Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

60 
 
 
 
 
УДК: 612.392.69 
 
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ СОВМЕСТНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ УКРАИНСКОГО 
ГОСУДАРСТВЕННОГО НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОГО ИНСТИТУТА 
НАНОТЕХНОЛОГИЙ И РЕСУРСОСОХРАНЕНИЯ И ЮЖНО-КАЗАХСТАНСКОГО 
ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ АУЕЗОВА 
 
Линник В.А. 
Украинский государственный научно-исследовательский институт нанотехнологий и 
ресурсосохранения, Киев, Украина 
 
Резюме 
Дефицит микронутриентов (минеральных веществ и витаминов) в питании населения является одной из 
основных  современных  проблем  мирового  уровня.  Украинскими  учеными,  работающими  сегодня  в 
УкрНИИНанобиотехнологий,  создано  одно  из  приоритетных  научных  направлений  в  области  нанотехнологий, 
реализация которого позволила синтезировать и промышленно изготавливать основные жизненно необходимые 
микроэлементы.  Данные  микроэлементы    уже  находят  широкое  применение  в  ряде  областей.  Начаты 
совместные исследования с ведущими институтами Украины и Казахстана.  
 
Summary 
One  of  the  top  world  level  problems  today  is  micronutrient  deficiency  (deficiency  of  vitamins  and  minerals)  in 
peoples` nutrition. One of higher priority scientific directions in the field of nanobiotechnology has been started by The 
Ukrainian  State  Scientific  Research  Institute  of  Nanobiotechnologies  and  Resource  Reservation  Reservation.  This  new 
direction makes it possible to synthesize and industrially produce basic essential micronutrients. These microelements are 
widely applied in numerous fields of industry. There have been started scientific researches in collaboration with leading 
institutes of Ukraine and Kazakhstan.  
 
Одной  из  основных  современных  проблем  мирового  уровня  является  дефицит  микронутриентов 
(минеральных  веществ  и  витаминов)  в  питании  населения.  В  последнее  время  люди  начали  потреблять,  в 
основном,  продукты  питания  промышленного  производства,  в  которых  в  результате  технологической 
переработки  природного  сырья  значительно  уменьшается  количество  микронутриентов.  Ситуация 
значительно  ухудшается  из-за  того,  что  в  самом  природном  сырье  содержание  витаминов  и  минералов 
значительно  уменьшается  за  счет  обеднения  почв,  использования  в  земледелии  и  животноводстве 
интенсивных  технологий  производства.  Кроме  того,  у  современного  человека  зачастую  возникает 
увеличенная  потребность  в  микронутриентах,  которые  должны  нейтрализовать  вредные  воздействия 
различных экологических и производственных факторов, стрессовых и чрезвычайных ситуаций. [1, 2] 
Украинскими  учеными,  работающими  сегодня  в  УкрНИИНанобиотехнологий,  создано  одно  из 
приоритетных  научных  направлений  в  области  нанотехнологий,  реализация  которого  позволила 
синтезировать  и  промышленно  изготавливать  основные  жизненно  необходимые  микроэлементы  (цинк, 
магний, марганец, железо, медь, кобальт, молибден, хром, ванадий, серебро, селен, германий) в безопасной, 
легкоусваиваемой форме с высокой биодоступностью, которая аналогична той, что синтезируется в живой 
природе. [3] 
Уникальность этих разработок ставит Украину на одно из первых мест в мире в данном направлении. 
Особенно следует отметить, что получены в безопасной легкодоступной форме уникальные микроэлементы, 
такие как селен (онкопротектор, антиоксидант) и германий (иммуномодулятор). Кроме того, использование 
передовых  нанобиотехнологий  позволяет  наладить  массовое  производство  этих  микроэлементов,  что 
приводит к существенному снижению цен на конечный продукт и делает его общедоступным. 
Данные  микроэлементы  в  течение  последних  четырех  лет  тщательно  изучались  специалистами 
профильных научно-исследовательских центров Украины и получили широкое признание ведущих медиков 
и  фармакологов  страны.  Осуществлена  государственная  регистрация  микроэлементов,  получены  все 
необходимые для их использования нормативные документы. 
Данные микроэлементы, как базовые, уже находят широкое применение в следующих областях. 
1.
 
 Фортификация  (обогащение)  продуктов  питания  массового  потребления:  мука,  соль,  сахар,  крупа, 
безалкогольные напитки, питьевая вода и т.д. [4, 5] 
2.
 
 Биофортификация продуктов питания массового потребления: 
-  мяса,  при  выращивании  птицы  и  различных  групп  животных  путем  введения  в  комбикорма,  воду 
полинасыщенных сбалансированных микроэлементных составов; [6] 
- продуктов растительного производства (все зерновые культуры, овощи) путем применения микроудобрений 
при предпосевной обработке семян и в период вегетации растений. 

61 
 
Так, например, микроэлементный комплекс для растениеводства «Аватар» промышленно выпускается 
и  зарегистрирован  в  Украине  и  Евросоюзе.  При  его  применении  увеличивается  не  только  экологическая 
эффективность  растениеводства,  но  и  пищевая  ценность  продуктов  питания  для  людей  и  кормов  для 
животных. Состав может варьироваться  в зависимости от вида с\х культур. 
3.  Получение  функциональных  продуктов  питания  специального  назначения  для  людей  с 
повышенным риском возникновения заболеваний, прежде всего таких групп населения, как: 
- работники  вредных  производств  (химики,  металлурги,  шахтеры,  машиностроители,  рабочие 
горнодобывающих отраслей, атомных электростанций и т.п.); 
- спортсмены,  космонавты,  военные,  спасатели  и  другие  профессии,  для  которых  характерны 
стрессовые и чрезвычайные ситуации, значительные физические нагрузки.  
Для  всех  названых  категорий  работающих  необходимость  поступления  микроэлементов  в  организм 
значительно возрастает, что связано, как с компенсацией воздействий вредных факторов, так и восполнением 
их увеличенного среднесуточного потребления. 
4.
 
 Получение ветеринарных препаратов с использованием их при лечении животных и птиц. 
5.
 
 Получение и  применение дезинфицирующих препаратов и красок, в основу использования  которых 
заложены биоцидные свойства серебра и меди, полученных с помощью нанобиотехнологий.  
6.
 
 Обеззараживание воды и стоков. 
7.
 
 Получение  упаковочных  материалов  с  биоцидными  свойствами,  с  целью  увеличения  сроков 
хранения продуктов питания. 
8.
 
 Биофортификация лечебных трав, грибов и фортификация препаратов, полученных на их основе. 
9.
 
 Исследование микроэлементного статуса населения. 
По данному вопросу по поручению Правительства Украины подготовлена Концепция «Комплексной 
программы  обогащения  продуктов  питания  с  целью  профилактики  профзаболеваний  для  работающих  во 
вредных  условиях  (шахтеры,  химики,  рабочие  горнодобывающих  и  металлургических  предприятий)». 
Данная работа начата институтом УкрНИИНанобиотехнологий, как главной организацией с  привлечением 
18-ти  ведущих  институтов  Национальной  академии  наук  Украины,  Национальной  академии  медицинских 
наук Украины и Национальной академии аграрных наук Украины. Важную часть работы, прежде всего по 
методологическому обеспечению исследований, выполняет Институт микроэлементов ЮНЕСКО. 
Суть  Комплексной  программы  состоит  в  том,  что  изначально  определяются  микроэлементозы  у 
работающих  вредных  производств  с  учетом  географических  особенностей,  а  также  вида  и  степени 
воздействия  производственных  факторов.  В  последующем,  разрабатываются  функциональные  продукты 
питания  и  напитки  для  коррекции  микроэлементного  статуса  работающих,  принимая  во  внимания 
региональные и производственные особенности. 
Все  указанные  направления  подробно  обсуждались  во  время  встреч  ученых  Украинского  научно-
исследовательского  института  нанобиотехнологий  и  ресурсосохранения  и  Южно-Казахстанского 
государственного университета им. М. Ауэзова. Намечены работы по  50 совместным темам. 
 
Литература 
1.
 
Скальный А.В. Микроелементы: бодрость, здоровье, долголетие / М.: Эксмо. - 2010. – 288 с. 
2.
 
Скальный А.В. Микроэлементы для вашего здоров‘я / под ред. Т. В. Исмайлова / М.: Оникс, 2004.  
3.
 
Скальный А.В. Химические элементы в физиологии и экологии человека. / М.: Оникс 21 век, 2004. - 216 с. 
4.
 
Международный сборник научных статей «Инновационные технологии длительного хранения товаров». ІІ 
выпуск / под общ. ред. к.ю.н. проф. Л.М.Луценко, д.т.н. В.А.Линника – М.: ООО «Галлея-Принт», 2013. – 
77 с. 
 
 
ӘОЖ 327.  
 
ТӘУЕЛСІЗДІКТІ ЖАРИЯЛАУ КЕЗЕҢІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ СЫРТҚЫ САЯСИ 
БАСШЫЛЫҒЫНЫҢ КАДРЛЫҚ ҚҦРАМЫ 
 
Мажинбеков С.А., Тілеуова Н.Ж., Мыңбаева Н.Қ. 
М. Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В  статье  рассмотрено  кадровый  состав  глав  ведомств  внешних  связей  Республики  Казахстан  за  годы 
независимости. 
Summary 
In the article considered personnel structure of head’s of the departments of external relations of the Republic of 
Kazakhstan during the years of independence. 
 
Отандық  дипломатияның  дәстҥрлері  ғасырлар  тереңінен  тамыр  тартатыны  баршамызға  мәлім.  Ол 
Ҧлы  даланың  тарихымен,  ҧлан-ғайыр  кеңістігіндегі  біздің  мемлекеттігімізбен  тікелей  байланысты.  Біздің 

62 
 
бабаларымыз  жҥргізген  сарабдал  сыртқы  саясат  болмаса,  бҥгінгі  Қазақстан  кӛлемі  жағынан  әлемнің 
тоғызыншы мемлекеті бола алмас еді.   
Қазақ  дипломатиясының  тарихы  ең  бір  қиын-қыстау  замандарда  да  ҧлттық  бірлікті,  тәуелсіздік  пен 
аумақтық  тҧтастықты  сақтап  қалу  міндеті  маңдайларына  жазылған  Керей  мен  Жәнібектен  Әбілқайыр, 
Абылай хандарға, одан беріде Бӛкей хандығы мен Алашорда қайраткерлеріне дейін ҥздіксіз созылып жатыр.  
Кеңестік  заманда  қазақ  елінің  сыртқы  саясаты  бҥгінгідей  дербес  жҥргізілмесе  де,  дипломатиялық 
дәстҥр  сабақтастығы  жекелеген  тҧлғалардың  қызметімен  жалғасып  жатты.  Мәселен,  қазақтың  дара 
ҧлдарының  бірі  Нәзір  Тӛреқҧлов  30-шы  жылдары  КСРО-ның  Арабиядағы  елшісі  қызметін  атқарды. 
Ӛкінішке  орай,  ол  да  еліміздің  маңдайалды  азаматтарын  қынадай  қырған  сталиндік  зҧлматтың  қҧрбаны 
болды.  
1944  жылдың  басында  КСРО  Жоғарғы  Кеңесі  одақтас  республикаларға  сыртқы  байланыстарда 
ӛкілеттік беру туралы заң қабылданды. Осы заң іс жҥзінде одақтас республикаларға сыртқы істерде сәл де 
болса, дербес іс-қимылдар жасауға жол ашқандай болды. Нәтижесінде, 1944 жылдың сәуір айының 13-інде 
Қазақ КСР-інің Сыртқы істер ҧлттық комиссариаты қҧрылып, оны кейіннен КСРО-ның  Ҥндістандағы елші-
кеңесшісі болып істеген, талантты дипломат Тӛлеген Тәжібаев басқарды [1, 377 б.].  
Қазақ  КСР-інің  Сыртқы  істер  ҧлттық  комиссариаты  1946  жылы  Сыртқы  істер  министрлігі  болып 
қайта қҧрылды. Соғыстан кейінгі жылдары Қазақ КСР Сыртқы істер министрі қызметінің жҥгін  Қайырғали 
Байғалиев  (1953-1955),  ғалым,  Қазақ  университетінің  ректоры,   Министрлер  Кеңесі  тӛрағасының 
орынбасары  Асқар  Закарин  (1958-1961),  танымал  жазушы  Әди  Шәріпов  (1963-1966),   Министрлер  Кеңесі 
тӛрағасының  орынбасары  Балжан  Бӛлтірікова  (1966-1971)  сынды  саясат  пен  әдебиеттің  кӛрнекті 
қайраткерлері алып жҥруге  тура келді. 1973 жылы Қазақ КСР Сыртқы істер министрлігін кейіннен КСРО-
ның  Мали  мен  Мароккодағы  Тӛтенше  және  ӛкілетті  елшісі  қызметін  атқарған   Мәлік  Фазылов  басқарды. 
Оның орнын  1976 жылы әдебиетші – ғалым Мҥслім Базарбаев басты.  
Қазақ КСР Сыртқы істер министрі қызметіне 1981 жылы шілденің 30-ында талай жылдар партиялық 
органдар  жҥйесінде  еңбек  еткен  Михаил  Есенәлиев  тағайындалды.  Ал  1989  жылы  министрлік  тізгінін 
Ақмарал  Арыстанбекова  ҧстады.  Ол  кейіннен  Қазақстанның  Франция  мен  Біріккен  Ҧлттар  Ҧйымындағы 
ӛкілі болды.  
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Нҧрсҧлтан  Әбішҧлы  Назарбаев  1997  жылы  Жалпыҧлттық 
татулық пен саяси қуғын-сҥргін қҧрбандарын еске алу жылы  деп жариялады. Осыған орай тарихымыздың 
кӛлеңке беттері қайтадан ашылып, елеусіз, ескерусіз келген халқымыздың біртуар азаматтарының кӛптеген 
еңбектері  жӛнінде біле бастадық. Олардың еңбектері кӛп зерттеуді қажет етеді. Ал біздің шарықтап кӛкке 
желбіреткен еліміздің тарихы тереңде жатыр. Тарихқа  ҥңілмей, болашаққа жол тарту мҥмкін емес. Қазіргі 
кҥнге жету ҥшін қандай бҧралаңдаған жолдар ӛткенін білу жас ҧрпақтың міндеті деп білемін. 
   Ал  біз  жас  ҧрпақ  халқының  басына  душар  болған  азап  пен  қорлықты  сезіне  білген 
қайраткерлерімізді танып-білу, оларды мақтан тҧту міндеттіміз. Бҧл жағдайда елі ҥшін қабырғасы қайысып 
еңбек  еткен,  сондай  әрекеттері  ҥшін  Мәскеу  билеушілеріне  ҧнамай,  ӛмірлері  ерте  қиылып  кеткен  Алаш 
азаматтарының  ӛнегесі  таудай  тірек  бола  алады.  Осылайша,  қазақ  ҧлтының  бҥгінгі  жарқын  болашағын 
жақындатуға,  оның  іргетасын  қаласуға  сонау  ӛткен  ХХ  ғасырдың  алғашқы  жылдарындағы  аянбай  еңбек 
еткен,  қыруар  жҧмыс  жасаған  А.  Байтҧрсынов,  Ә.  Бӛкейханов,  М.  Дулатов,  Ж.  Аймауытов,  М.  Шоқай,  С. 
Садуақасов, Т. Рҧсқҧлов т.б. кӛрнекті мемлекет және қоғам қайраткерлерінің бел ортасында жҥрген біртуар 
азамат,  аса  кӛрнекті  мемлекет  қайраткері,  ғалым-ағартушы,  тҧңғыш  кәсіби  дипломант,  артында  ӛшпес 
қҧнды мҧра қалдырған - Нәзір Тӛреқҧлҧлы Тӛреқҧловты айтуға болады. 
Сол  сияқты  1937  жылдың  қырғынында  осынау  қазақтың  қаймағы  болған  арыстарымыз  барлығы 
дерлік  қуғын-сҥргінге  ҧшырап,  басым  кӛпшілігі  ату  жазасына  кесілді.  Ажалдан  аман  қалғандарының  ӛзі 
ҧзақ жылдар бойында ескерусіз қалдырылды. 
Қазақ елінің тәуелсіздік алғаннан кейінгі тҧңғыш президенті Н.Ә. Назарбаев айтқандай «Қазір тарих 
бетін  ақтарып  қарасақ,  қазақтар  біздің  ғасырдың  20-30  жылдарында  да  айдалада  бостан  босқа  қырыла 
бермепті,  саяси  жҥйеге  қару  алып  кҥресіпті.  Сталиннің  бҧғауына  қарсы  Қазақстанның  шартарабында 
ашықтан  ашық  кҥреске  шығыпты.  Бірақ  кҥштері  тең  келмепті.  Титықтаған  халықтың  бір  бӛлігі  амалсыз 
кӛніпті, бір бӛлігі туған қонысын тастап, шетке ауып кетіпті [2, 256 б.]. 
Қазақ ҧлтын сҥйген, ҧлтын ардақ тҧтқан азаматтардан кенде болған жоқ. Ӛткен тарихты қазбаламай-
ақ,  кҥнi  кеше  ел  автономиясын  алып,  Тҥркiстан  Республикасын  қҧрамыз  деп  жанталасқан  Алаш 
ардақтыларының  әрқайсысының  орны  бiр  бӛлек.  Солардың  қатарында  37-шi  жылғы  зҧлматтың  қҧрбаны 
болған  азамат  Нәзiр  Тӛреқҧлов  та  бар.  «Сегiз  ҧлым  бiр  тӛбе,  Ертӛстiгiм  бiр  тӛбе»  демекшi,  қазаққа  Нәзiр 
Тӛреқҧлов та жеке, дара. Дара дейтiнiмiз, ол қазақ дипломатиясының басында тҧрған азамат. Қазақ, ӛзбек, 
тәжiк  тiлдерiн  –  туған  тiлiм  деп  бiлген  жан  —  тамырлас,  туыс  ҥш  тiлде  бiрдей  сӛйлептi,  ҥш  тiлде  бiрдей 
жазыпты. Одан бӛлек, ағылшын, француз, немiс тiлдерiн бiлу, елшiлiк қызметiне қарай араб тiлiн меңгеруi 
де оның қазақ ҥшiн қандай тҧлға болғандығын аңғартады. 
Нәзiртанушы ғалымдардың арасында Солтҥстiк Қазақстан облысының әкiмi Тайыр Мансҧров та бар. 
Атқа  мiнiп,  шенеунiк  болып  жҥргенiне  қарамастан,  кӛп  уақытын,  нәзiртануға  арнаған  екен.  Әсiресе, 
дипломат  жайында  деректердi  жинастыруды  Ресейде  елшi  болып  жҥрген  кезiнен  бастапты.  «Ведь  в 
дипломатическом  словаре  было  всего  лишь  сказано,  что  в  20-30-е  годы  прошлого  столетия  полпредство 

63 
 
СССР в Саудовский Аравии возглавлял казах Назир Тюрекулов. На этом все сведения о нем исчерпывались. 
Между тем, с 1928 по 1936 год – рекордный по тем временам срок – Н.Тюрекулов был не просто полпредом 
СССР  в  этом  королевстве,  но  сумел  радикальным  образом  изменить  характер  двусторонних  советско-
саудовских  отношений,  доведя  их  до  уровня,  выражаясь  современным  языком,  стратегического 
сотрудничества» [3, С. 211 ]. 
Тайыр Мансҧров дипломатты зерттей жҥрiп, оның еңбектерiн жарыққа шығарумен де айналысыпты. 
Оның  арқасында  қазақтың  бірінші  дипломатының  бiр  томдығы  Мәскеуде  басылды.  «Елшi  Нәзiр 
Тӛреқҧловтың  Арабия  дастаны»  тҥрiк,  қазақ,  орыс,  ағылшын,  араб  тiлдерiнде  бiр  мҧқабаға  жинақталып 
Мәскеуден  жарық  кӛрiптi.  Сонымен  қатар,  «Жизнь  замечательных  людей»  секiлдi  баспадан  Тайыр 
Мансҧровтың  азаматтық  ғҧмырнамалық  кiтабы  жарық  кӛрiп,  тiптi  қуанышқа  кенелтiптi.  Кейiннен,  оны 
«Қазақстан» баспасы қазақ тiлiне аударып, қайта жариялаған екен.  
1991  жылы  16  желтоқсанда  Қазақстан  Республикасының  Жоғарғы  Кеңесі  Қазақстан 
Республикасының  мемлекеттік  тәуелсіздігі  туралы  Конституциялық  Заң  қабылдады.  Қабылданған  тарихи 
қҧжаттың  1-ші  бабында  Қазақстан  Республикасы  тәуелсіз  демократиялық  және  қҧқықтық  мемлекет,  ол  ӛз 
ӛкімет  билігін  толық  иеленеді,  ӛзінің  ішкі  және  сыртқы  саясатын  дербес  белгілеп  жҥргізеді  деп 
айтылғандай, осы кҥннен бастап Республика тарихында жаңа кезең басталды [4]. Бірақ біреулер ойлағандай 
ел  тәуелсіздігі  қҧжатқа  қол  қою  рәсімі  арқылы  қол  жеткендей  оңай  келген  жоқ.  Сонау  «Ақтабан 
шҧбырынды»  жылдардан  басталған,  ел  басына  қауіп  тӛнген  ауыр  кезеңнен  бастап,  орыс  отаршылдығына 
қарсы жҥргізілген ҧлт-азаттық кӛтерілістер, ХХ ғасырдың басындағы ҧлт зиялыларының тәуелсіздікке деген 
алғашқы  ҧмтылысы,  тоталитарлық  жҥйенің  нығаю  тҧсындағы  наразылықтар  мен  кӛтерілістер,  қазақ 
жастарының  Желтоқсан  оқиғасы  кезіндегі  саяси  серпілісі  және  90-жылдардың  басындағы  қызыл 
империяның тҧяқ серпер алдындағы  жанталасына  қарсы  ҧлт республикаларының  саяси  кҥресі,  осылардың 
бәрі ғасырларға созылған отаршылдықтан тәуелсіздікке жеткен баспалдақтар еді. 
Ӛзінің  тәуелсіздігін  алған  Қазақстан  Республикасын  дҥниежҥзінің  ондаған  елі  таныды.  Біздің  елді 
алғашқылардың  бірі  болып  Тҥркия,  сол  сияқты  АҚШ,  Германия,  Франция,  Ҧлыбритания  және  т.б.  ірі-ірі 
мемлекеттер мойындады. Қазақстан шет елдерде дипломатиялық және консулдық ӛкілдіктер ашуға кірісті. 
Ал Алматыда шетелдік елшілік пен миссия, халықаралық және ҧлттық ҧйымдардың ӛкілдіктері жҧмыс істей 
бастады.  Республиканың  егемендікке  қол  жеткен  алғашқы  кезінен  бастап  мемлекетаралық  және 
ҥкіметаралық келісім-шарттарға қол қою жҥзеге асырылды.        
Республикамыз  тәуелсіздік  алғаннан  кейін,  егемен  мемлекет  ретінде  халықаралық  аренаға  шықты. 
1992  жылы  3  наурызда  Қазақстан  біріккен  Ҧлттар  Ҧйымына  кірді.  Халықаралық  валюта  қорының, 
Халықаралық  реконструкция  және  даму  банкісінің,  Дҥниежҥзілік  банктің,  Халықаралық  даму 
қауымдастығының, Инвестицияға кепілдік беретін кӛп жақты агенттіктің, Инвестициялық таластарды шешу 
жӛніндегі халықаралық орталықтың, Дҥниежҥзілік денсаулық сақтау ҧйымының мҥшесі болды және басқа 
бірсыпыра ҧйымдарға кірді [5]. 
Біздің  дәуірімізде  бәсекелестік  әскери  саладан  және  экономикалық  салаға  ауыса  бастауына 
байланысты  шет  мемлекеттермен  тату  кӛршіліктің  қалыптасуына  бар  кҥш-жігер  жҧмсалды.Осыған  орай 
сыртқы саяси қызметке басымдық берілді.Сыртқы істер министрлігін қҧру оңай іс болған жоқ.Біздің сыртқы 
саяси  қызметтегі  дәстҥріміз  жҧтаң  еді,  ӛйткені,  ол  Кеңес  Одағы  кезінде  дипломатиядан  ауылы  алыс 
қызметпен шҧғылданатын.Сыртқы саяси қызметтің тиімділігі кӛбіне дипломатиялық кадрларға байланысты 
шешіледі.Сондықтан  алғашқы  кезде  КСРО  сыртқы  істер  министрлігінің  орталық  аппаратында  және 
шетелдерде  жҧмыс  істеп  жҥрген  қазақстандықтар  еліміздің  сыртқы  саяси  ведомствосына  қызметке 
шақырылды.Республикаға  он  екі  жоғары  маманданған  дипломаттар  келді,  солардың  бірі-  Қасымжомарт 
Тоқаев.Ол  1994  жылдың  қазан  айында  Қазақстан  Республикасының  Сыртқы  істер  министрі  болып 
тағайындалды.1992  жылғы  12  шілдеде  Республика  президенті  Жарлығымен  «Қазақстан  Республикасы 
Сыртқы  істер  министрлігі  туралы»  Ереже  қабылданды.1997  жылғы  қарашаның  12-нде  «Дипломатиялық 
қызмет туралы»  Қазақстан  Республикасының Заңы  қабылданды.Онда дипломатиялық қызмет органдарына 
мынадай міндеттер жҥктелді: Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының тҧжырымдамасы мен негізгі 
бағыттарын  әзірлеу  және  Қазақстан  Республикасының  Президенті  мен  Ҥкіметіне  тиісті  ҧсыныстар  жасау; 
дипломатиялық  қҧралдар  мен  әдістер  арқылы  Қазақстан  Республикасының  егемендігін,  қауіпсіздігін, 
аумақтық  тҧтастығы  мен  шекараларының  мызғымастығын  қорғауды,  басқа  мемлекеттермен  ӛзара 
қатынастарда  және  халықаралық  аренада  оның  саяси,  сауда,  экономикалық  және  ӛзге  де  мҥдделерін 
қамтамасыз ету.  
Бірақ,  бҧны  орындау  болған  жоқ.Жаңа  тәуеліз  мемлекеттің  сыртқы  саясатта  да  ішкі  саясатта  да 
тәжірибесі  әлсіз  болды.Сондықтан  алдымызға  қойылған  мақсаттарға  жету  жолында,  бізге  кӛптеген 
мәселелерді шешу қажет болды. 
Қазақстанның  сыртқы  саясатын  қалыптастыруының  ең  бірінші  қиыншылығы  ол  –    бҧл  ҥрдістің 
ешқандай  негізі  жоқ  болмауы.КСРО  кезіндегі  Қазақстанның  сыртқы  саясатты  жҥргізудің  дәстҥрі 
қалыптаспаған  жоқ,  ал  Совет  Одағының  дипломатия  ҧстанымдары  жаңа  мемлекет  ҥшін  қолданымсыз 
болды.Сондықтан СІМ қызметкерлері ӛз жҧмысын нӛлден бастады деп айтуға болады [6]. 
СІМ  алдында  кадрлардың  жетіспеуі  де  ҥлкен  мәселе  болды.Бҧл  мәселенің  пайда  болуы  КСРО 
кезіндегі  жылдарда  дипломаттарды  дайындайтын  мекемелердің  жоқ  болуына  байланысты.Совет  Одағы 

64 
 
жылдарында  тек  екі  ҥлкен  оқу  орындары  болған,  бірақ,  екеуі  де  Ресейде  орналасқан  болатын.Сондықтан 
қазақ  азаматтарына  сол  оқу  орындарына  тҥсу  ӛте  қиын  еді.Осыған  байланысты  ММХҚ  және    КСРО  СІМ 
дипломатиялық академиясын бітірген қазақтар саны ӛте аз. 
Шекара істері жӛніндегі ҥкіметтік делегация тӛрағасы, Тӛтенше және ӛкілетті елші Вячесла Ғиззатов 
ӛз  интервьюсінде  осылай  деген  :  «Министрлікті  жасақтап  алған  соң,  алдарымызда  кӛптеген  міндеттер 
тҧрды.Олардың ішінде шетелдерде ӛзіміздің елшіліктерді қҧру, оларға кадр табу керек еді. Кадр болғанда да 
мынау  деген  сайдың  тасындай  жігіттерді  табу,  оларды  ҥйрету  қажет  еді.Арнайы  мамандандырылған 
дипломаттардың саны ӛте аз болды». 
Егеменді  Қазақстанның  жас  Сыртқыісминінің  дипломат  мәртебесі  жоғары  дәрежеде  болған 
жоқ.Кейбір  мемлекеттік  қҧрылымдар  Қазақстанда  тәуелсіз  саяси  жҥйеде  жаңа  маңызды  мемлекеттік 
жҥйенің  пайда  болуын  бірден  тҥсіне  алмады.Сондықтан  сол  кездегі  министр  кеңесшісі  лауазымда  болған 
В.Ғиззатов сӛз сӛйледі.Оның айтуы бойынша, дипломат ол  – мемлекеттік қызметкер.Сол себепті мемлекет 
ӛз  қызметкерінің  жемісті  жҧмысы  ҥшін  барлық  жағдайлармен  қамтамасыз  ету  керек.Әсіресе,  бҧл  шет 
мемлекеттерде  қызмет  ететін  дипломаттарға  байланысты.Материалдық  жағынан  қамтамасыз  етілмеген 
дипломат, ӛз жҧмысын толық кӛлемде орындай алмайды [7]. 
Бҧл  мәселенің  пайда  болуы  КСРО  кезіндегі  жылдарда  дипломаттарды  дайындайтын  мекемелердің 
жоқ  болуына  байланысты.Совет  Одағы  жылдарында  тек  екі  ҥлкен  оқу  орындары  болған,  бірақ,  екеуі  де 
Ресейде  орналасқан  болды.Сондықтан  қазақ  азаматтарына  сол  оқу  орындарына  тҥсу  ӛте  қиын  еді.Осыған 
байланысты ММХҚ және  КСРО СІМ дипломатиялық академиясын бітірген қазақтар саны ӛте аз. 
Тәуелсіздіктің  алғашқы  жылдарында  біздің  әлеуметіміз  екінші  дҥниежзілік  соғыстан  және  КСРО 
ыдырауынан тҧрақсызыздық және  белгізіздік жағдайында болды.Осыған байланысты біз ҥшін кҥш  жинап, 
жаңа кезеңге ӛту біраз қиын еді. 
1991  жылдан  бастап  қауіпсіздік  мәселесі  аса  ӛзектілікке  ие  болды.  Бҧрынғы  КСРО  ядролық 
мемлектіне  бағытталған  халықаралық  қауымдастық  ӛз  сҧрақтарына  жауап  беру  талап  етті.Қазақстан  кӛп 
ҧзамай ӛзінің  қауіпсіздік саясатының бағытын бҥкіл әлемге  жария етті.Президент Н.Назарбаевтың  «Семей 
ядролық  сынақ  алаңын  жабу  туралы»  тарихи  шешімінен  бастау  алып,  әлем  бойынша  тӛртінші  орында 
болған  ядролық  қарудан  ӛз  еркімен  бас  тартуы,  Азия  қҧрлығында  ғана  емес,  жалпы  дҥниежҥзіндегі 
қауіпсіздіктің нығаюына зор ықпал еткен тарихи қадам болды.Ядролық жаралыстар салдарынан бір жарым 
миллионға жуық адам зардап шеккен халқымыз ӛзінің тарихи талап-тілегін осылай білдірді [8]. 
Қазақстан  Сыртқы  іс  минінің  тағы  бір  мақсаты  –  мемлекетіміздің  шет  мемлекеттерде  ӛкілдіктер 
ашу.1993  жылдың  соңында  біздің  ӛкілдіктеріміз  тек  сегіз  мемлекеттерде  ғана  ашылды.Бҧл  біздің 
потенциалды мемлекетіміз ҥшін ӛте аз болды.Сол жылдары біздің қаржы жағдайымыз нашар болғандықтан, 
бҧл маңызды ҥрдіс жай жҥрді.Бірақ бҧған қарамастан, Қазақстан шет елдерде 30-дан астам диплоамтиялық 
және консулдық ӛкілдіктер ашты. Алматы мен Астанада 50-ден астам шетелдік елшілік және халықаралық, 
ҧлтаралық ҧйымдардың 16 ӛкілдігі жҧмыс істейді.  
Тәелсіздіктің алғашқы жылдарында ішкі де сыртқы да саясатта туындаған мәселелер біздің мемлекет 
қайраткерлерін қорқытқан жоқ.Қазақстан бҥгінгі кҥнде Орта Азия елдері арасында экономикалық ӛсу жағы 
және  жағдайы бойынша  жетекші орында  болып отыр. Евразиялық континенттің ортасында орналасуымен-
ақ, ол ӛзінің географиялық жағдайымен европалық және азиялық әлемдерін байланыстыратын буын болып 
келеді.  Мемлекеттің  бірегей  географиясы,  тарихы  мен  мәдениеті  Қазақстанның  экономикалық  дамуының 
ерекшелігінде ӛз бейнесін тапты. 
1991  жылғы  16-желтоқсанда  Қазақстан  тәуелсіздік  туралы  декларация  жариялады,  сӛйтіп 
дҥниежҥзілік қоғамдастыққа және экономикаға дербес енуге мҥмкіндік алды.1992 жылы қаңтарда Қазақстан 
тоғыз  шет  мемлекеттермен  дипломатиялық  қатынас  орнатты.Республикамыздың  сыртқы  саясат 
ведомствосы  ҧлттық  мҥдде  мен  жалпы  адамзаттық  мҥдделерді  ҥйлестіріп  жҥргізетін  дипломатиялық 
саясатқа кірісті. 
1992  жылы  Қазақстанның  Сыртқы  істер  министрлігі  отыз  адамнан  тҧрды.Бірақ  осы  және  басқа  да 
қиыншылықтырғы  қарамастан  біздің  Сыртқы  істер  министрлігіміз  басқа  елдермен  дипломатиялық 
қатынастарды орнатуды тоқтатқан жоқ. 
Сыртқы саясатты қалыптастыруда негізгі бағыттардың бірі – бҧрынғы КСРО елдермен достық қарым-
қатынас орнату.1991 жылы 21 желтоқсанда қазақстандық басшысының ҧсынысы бойынша Алматыда он бір 
тәуелсіз мемлекеттер басшыларының келіссӛздері ӛтті.Осы кездесу қорытындысының шын мәнінде тарихи 
сипаты  болды:  «Мәртебелі  Уағдаласушы  Тараптар  Тәуелсіз  Мемлекеттер  Достастығын  қҧрады».Бҧл  факт 
Алматы Декларациясында жазылды.Онда мынадай принциптер жарияланды: теңдік, ішкі істерге араласпау, 
кҥш  қолданбау,  экономикалық  қысым  кӛретуден  бас  тарту,  талас  мәселелерді  бейбіт  жолмен  реттеу,  адам 
қҧқығын,  оның  ішінде  ҧлттық  азшылықтың  қҧқығын  қҧрметтеу,  әскери-стратегиялық  кҥштерге  біріккен 
әскери  басшылық  және  ядролық  қаруға  бірыңғай  бақылау  жасау,  іс  қимылдарды  ҥйлестіріп  отыратын 
институттар қҧру. 
Тәуелсіздікті алғаннан кейін СІМ Қазақстан сыртқы саясатының бағытын өзі құрастыра бастады.СІМ-
нің  жаңа  міндеттері,  мүмкіндіктері  пайда  болды.Енді  министрліктің  қызметкерлері  шет  мемлекеттерге 
өзінің  туған  жерін,  яғни  егеменді  Қазақстанын  өкілдеді.Бірақ,  олар  ешқашанда  қазақ  дипломатиясы 

65 
 
қалыптасуының  алғашқы  кезеңдерін  есінен  түсірген  жоқ.Кей  кездері  КСРО  дипломаттарының  қателерін, 
кей кездері олардың жетістіктерін ескере отырып, жаңа сыртқы саяси ведомствоны қалыптастырды. 
 

жүктеу/скачать 5,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: