различное  количество  дополнительных  занятий,  подсказок 

при решении у доски.

2)  дифференциация содержания. Изучение темы начинается на одном уровне. Далее сильным 

учащимся на дополнительном занятии можно дать более углубленное понятие темы, либо задать на 

дом разобрать самостоятельно, затем объяснить то, что им не ясно.

Домашние задание задавать по группам I, II, III. При этом I группе не надо увеличивать объём, а 

усиливать трудность.

3)  дифференциация процесса обучения.

Необходимо каждому ученику обеспечить свой темп в продвижении. Сильного ученика вывести 

на более трудные задания, а затем и на опережающее обучение. Ученики III группы усвоят в это 

время госстандарт.

III этап. Дифференцированный контроль. Это разноуровневые самостоятельные и контрольные 

работы. 

Самые широкие возможности для дифференциации предоставляет этап закрепления и при-

менения  знаний.  На  этом  этапе  урока  необходимы,  прежде  всего  групповые  занятия  учащих-

ся, в ходе которых они выполнят конкретные задания, соответствующие их учебным возможно-

стям. Задания в зависимости от уровня группы различны по трудности и по количеству. Работа 

в группах происходит следующим образом: ученики знакомятся с заданием, все приступают к 

его выполнению. Если результат у всех одинаковый, то выполняют другое задание. Если кто-то 

получил другой результат, чем другие, он должен объяснить, как его нашел и по возможности 

найти ошибку. Если какая-либо группа испытывает трудности, учитель включается в работу и 

руководит обсуждением.

Для контроля знаний и умений, составляются задания по трем уровням усвоения знаний.

К заданиям первого уровня относятся задания, подобные тем, которые решались на первых уро-

ках. Эти задания направлены на усвоение изученного в процессе применения изученных явлений и 

законов.

К заданиям второго уровня относятся задания на систематизацию и упорядочение изученного 

материала.

К заданиям третьего уровня относятся задания познавательно-поискового типа, в процессе вы-

полнения которых учащиеся вместе с совершенствованием и углублением ранее усвоенных знаний, 

приобретают ещё и новые знания. При решении таких заданий учащиеся сталкиваются с новыми 

задачами, возникает проблемная ситуация, требующая поисков путей овладения новыми методами 

и приемами решения проблем.

239

Каждый из учащихся обязательно выполняет задания 1 уровня и по своим способностям выпол-

няет задания высших уровней. При этом, появляется интерес учащихся для решения других задач. 

Решение заданий высших уровней становится целью каждого ученика.

Тематическая контрольная работа с разноуровневыми заданиями учащиеся выполняют без по-

сторонней помощи. По каждой теме строится мониторинг развития всех учащихся, чтобы можно 

было выявить отстающих по данной теме, для дополнительной работы.

В качестве примера по теме «Электромагнитная индукция. Электромагнитные колебания». Для 

учащихся могут, предложены следующие задания. Варианты имеют различный уровень сложности, 

и могут быть использованы как для групповой, так и для индивидуальной работы.

1А. Найдите энергию магнитного поля катушки, если индуктивность ее 0,4 Гн, а сила тока в ней 

10 А? 

2А. Катушка индуктивностью 25 мГн включается в сеть переменного тока. Определите сопротив-

ление катушки при частоте 240 Гн?

3А. Чему равна длина волн, посылаемых радиостанцией, работающей на частоте 1500 кГц?

4А. Чему равен магнитный поток однородного магнитного поля, создаваемый электромагнитом, 

если индукция магнитного поля 0,5 Тл, а площадь поперечного сечения электромагнита 100 см2?

5В. Катушку какой индуктивности надо включить в колебательный контур, чтобы при электро-

емкости 4 мкФ получить колебания с частотой 10 кГц?

6В. Конденсатор электроемкостью 10 мкФ, заряженный до напряжения 100 В, разряжается через 

катушку с очень малым электрическим сопротивлением и индуктивностью 10-3 Гн. Найдите макси-

мальное значение силы тока в катушке?

7С. Магнитный поток через контур из проводника с электрическим сопротивлением 2 Ом рав-

номерно увеличился от 0 Вб до 3*10-4Вб. Какой заряд при этом прошел через поперечное сечение 

проводника?

Только при последовательном переводе учащихся с одной ступени знаний на другую можно быть 

уверенным, что проделана необходимая работа для предупреждения появления пробелов в знаниях 

учащихся.

При обучении по данной технологии, прежде всего, необходимо формировать у обучающихся 

профессиональную самостоятельность, развивать интерес к своей профессии, к процессу обучения, 

тем более, что эта технология наиболее благоприятна для достижения целей.

Использованная литература

1. Караев Ж. А. Об одной педагогической технологии. Журнал «Поиск» №3, 1998 г. 2. Караев Ж.А. 

«Ноу-хау» – технология разноуровневого обучения, «Учитель Казахстана» №13, 1999 г.

3. УНТ И. Э. «Индивидуализация и дифференциация обучения» М.: Педагогика»,1990 г. стр191

240

ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУШІЛІК  

ІЗДЕНІСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Магзумова А. С.

Орал қаласындағы физика-математикалық бағыттағы 

Назарбаев Зияткерлік мектебі 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

Аңдатпа

Бұл  мақалада  дарынды  оқушының  шығармашылық  бағытының  ашылуына,  дамуына,  қоршаған  ортаға 

өзін-өзі  жарнамалауына  көмек  көрсетуге  бағытталған  іс-шаралар  көрсетіледі.  Мектеп  ұстаздарына  дарынды 

оқушылармен жұмыс жасаудағы мақсаттар мен міндеттерді орындаудағы жұмыс түрлері баяндалған.

Аннотация

Проектно-исследовательская деятельность дает возможность включать в процесс обучения самостоятель-

ные исследования и решение творческих задач (индивидуально и в малых группах). Учащийся принимает участие в 

постановке проблемы, в выборе методов ее решения. Так осуществляется процесс приобщения одаренного ребенка 

к творческой, исследовательской работе.

Abstract

The main issue is to disclose student’s scientific and gifted abilities, study and determine good cognitive qualities. And 

invariable  result  of  teaching  is  to  form  a  versatile  individual  who  can  prove  his  ideas,  use  his  knowledge,  participative, 

intelligent and humane person with formed civil point of view.

Қазіргі таңдағы әлемдік ғылым мен білім беру саласындағы жетістіктерге негізделген жаңа жүйе 

еліміздің білім беру саласына терең енгізіліп отыр. Бұл өзгерістер өз кезегінде болашақ интеллекту-

алды ұлтты қалыптастырудың кепілі болмақ. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Интеллектуалды ұлт-

2020» ұлттық жобасы идеясына «оның басты мақсаты – жаңа қалыпта қазақстандықтарды тәрбиелеу, 

сондай-ақ  Қазақстанды  бәсекеге  қабілетті  адамдық  капиталы  бар  мемлекетке  айналдыру»  деп, 

нақтылаған болатын.

Бүгінгі жаһандану жайлап бара жатқан қоғамның мектепке әлеуметтік сұранысы бүгіндегі білім 

беру үрдісінің мақсаты мен міндетін түбегейлі өзгертуді қажет етеді. Қоғамдағы адамдар кез-келген 

жағдайға дайын, өзіндік пікірі қалыптасқан проблемалық әрекеттен жол таба білетін тұлға болуы 

қажет. Осы тұрғыда білім берудегі негізгі мақсат әрбір оқушыға өзіндік қабілетіне қарай бабын таба 

оқута  білу  мен  жеке-дара  көмек  көрсету  болып  табылады.  Жеке  қабілеттің  дамуы  әр  оқушының 

тұлғалық қалыптасуына әсер етеді. Қазіргі білім беру үрдісі бойынша логикалық ойлау қабілетін да-

мыту жағын ойластыру жолға қойылған. Дәстүрлі оқу үрдісі оқушыға негізінен, дайын, өңделген, оқу 

материалдарын ұсынады. Оның белсенділігі мен шығармашылығының дамуына қолайлы жағдай жа-

сала қоймайды. Ал, жаңа талаптар бойынша оқушы өзінің дербестігінің, соны ойлай білу қызметінің, 

шығармашылық әрекеттерінің нәтижесінде біліктілікке қол жеткізуі тиіс. 

Бүгінгі  білім  берудегі  тәжірбие  оқушылардың  әртүрлілігін  көрсетіп  отыр.  Білім  берушінің 

алдындағы басты назар аударатын негізгі міндеттердің бірі – дарынды балаларды анықтап, оларға 

адамгершілік қасиеттерді дарыту, шығармашылыққа үйрете отырып, терең біліммен қаруландыру. 

Интеллектілері  шығармашылыққа  жақын  сараптай  алатын,  байланысын  сезе  алатын  өте  жақсы 

дамыған  оқушылар  өз  қатарларынан  өзгешелініп  тұрады.  Олар  өздерін  қызықтыратын  сұраққа 

үнемі  жауап  іздеп,  білімқұмарлықтарымен  және  өзіндік  ізденімпаздықтарымен  көзге  түседі. 

Дарынды балалар мектепке баруға құлшынады, сабаққа барған кезде осындай дарынды балалармен 

қиын жағдайға ата-аналар да, оқытушылар да тап болады [1, 5-б]. Осындай білімқұмар балаларға 

сынып іші жалықтырып жібереді. Мұғалімдер сынып ішіндегі барлық баламен жұмыс жасауы үшін 

тырысып бағады, себебі бір сыныпта дарынды баламен қатар, қабылдауы төмен балалар да отырады. 

Оқу бағдарламасын барлығына дерлік ұғындыру, барлығымен жұмыс жасау мұғалімге қойылатын 

басты талап. Ендеше, осындай жағдайлар дарынды баланы жалықтырып алмау үшін арнайы жұмыс 

жасау қажеттігін көрсетіп отыр.

Балалар  дарындылығын  зерттеумен  және  ерекше  балаларды  оқыту  және  тәрбиелеудің 

психологиялық-педагогикалық  жақтарын  қарастыру  қырлары  әр  қилы  болуы  тиіс.  Қазіргі  күнде 

ерекше қабілетті балаларды іріктеп, олардың әрі қарай дамуы үшін жағдайлар жасауы керек екендігі 

анық. Себебі, баланың қабілеттері мен таланттарын толық ашу өзіне ғана емес, мемлекетке де қажет 

болып  табылады.  Жаңа  технологияларды  практикаға  енгізу  және  игертудегі  сапалы  қадамның 

241

сандарынан қоғамның стандартты емес ойлау қабілетіне ие, өндірістік және әлеуметтік өмірге, жаңа 

мазмұн енгізетін, болашаққа қатысты жаңа міндеттерді қойып, оларды шеше алатын мамандарға 

деген қажеттілік өсті.

Дарынды  баламен  жұмыс  жасауда  білім  ордасының  мақсаты  –  оқушыларға  өз  қабілеттерін, 

өзіндік  қызығушылығы  мен  қоғам  мүддесіне  сәйкес  толық  іске  асыра  алатындай  жағдай  жасау, 

олардың қабілеттерін, ерекшеліктерін ашып, дамыту. Ол үшін: 

1. оқушылардың ғылыми қоғамының құрылуы оқушылардың ғылыми – зерттеу жұмыстарына 

қызығушылығын арттыру үшін жағдай жасау; 

2.  ғылыми  –  зерттеу  проблемаларын  шешу  барысында  қоғам  мүшелерін  өз  бетімен  жұмыс 

жасауға дағдыландыру;

3. ғылым, техника, өнер саласындағы жетістіктерін танымал ету;

4. шығармашылық қабілеттерін таныту және дамыту;

5. ғылыми ізденудің әдістерін үйрету;

6. шығармашылық сипаттағы жеке тұлғаларды тәрбиелеу жұмыстарын жүргізу;

7. ғылыми білімнің әр адам үшін және жалпы қоғам үшін маңыздылығын ұғындыру [2, 6-б].

Дарындылық  ұғымының  бүгінгі  білім  беру  үрдісіндегі  мәні  мен  маңызы  өте  зор.  Білім  мен 

ғылымның  даму  сипатында  елімізге  өзіндік  көзқарасы  қалыптасқан  тұлғаларды  даярлауда  интел-

лектуалды дамыған шығармашыл білім алушылардың ролі айқын. Қазіргі таңда еліміздегі болып 

жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру саласындағы міндеттерді орындауды жаңаша сипатта 

қарастыра отырып, қол жеткен жетістіктерге сын көзбен сараптау және оны бағалауда озат техноло-

гиялар арқылы оқушылардың дарындылығын дамытуды басты назар етіп алды.

Дарындылықты анықтауда бірнеше жақта қарастырылды. Олар: интеллектуалдық дарындылық, 

шығармашылық  дарындылық,  әртістік  дарындылық,  музыкалық  дарындылық,  техникалык 

дарындылық және спорттық дарындылық. Баланың жанына жақын дарындылықты дәл тауып, соны 

жандандыруға жұмыс жасалынғанда дарынды баламен жұмыс өз нәтижесін табады.

Дарынды балалар қабілетін анықтауды ғалымдар үш деңгейде қарастырады. Олар: теориялық, 

әдістемелік, педагогикалық – ұйымдастыру.

1. Теориялық-дарындылықты анықтау.

Әр  оқушының  дамуы  мен  келешекте  оқыту  аспектілерін  ұйымдастыру  және  оның  зерттеу 

жұмысының нәтижесі негіз бола алады.

2.  Әдістемелік-қабылданған  анықтау  әдісі  мен  дарынды  оқушының  білімін  дамыту 

бағдарламасының сәйкестігі.

3.  Педагогикалық-ұйымдастыру-дарынды  балалармен  диагностикалық  жұмысты  таңдау  түрі 

мен ұйымдастыру әдісінің болжамы.

Бала бойындағы дарындылық, ғылымилық қабілетін ашу, жақсы танымдық қасиеттерін зерттеу, 

айқындау – ең басты мәселе. Ал оқытудың түпкілікті нәтижесі – өз ойын дәлелдей алатын, жан – 

жақты  білімді,  білімін  жүзеге  асыра  алатын,  қалыптасқан  өзіндік  азаматтық  көзқарасы  бар  іскер, 

ақылды,  адамгершілігі  мол  тұлғаны  тәрбиелеп  қалыптастыру.  Ол  үшін  белгілі  бір  жоба  болуы 

шарт. Яғни, оқушының дарындылығын айқындау, шығармашылық дарындылығын зерттеу, анықтау, 

белгілі  бір  бағыт  –  бағдарлама  бойынша  жұмыс  жүргізу  қажет.  Оқу  жылының  басында  дарынды 

балаларға  арналған  тиімді  жұмыс  жоспарын  құрылған  жөн.  Ол  оқушылар  осы  жоспар  бойынша 

жұмыстарын жасап, күнделіктеріне толтырып жазып отырады [3, 8-б]. 

Оқушының дарындылығын анықтап, дамыту мақсатында әр пән мұғалімінің алдында төмендегідей 

мақсаттар мен міндеттер болуы орынды:

1.  Дарынды  оқушының  ақыл-ойының,  эмоционалдық  және  әлеуметтік  дамуы  мен 

ерекшеліктерінің өзіндік ашылу деңгейі мен өлшемін ескеру;

2. Жан-жақты ақпараттандыру;

3. Коммуникативті бейімдеу;

4. Дарынды оқушының шығармашылық бағытының ашылуына, дамуына, қоршаған ортаға өзін-

өзі жарнамалауына көмек көрсету;

Осы  мақсаттар  мен  міндеттерді  орындауда  мектеп  ұстаздары  мынандай  жұмыс  түрлерін 

қолданады:

1. Икемді және ұтқыр оқу жоспарын құрады;

2. Жеке пәндерді оқытуда тәуелсіз қозғалыс жасайды;

3. Дарынды оқушының өзінің жұмысын өзі жоспарлап, шешім қабылдауына ықпал етеді;

4. Дарынды оқушының қызығушылығына байланысты оқу жоспарын құрады;

Осындай жұмыс түрлерін ұйымдастыруда ұстаздар мынандай мәселелерге баса назар аударады:

1.  Пән  сабақтарында  шығармашылық  сипаттағы  тапсырмаларды  іріктеу,  орындау,  талдау 

жұмыстарын жүйелі жүргізуге;

242

2. Дарынды оқушылардың білім деңгейі мен олардың өз мүмкіндіктерін пайдалану көрсеткішін 

арнайы әдістемелер бойынша жүйелі түрде тексеріп отыруға;

3. Сабақтан тыс мезгілде жүргізілетін жұмыстарға – пәндік олимпиада, ғылыми конференцияға, 

интеллектуалдық турнирлер мен шығармашылық байқауларға дайындық жұмыстарын жыл 

бойы жоспарлы жүргізуге;

4. Білім беру мекемелерінде дарынды оқушылар үшін арнайы сыныптар мен топтар құрып, оқу 

бағдарламаларын жеделтетіп оқытуды ұйымдастыруға;

Дарынды оқушылармен жасалынатын жұмыс түрлері:

1. Баланың қызығушылығына әрі табиғатына қарай ғылыми жұмысқа баулу;

2. Пәндік олимпиадалық жұмыстарға дайындау;

3.  Қазіргі  кезде  жақсы  дамып  келе  жатқан  дебаттарға,  пікір  –  сайыс  яғни  интеллектуалды 

ойындарға дайындау;

4. Мектептің ғылыми қоғамындағы үйірме жұмыстарын ұйымдастыру. 

Дарынды баламен жасалынатын жұмыс барысында төмендегідей бағыт-бағдарды жоспарлаған 

орынды:

1. Оқушымен жасалынатын жұмыстың икемді және ұтқыр формасы құрылуы тиіс;

2. Жеке пәндерді оқытуда бағдарламадан тыс материалдар негізі қамтылып, тәуелсіз құрылымы 

жасалуы қажет;

3. Дарынды оқушының ғылыми жұмысының жоспары өзі қалауындай етіп жасағаны орынды, 

өзіндік шешім қабылдауына ықпал ету қажет;

4. Дарынды оқушының қызығушылығына байланысты мұғалімнің өзіндік оқу жоспарын құру;

5. Оқушыға ЖОО-на ғылыми жетекшілік жасайтын ұстаз бен тығыз байланыс жасауына ықпал 

ету;

6. Дистанциялық оқуды ұйымдастыру [4,9-б].

Дарынды  баламен  жұмыс  негізінде  біріншіден:  өзін-өзі тануға,  өзін-өзі  тәрбиелеуге, жаңашыл, 

төзімі  берік,  үнемі  өзін  дамытуға,  ізденетін,  экспериментшіл,  принципке  берік,  ешкімді 

қайталамайтын,  энтузиазист,  бойына  дарындылықты  қалыптастыра  білетін  тұлғаны  күтеміз. 

Екіншіден:  дарынды  балалар  келешектегі  кәсіби  мамандық  таңдауда  өздері  шешім  қабылдайды. 

Және олар мектептегі жасалынған жұмыс негізінде болашақ мамандықтарын қателеспей таңдай ала-

ды және болашақта жақсы маман иелері болып шығады. Үшіншіден: дарынды баламен жұмыс бары-

сында мектеппен ғана шектелмей, жоғары оқу орындарымен байланыс жасалынады; Төртіншіден: өз 

беттерімен дарындылық орталығын құруға мүмкіндік жасалынады; 

Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастыруы мақсатты, әрі жүйелі түрде бағыттау 

керек. Сондықтан да ғылыми жоба технологиясының тиімділігі күннен күнге артуда. Жобалау тех-

нологиясын қолданудағы негізгі мақсат – оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен 

жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру 

және сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта әр түрлі жағдаяттарда, 

әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу. Егер оқушы ғылыми жоба тақырыбын 

дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса – ол болашаққа дұрыс бейімделген 

тұлға болып қалыптасады. Әр түрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай отырып, әр түрлі адам-

дармен тіл табыса отырып, әр ортада дұрыс бағыт-бағдар бере алады.

Сонымен, оқушының ғылыми жұмысының тиімділігі – көзбен көріп, құлақпен естіп, есте сақтай 

отырып,  оқушыны  ізденіске,  іскерлік  пен  танымдық  ынтаға,  шығармашылық  қабілетті  жетілдіру 

арқылы түрлі мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелеуде. 

Оқу  үрдісіндегі  ізденушілік  бағыт  оқушылардың  теориялық  білімдерін  практикалық  білік-

дағдылар  арқылы  бекітуге  мүмкіндік  жасайды.  Сонымен  қатар,  оқушылардың  логикалық  ойлау 

қабілеттерін дамытып, алдарына нақты мақсаттар қоюға, оны орындау әдіс-тәсілдерін таңдай білуге 

үйретеді.

Оқу-тәрбие бағытындағы барлық өзгерістерді қамтып, озат педагогикалық тәжірибелерді зерт-

теп, жаңа тұжырымдар жасасақ, бұл бағытта оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулитын, 

таным  белсенділігін  арттыратын  түрлері  қажет-ақ.  Солардың  бірі  –  оқушылармен  жүргізілетін 

ғылыми орталық аясындағы зерттеу жұмыстары болмақ. 

Жұмыстарды жүргізу барысында мұғалім оқушыларды өз бетімен көп ізденуге, шығармашылық 

қабілеттерін  арттыруға,  зерттеуді  үйретуге  тырысады.  Кез  келген  тақырып  бойынша  ең  алдымен 

сол тақырыптың тарихына көп көңіл бөлуді қадағалау керек. Себебі, шығу тарихын зерттеп алмай 

кез келген дүниенің сырын түсіну мүмкін емес. Осыдан кейін оқушы тақырып бойынша жан-жақты 

зерттеулер жүргізеді, барлық қыр-сырын ұғынуға тырысады, ғалымдардың осы тақырып төңірінде 

жүргізген  зерттеулерін  талдайды.  Сонымен  қоса  тақырыпқа  сай  қызықты  деректер  жинақтайды. 

Осы жұмыстарды жүргізіп болған соң өз тараптарынан қандай жұмыс жасау керектігін (сауална-

ма,  сұхбат,  тәжірибе,  т.  с.  с.)  айқындап  алып  соған  кіріседі  де  нәтижесі  бойынша  талдау,  анализ 

243

жасап,  қорытынды  шығарады.  Осы  жұмыстардың  барлығын  орындау  кезінде  мұғалім  дарынды, 

«зерттеуші» оқушылардың ата-аналарымен тығыз байланыс жасайды. Бұл да өте қажет, себебі ата-

ананың қолдауы баланы «қанаттандырады».

Ізденуші оқушылар өз тақырыбының ерекшіліктерін, өзектілігін, маңыздылығын сезіне отырып 

түрлі  әдіс-тәсілдер  арқылы  өзін  қанағаттандыратын  нәтижеге  жетіп  отырады.  Ізденіс  барысында 

оқушыларға  шығармашылық  мүмкіндіктер  беріледі.  Оқушылар  дүниетанымының  мүмкіндігіне 

қарай, ғылыми түрде тапсырмалар беріледі. Мұғалім мен оқушы бірлесе отырып, ғылыми жұмыстың 

көкейкестілігін,  шығармашылық  аясын  айқындайды,  осы  міндеттер  бойынша  оқышылармен 

қосымша ізденуге жағдай жасай алады. 

Осы  жұмыс  барысында  ғылыми  жұмысты  жүргізудің  теориялық  принциптерін  пайдаланып, 

жұмыстанып келемін.

1. Ғылыми жұмысты ұйымдастыруда белгілі бір тақырып бойынша көмек көрсетемін, қосымша 

мағлұматтар беремін.

2. Ғылыми бағыт бойынша зерттеу материалдарының тізбесін жасаймыз және сұрыптаймыз.

3. Жұмыстың өміршеңдігіне мән беріп, ортамен байланысына көңіл бөлу.

4. Зерттеу кезеңдері бойынша қолданатын әдіс-тәсілдерді анықтаймыз.

5. Оқушының жұмыс барысындағы жеке қолтаңбасы, жаңалық қыры, шығармаларын талдай 

білуі ескеріледі.

6. Жұмыстың соңында қорытындылар мен пайдаланылған әдебиеттердің тізіміне көңіл бөлінеді 

[5, 8-б].

Ғылыми-зерттеу  жұмыстарын  ұйымдастыру,  дамыту  –  оқушы  шығармашылығын 

қалыптастырудың нақты жолдарының бірі екенін де естен шығармау қажет. Бұл жұмыс заманауи 

ақпараттық технологияларды қолдана отырып, қажетті бағдарлы базаларға еніп, деректер қорымен 

жұмыс жасауды қамтамасыз етеді.

Қазіргі  оқытушының  басты  қызметі  –  білім  беру  мен  жеке  тұлға  тәрбиесін  сабақтастыру  бол-

са,  оқушылармен  ғылыми-зерттеу  жұмыстарын  жүргізу  арқылы  олардың  өзін-өзі  дамыту, 

шығармашылық,  ізденімпаздық  қасиеттерін  қалыптастырылады.  Сондықтан  мұғалім  оқушының 

қабілеттерін  дамыту,  талантты  балалардың  талабын  ұшқырлау  мақсатында  заман  талабына  сай, 

жаңа  технология  қолдану  арқылы  жұмыс  жасау  керек  деп  есептеймін.  Соның  ішінде,  оқушыға 

ғаламтормен  жұмыс  жасауды  үйрету,  өз  бетімен  сауалнама,  сұхбаттасуларды  жүргізіп,  оларды 

видеоға  түсіріп,  оларға  талдау  жасалуын,  нәтижесі  бойынша  қорытынды  жасай  білуін  қадағалау 

керек.

Қай жұмысты болсын қызығушылықпен, ынтамен жасаса нәтиже шығатыны анық. Ал біздің да-

рынды оқушыларымызды қызықтыру, ынталандыру өз қолымызда.

Оқушыларды зерттеу жұмысын жүргізуге үйрету үшін :

 

– мұғалімнің өзі теориялық білімдерін жетілдіріп отыруы қажет;

 

– зерттеу процесіне баланы үзбей, сатылы түрде қатыстыру;

 

– зерттеу кезеңдері мен әдіс -тәсілдерін айқындап алу;

 

– зерттеу барысында өз бетімен қорытынды жасай алу;

 

–  шығармашылық  жаттығу,  тапсырмалардың  мазмұнын  оқушылардың  жас  ерекшелігіне, 

қызығушылығына сай таңдау;

 

– оқушы жетістігін мадақтап, көтермелеу керек.

Баланы зерттеу жұмысына дайындау, оны зерттеушілік ізденіс дағдылары мен іскерлігіне үйрету 

қазіргі білім берудің маңызды міндеті болып отыр. «Зерттеу» түсінігі «Үлкен кеңес энциклопедия-

сында» «жаңа білім шығару процесі және танымдық қызметтердің бір түрі болып табылады» деп 

беріледі.  Танымдық  қызмет  үйренушілерге  қолданғанда  шығарушы  «өнімсіз»  және  білімді  қайта 

құру (шығармашыл, зерттеушілік) болуы мүмкін.

Бала-табиғатынан  зерттеуші,  зерттеушілік  ізденіс  –  табиғатпен  берілетін  қасиеттің  ажыра-

мас бөлшегі. Жаңа әсер алу, көп білуге құштарлық, үнемі қадағалауға және эксперимент жасауға 

ұмтылу, әлем туралы жаңа мәліметтерді өз бетінше іздеу бала мінезінің маңызды белгілері ретінде 

қарастырылады.  Зерттеушілік,  ізденушілік  белсенділік  –  баланың  табиғи  жағдайы,  ол  әлемді 

танығысы, білгісі келеді. Баланың бұл табиғи белсенділігі зерттеушілік мінез-құлықтың мәні [6,10-б].

Зерттеушілік  әдісін  қолдану  қажеттігі  оқушының  білім  алу  процесінде  қоршаған  ортасына 

қызығушылығымен,  сүйіспеншілікпен  қарауымен  түсіндіріледі.  Оқушының  өз  бетінше  зерттеу 

жүргізуі оның жеке талабын қанағаттандырумен көкейінде жүрген сұрақтарға жауап табуға үлкен 

ықпал етеді. Одан басқа, өз бетінше зерттеу жүргізу интеллектуалдық және шығармашылық қабілеті 

мен ойлау, зерттеу білігінің дамуына мүмкіндік туғызады. Оқушы өз бетінше зерттеу жүргізу арқылы 

қоршаған ортасын тани алады, жаңа білімді дайын күйінде емес, өзі үшін жаңа білім ашады.

244

Дарынды оқушының ізденушілік қасиетін қалыптастыру оқытудың түрлі формалары мен әдістері 

арқылы жүзеге асырылады. Солардың ішіндегі ең тиімдісі (зерттеуге оқыту)- оқушылардың ғылыми 

қоғамын ұйымдастыру.

Сондықтан  мектеп  оқушыларының  дарындылығын  дамыту  жұмыстарын  жүйелі  ұйымдастыру 

басты мақсат, ғылыми проблема болып табылады.

Жеке  тұлғаны  дамытып  қалыптастыру  үшін  олардың  өзгермелі  әрекеттерін  айналадағы  нақты 

құбылыстар  мен  таныс  объектілерді  зерттеумен  байланыстырудың  маңызы  зор.  Тақырыпты 

таңдағанда  «мені не қызықтырады?»-деген  сұраққа жауап беру керек. Тек мұғалім оқушыға жоба 

жаза алатынын және жақсы идеялардың барлығы да жазу кезінде болатынын түсіндіріп, оқушының 

жазуға  деген  қызығушылығын  арттырса  сонда  бала  зерттеу  жұмысын  жазуға  талпынады.  Зерттеу 

жұмысымен  айналысу,  шығармашылық  жоба  жазу  оқушының  аналитикалық  ойлау  қабілетін  да-

мытады, шешім қабылдай алу қабілетін қалыптастырады. Оқушыны ізденушілікке баули отырып, 

ғылым мен техниканың жетістігіне сәйкес армандарына жетуге, өз жолдарын дәл табуға көмектеседі.

Оқушыны ғылыми-зерттеу жұмысына қатыстыру үшін алдымен, оны қызықтыра отырып, зерт-

теу талабын қалыптастыру керек. Яғни оқушы ақпаратты ала білуге, оны басқаларға хабарлай білуге 

талпынуы тиіс. Ең алдымен оқушыны өздігінен шешім қабылдауға, ақпараттар алуға, оны басқаларға 

жеткізе білуге үйрету қажет [7, 9-б].

Оқушылардың  танымдық  белсенділіктерін  қалыптастыру  –  оларды  ғылыми-ізденіс  аймағына 

енгізудің басты жолы. Оқушылардың ғылыми қоғамы мұғалімдермен бірлесе отырып, балалардың 

ынтасы,  қабілеттерін  ескеріп,  өз  қалауларына  жол  ашып,  іздену,  зерттеу  тақырыптарын  алуды 

ұйымдастыру, ғалымдармен тікелей байланыса отырып, ұйымдастыру жұмыстарын жүргізуі керек. 

Оқушыларды ғылыми ізденіске баулу мақсатында «Мен-зерттеушімін», «Мен – жобалаушымын» де-

ген дәптер арнату. Дәптерге оқушылар ғылым әлеміне енудің түрлі жолдарын жазады, ұлы ғалымдар 

еңбегі, өмірінен мәліметтер береді. Оның маңызы оқушыларға практикалық та, теориялық та көмек 

бере алатынында. Ол әр баланың алдында жатады. «Мен-зерттеушімін» тақырыбында оқушылармен 

«дөңгелек үстел», әңгімелер өткізуге болады. Алғашқы әңгімелерде «ғылыми жұмыстардың түрлері» 

сөз  болады.  Бұл  жұмыстың  тиімділігі  оқушылардың  ғылым  туралы  ұғымдарын  кеңейтуге  ықпал 

етіп, іздену, зерттеу жұмыстарының түрлерімен таныстырады [8, 4-б].

Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өнуі, әлемде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің 

қалыптасуына,  даму  бағытына  тікелей  байланысты.  Сондықтан  да,  мемлекет  басшысы  болашақта 

қазақ елінің көсегесін көгертіп, ғылымын көркейтер деген үмітпен жас дарындарға үлкен назар ауда-

руда, қолдау көрсетуде. Осы орайда қандай да болмасын білім беру мекемесі оқушыларға мемлекеттік 

білім стандартына сай білім берумен шектеліп қалмай, оларды ғылыми ізденіс жұмыстарға тартып, 

шығармашылық, дарындылық қабілеттерін дамыту бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.

жүктеу/скачать 4,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: