Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

70 
 
 Жаһандық  коммуникация  жҥйесінің  жобасын  жасауға  Халықаралық  телекоммуникациялық  одағы 
қосылды. Одақтың жылдық сессиясында ҥйлестіру жӛніндегі әкімшілік комитет Интернетке тосқауыл қоюға 
болмайтын  әмбебап  ақпараттық  қызметтер  туралы  декларацияға  қол  қойды  [1].  Бҧл  қҧжатқа  БҦҦ 
ақпараттық  саланың  қҧқықтық  қағидаларын  адам  қҧқығының  негіздері  ретінде  дамытуға  ықпал  ететін 
жобасы алғышарт болды. Декларация тізімінде Интернет арқылы қол жеткізуге болатын әмбебап алты пункт 
жазылған: 
-
 
дистанциялық интерактивті оқыту мен білім беру; 
-
 
медицина мен денсаулық; 
-
 
банкілік және шағын несиелік қызмет; 
-
 
қоршаған ортаны қорғау; 
-
 
проблемаларды зерттеудің виртуалды шеберханалары; 
-
 
әлемдік білім мен мәдениетке қол жеткізу. 
БҦҦ-да ақпараттық қауіпсіздіктің ӛзге қырлары да қарастырылуда. 2002 жылғы 20 желтоқсанда Бас 
Ассамблея  №  57/239  «Киберқауіпсіздіктің  жаһандық  мәдениетін  қалыптастыру»  деген  қарарды  дауысқа 
салмай-ақ  қабылдады  [2].  Бҧл  қҧжаттың  кіріспесінде  БҦҦ  Бас  Ассамблеясының  ХАҚ  және  АКТ-ны 
қылмыскерлікпен  пайдалануға  қарсы  кҥрес  жӛніндегі  қарарына  сілтеме  жасалған,  яғни  ақпараттық 
қауіпсіздік проблемаларының сан қырлы әрі олардың арасында тығыз байланыс бар екенін білдіреді. Мҥше 
мемлекеттер  мен  халықаралық  ҧйымдарға  кибер  қаіпсіздіктің  жаһандық  мәдениетінің  қажеттілігі  мен 
желілердің  қауіпсіздігін  қамтамасыз  етуге  негіз  боларлық  бірқатар  қағидаларды,  яғни  этика  мен 
демократиядан бастап жауапкершілікпен басқаруға дейінгі бірқатар қағидаларды ескеру атап кӛрсетілді. 
2002 жылы БҦҦ Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесі бҧл ҧйым ақпараттық-телекоммуникациялық 
қауымдастықтар мен дамушы елдер арасындағы байланысты қамтамасыз етуде шешуші роль атқара алады 
деп мәлімдеді.  Сӛйтіп аталған Кеңес БҦҦ БА аясында БҦҦ ақпараттық  -коммуникациялық технологиялар 
жӛніндегі  мақсатты  тобын  қҧруды  ҧсынды.  Мҧндай  ҧйым  2001жылғы  қарашада  жасақталып,  оның  басты 
мақсаты Мыңжылдықтың Декларациясын жҥзеге асыру, атап айтқанда кедейшілікті жою мен адамзат дамуы 
ҥшін АКТ-ны тиімді пайдаланудың жолдарын іздестіру болды. 
БҦҦ  бақылауын  алған  және  АКТ-ға  тікелей  қатысы  бар  проблемалардың  бір  бӛлігі  қҧқықтық-
нормативтік  шығармашылық  қызметі  болды,  ӛйткені  оның  мәні  әлемдік  қауымдастықтың  халықаралық 
қылмыскерлікпен және лаңкестікпен кҥресіне байланысты кҥшейе тҥсті. 
2002 жылғы 4 желтоқсанда және 2001 жылғы 19 желтоқсанда БҦҦ Бас Ассамблеясы АҚШ-пен ӛзге 
дамыған  елдер  ҧсынған  №  55/63  және  №  56/121  «Ақпараттық  технологияларды  қылмыскерлікпен 
пайдалануға қарсы кҥрес» деп аталған қарарларды қолдады [3]. 
БҦҦ  ӛзге  органдары  мен  арнаулы  мекемелері  АКТ-ға  және  ақпараттандыру  ҥрдісіне  қатысты 
нақтырақ  міндеттермен  айналысады.  Олардың  арасында  Халықаралық  электробайланыс  одағы    жетекші 
роль атқаруда. 
Бҧл одақ әлемнің 189 мемлекеті мен 650-ден астам ҥкіметтік емес, негізінен іскерлік қҧрылымдарды 
біріктіріп  отыр.  Ҥкіметтік  емес  ҧйымдар  тікелей  одаққа  емес,  оның  секторларына  мҥше,  ал  шешімдерді 
одаққа  мҥше  елдер  қабылдайды.  Оның  қҧзырына  берілген  жиіліктерді  және  оларға  байланысты 
геостанционарлық спутниктерді тіркеу, жердегі және космостағы байланыстың техникалық, тарифтік және 
пайдалану  жӛнінде ҧсыныстар дайындау,  АКТ мен телекоммуникация  қызметтерінің стандартын белгілеу, 
радиожиіліктерді  пайдалану,  тҥрлі  елдерге  телекоммуникация  саласында  техникалық  және  қаржылай 
кӛмектесу мәселелерін реттеу, аса қажетті ӛзге де міндеттерді шешу жатады. Халықаралық одақтың қызметі 
оның басшылығымен ӛтетін сан-алуан шаралармен – одақтың ӛкілетті конференциясы, электробайланысты 
дамыту  мен  стандарттау  жӛніндегі  бҥкіләлемдік  конференциялар,  электробайланысқа  қатысты  саясат 
жӛнінде  жаһандық  және  аймақтық  форумдар  мен  конференциялар  анықталады.  Бҧл  ҧйымға  мемлекеттер 
ҧлттық байланыс әкімшіліктері арқылы кіріп отыр. 
БҦҦ  «отбасына»  кірмейтін  Халықаралық  стандарттау  жӛніндегі  ҧйым  (ИСО)  мен  Халықаралық 
Электротехникалық  Комиссия  (ХЭТК)  әлемдік  деңгейдегі  жетекші  ҧйымдар  ретінде  телекоммуникация 
саласын  стандарттаумен  айналысады.  Бҧл  екі  халықаралық  ҧйым  бірлескен  арнайы  жҧмыс  топтары 
шеңберінде  жаһандық  ақпараттық  қоғам  тҧжырымдамасын  жасауға  араласып  келеді,  ал  топтардың  негізгі 
міндеттері  –  жаһандық  ақпараттық  инфроқҧрылым  жасауға  қажетті  стандарттар  базасын  қҧру.  Олар 
стратегиялық  роль  атқарады,  ӛйткені  қҧрал-жабдықтармен  ақпараттық  жҥйелердің  техникалық  сәйкестігі 
мен қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады. 
Дҥниежҥзілік  интеллектуалдық  меншік  ҧйымы  (ДИМҦ)  ӛз  қорғауына  алған  нысандардың 
қҧқықтарын  қорғау  проблемасымен  айналысады.  1990  жылдың  екінші  жартысында  осы  ҧйым  аясында 
компьютерлік  бағдарламаға  меншік  қҧқығы  мен  мәліметтерді  ақпараттық  желілермен  тарату  мәселелері 
талқыланды. 
Бҧҧ-ның  білім,  ғылым  және  мәдениет  мәселелері  жӛніндегі  ҧйымына  (ЮНЕСКО),  ӛзінің  тӛл 
міндеттерінен  жаһандық  ақпараттық  қоғамның  қҧқықтық,  этикалық,  әлеуметтік,  мәдени  және 
лингвистикалық  қырларын  талдау,  ой-пікірлермен,  идеялармен  еркін  алмасуға  ықпал  ету,  сондай-ақ 
дамыған  және  дамушы  елдер  арасындағы  ақпараттық  даму  айырмашылықтарын  азайту  ҥшін  халақаралық 
ынтымақтастықты кеңейту жҥктелді. ЮНЕСКО ақпаратты сақтау мен қорғау жӛніндегі халықаралық саясат 

71 
 
қағидаларын,  барлық  елдердің  жаһандық  ақпараттық  қоғамға  қатысу  және  АКТ-ның  этикалық,  қҧқықтық, 
әлеуметтік  салдарын  талқылау  ҥшін  ӛз  мінбесін  ҧсынып  отыр.  Адами  және  техникалық  ресурстарды 
жетілдіруге,  АКТ-ні  дамушы  елдерге  беруге  ықпал  ететін  арнайы  бағдарламалардан  басқа,  ЮНЕСКО 
ақпараттық желілердің мағыналық мазмҧнымен де шҧғылданады. 
АКТ  мәселесімен  Дҥниежҥзілік  Сауда  Ҧйымы  (ДСҦ)  шеңберінде  Ақпараттық  технологиялар 
секторының ӛнімдерін сатуды кеңейту жӛніндегі Комитет те айналысады. Комитет қызметіне ДСҦ-на мҥше 
елдердің  барлығы  бірдей  қатысып  отырған  жоқ,  бҥгінде  олардың  саны  29,  оның  ішінде  15  ел  Еуроодаққа 
мҥшелер.  Комитет  қызметінің  негізгі  қағидалары  Ақпараттық  технологиялар  секторының  ӛнімдерін  сату 
жӛніндегі  министрлер  Декларациясында  баяндалып,  бҧл  қҧжатқа  1996  жылдың  желтоқсан  айында  29 
мемлекет пен министрлердің Сингапур конференциясына қатысқан жекелеген елдердің ӛкілдері қол қойды, 
ал Декларация 1997 жылғы шілде айында кҥшіне енді [4]. Ақпараттық технология ӛнімдерін сатудың басты 
принциптері  тарифтік  тосқауылды  азайту  мен  жою,  сондай-ақ  Декларацияда  атап  кӛрсетілген  ӛнімдердің 
халықаралық рынокта еркін, шектеусіз сатылуына жағдай жасауда болды.  
АКТ-ны  ӛркендеу  ҥшін  кеңінен  қолдану  БҦҦ-ның  сауда  мен  даму  жӛніндегі  конференциясы 
(ЮНКТАД) мен БҦҦ даму бағдарламасы  қызметтерінің ӛзекті саласы. Аталған конференция электрондық 
сауда  мен  даму  саласында  талдау  жасайды,  ол  жаңартылып,  байытылып  отыратын  ақпараттарға  Интернет 
арқылы  қол  жеткізетін  пункт  жасап,  шағын  және  орта  кәсіпорындарды  іскерлік  ақпаратпен  қамтамасыз 
ететін арнайы АКТ-жобаларды жҥзеге асыруда. 
БҦҦ-ның ӛнеркәсіпті дамыту жӛніндегі ҧйымы – ЮНИДО шеңберінде технологияларды дамыту мен 
инвестиция  салуға  ықпал  ету  жӛніндегі  офистер  желісі  жҧмыс  істейді.  Оны  осындай  офистер  орналасқан 
елдер  қаржыландырады.  Аймақтық  офистермен  қатар,  ЮНИДО  Халықаралық  техникалық  орталықтары 
Австралияда,  Бразилияда,  Индияда,  Италия  мен  Ресейде  орналасқан.  Ӛз  жобаларын  іске  асыру  ҥшін  бҧл 
орталықтар дамушы елдерде ӛндірістің басқару мен бағдарлама жасаудың қазіргі заманғы әдістерін енгізуге, 
техникалық ақпаратты таратуға, ақпараттық технология ӛнімдеріне қол жеткізу ҥшін кҥш жҧмсап отыр. 
ЮНИДО  аясында  сондай-ақ  UNIDO  Exhange  жобасы  жҧмыс  істейді  және  оның  міндеті 
технологиялық ынтымақтастықты дамытуды ынталандыруды әрі инвестицияны сәтті пайдалануға қолайлы 
жағдай  жасау  болды.  UNIDO  Exhange  жобасы  арнайы  web-сайт  ашып,  инвестицияның  технология  мен 
экологиялық шешімдердің виртуалдық рыногын жасады, оны арнайы аппараттармен, сараптамалармен және 
жинақталған  тәжірибелермен  қолдап  отыр.  Бҧл  желі  қатысушы  елдер  арасындағы  ӛзара  іс-қимылды 
кҥшейту ҥшін қосымша интерактивті форумдар ҧсынды. 
1993 жылдан бастап БҦҦ-ның Даму Бағдарламасы АКТ-ны ҧлттық және аймақтық деңгейде дамыту 
жӛніндегі бағдарламаларды жетілдіріп, жҥзеге асыруда. Бҧл ҧйымның міндеттерінің бірі – дамушы елдерде 
қоршаған  ортаға  қолайлы  ақпараттық-коммуникациялық  технологиялар  жасау.  АКТ-ның  Арнаулы  қоры  – 
Thematic  Trust  Fund  (TTF)  for  ICT  for  development  –  осы  саладағы  жергілікті,  аймақтық  және  халықаралық 
бағдарламаларды  қаржыландырады.  Қор,  сондай-ақ,  БҦҦ-на  мҥше  елдердің  ҥкіметіне,  қоғамына  және  де 
АКТ  саласында  жҧмыс  істейтін  коммерциялық  емес  ҧйымдарға  кӛрсетілетін  бірқатар  қызметтерге  қаржы 
бӛледі,  халықаралық  қҧқықтық  қорғау  мен  сараптауды,  халықаралық  байланыстарды,  АКТ-ға  арналған 
бағдарламалардың стратегиясын жасауды және жҥзеге асыруды қаржыландыра алады. 
Дҥниежҥзілік денсаулық сақтау ҧйымы  БҦҦ Бас Хатшысының Мыңжылдық Декларациясын жҥзеге 
асырудың  бір  бӛлігі  ретінде  2002  жылғы  қыркҥйекте  ҧсынған  тапсырмасын  орындайды,  яғни  денсаулық 
сақтау  саласындағы  «сандық  теңсіздікті»  кемітуге  кҥш  салып  келеді.  Халықаралық  денсаулық  ақпарат 
желісін,  бҧл  ҧйым  қажетті  ақпартқа  Интернет  арқылы  теңдей  қол  жеткізу  ҥшін  жан-жақты  қолдап,  тҥрлі 
елдер мен аймақтардың денсаулық сақтау жӛніндегі басым бағдарламалары бойынша жҧмыс істеуде. 
Атом  энергиясы  жӛніндегі  халықаралық  Агенттік  (МАГАТЭ)  дистанциялық  оқыту  технологиясын 
нашар  дамушы  елдерде  ӛздерінің  оқыту  орталықтарын  ашу  ҥшін,  атап  айтқанда  ядролық  ғылым  мен 
технологияны тҥрлі бейбіт мақсаттарға пайдалануды насихаттау мақсатында пайдалануда. АКТ жҥйесіндегі 
Бҥкіләлемдік  Банктің  ролі,  оның  АКТ  басқармасының  қызметінен  айқын  кӛрінеді.  Банктің  ақпараттық-
коммуникациялық  технологияларға  инвестициялар  салу  жӛніндегі  бҧл  кәсіптік  қҧрылымы  2000  жылы 
ҧйымдастырылып,  АКТ-ны  кедейшілікпен  кҥресу  мақсатында  дамыту  мен  пайдалану  ҥшін  мемлекеттік 
органдарды, жекеше компаниялар мен қоғамдық ҧйымдарды қажетті капиталмен, сараптамалық бағалаумен 
қамтамасыз етеді, әрі жекеше инвестицияларды мемлекеттік сектормен, банктің ӛзінің қаржылай кӛмегімен 
бірлесе пайдалану тәжірибесін қолдануда. 
Дҥниежҥзілік  Банк  Тобы  телекоммуникацияны  дамытуға  елеулі  ҥлес  қосып  келеді.  Бҥгінде  Банк 
мемлекеттік секторға  АКТ жӛніндегі 60 жобаны  қаржыландыруға  4,5 млрд. АҚШ долларын жҧмсап отыр. 
2002 жылдың соңында жеке сектордағы 106 АКТ жобаларына 4 млрд. астам АҚШ доллары  бӛлінсе, оның 
ішінде 2 млрд. доллар Халықаралық қаржы корпорациясының ӛз қаржысы есебінен берілді [5]. 
1995  жылы  қҧрылған  «Дамуды  қолдау  ақпараты»  бағдарламасы  –  тҥрлі  донорлар  есебінен  грант 
бӛлетін – АКТ-ның ӛркендеу қабілетін кӛрсететін инновациялық жобаларды қолдайды және оның міндеті – 
АКТ әлеуметтік-экономикалық даму ҥшін, әсіресе аса кедей дамушы елдерде қолдану. 
 АКТ-ны  дамыту  ҥшін  экономикалық  ынтымақтастық  пен  даму  ҧйымы  (ЭДЫҦ)  аясында  да  кең 
кӛлемді жҧмыстар атқарылып жатыр. Бҧл жҧмыстар АКТ-ның тҧрақты экономикалық даму мен әлеуметтік 
әл-ауқатты  жақсартуға  қосқан  ҥлесін,  сондай-ақ  білімді  қоғамның  дамуындағы  ролін  тҥсінуді  онан  әрі 

72 
 
тереңдетуді кӛздейді. ЭДЫҦ-ның бҧл саладағы қызметінің негізгі бағыттары: АКТ-ның экономикалық ӛсуге 
ықпалы,  электрлік  желілер  мен  телекоммуникацияны  реттеуді  реформалау,  электрондық  ҥкімет, 
электрондық білім беру мен электрондық коммерция. 
Бҧл  ҧйымға  Азия-Тынық  Мҧхит  аймағының,  АҚШ,  Жапония,  Корея,  Австралия  мен  Жаңа 
Зеландияны қосқанда 29 ел мҥше және олар Интернеттің басшылығы мен қызметі жӛніндегі Халықаралық 
ынтымақтастық тақырыбына арналған консультативтік қҧжат жариялап, онда ҥкіметтерге азаматтардың ӛз 
идеяларымен  еркін  алмасуын  тепе-тең  ҧстау  және  Интернетті  қоғамдық  тәрбиеге  сәйкес  келмейтін 
мақсаттарға  пайдаланудың  шектеу  қажеттілігі  атап  кӛрсетті  [1,  18  б.].  ЭДЫҦ,  ЮНЕСКО  және  Еуроодақ 
білдірген Интернет – қатерді Азия -Тынық Мҧхит аймағының кӛптеген елдері қолдады, ӛйткені ақпараттық 
қоғам  қҧру  ҥрдісіндегі  қарама-қайшылық  нақ  осы  қауіп-қатерде  жатқан  еді.  Осы  себепті  де  1996  жылы 
Сингапурде  Интернетке  кіру  жӛнінде  Азиялық  форум  ӛтті.  Ал  1997  жылғы  сәуірде  Интернеттен  Азия  – 
Тынық  Мҧхит  аймағына  қызмет  кӛрсетушілердің  Бірінші  Қауымдастығы  қҧрылды.  Қауымдастықтың 
алғашқы  міндеттерінің  бірі  ортақ  «ӛндіріс  жӛніндегі  код»  жасап,  веб-сайттар  мазмҧнын  реттеу  болды. 
Барлық  осындай  ҧйымдар  мен  олар  шығарған  қҧжаттардың  бір  ғана  мақсаты  –  Азия  аймағы  елдерінде 
ақпараттық қоғам қҧру болды. 
Еуропалық  қайта  қҧру  мен  даму  Банкі  (ЕҚҚДБ)  телекоммуникация,  информатика  және  ақпараттық 
қҧралдар саласында телекоммуникациялық қызметті жетілдіру және аймақтардағы информатика секторын, 
ақпарат  қҧралдарын  жетілдіру  жӛніндегі  міндеттерін  орындап  келеді.  Банктің  басты  мақсаты  –  телефон 
байланысының  негізгі  қызметтерін  кӛпшілікке  жетікзу,  байланыстың  озық  технологияларын  (ҧялы 
байланыс  пен  Интернет)  енгізу,  ӛйткені  бҧл  шаралар  бизнесті  дамыту  мен  толық  тәуелсіз  нарықтық 
қатынастарды орнатудың аса маңызды шарттары. 
ЕҚҚДБ  АКТ-ның  ӛзге  коммерциялық  банктер  араласпайтын  секторын    қаржыландыруға  тәуекел 
етуді  жауапкершілігіне  алады,  яғни  жекеше  сектордың  жобаларына  қаржы  бӛле  отырып,  жекеше 
қаржыландыру  кӛздеріне  бәсекелес  болмайтынын  атап  кӛрсетуде.  ЕБРР  ӛзге  халықаралық  қаржы 
ҧйымдарымен  және  Еуропалық  қауымдастықпен  бірлесе  отырып,  телекоммуникацияның  Орталық  және 
Шығыс  Еуропа  елдерінде,  ТМД-да  дамуына  жан-жақты  ықпал  етуде.  Бҧл  банк  сондай-ақ  ӛтпелі  кезеңнің 
алғашқы немесе аралық сатысында тҧрған елдер бойынша Дҥниежҥзілік Банкпен де жемісті ынтымақтасып 
отыр. Ол жеке сектордың экономикалық жағдайы нашар елдердегі қайта қҧру ҥрдісіне елеулі ықпал ететін 
жобалары жӛнінде Халықаралық қаржы корпорациясымен де бірлесе қызмет етуде. 
АКТ және ақпараттық қоғам саласындағы халықаралық ӛзара іс-қимылдар ҥрдісі 2000 жылғы шілдеде 
G8 елдері басшыларының жаһандық ақпараттық қоғамның Окинава Хартиясына қол қоюдан бастап жандана 
тҥсті.  
Окинава  Хартиясында  ақпараттық  технологиялар  мҥмкіндіктері  бойынша  жҧмыс  топтарының 
қҧрылғаны  (  қысқаша  Dot  Force  )  жарияланып,  кең  кӛлемді  халықаралық  талдау  жасау  ҥшін  кҥш-жігерді 
жҧмылдыру  міндеті  белгіленді  [6].  Осы  Хартияға  сәйкес,  әрі  G8  елдері  басшыларының  шешімі  бойынша, 
Dot Force сегіз елдің мемлекет, бизнес және ҥкіметтік емес ҧйымдарының ӛкілдері, сондай-ақ сегіз дамушы 
елдердің  (Боливия,  Бразилия,  Египет,  Индия,  Индонезия,  Сенегал,  Танзания,  Оңтҥстік  Африка 
Республикасы)  және  бірқатар  халықаралық  ҧйымдардың  (ECOSOC,  ITV,  OECD,  UNDP,  UNCTAD, 
UNESCO, World Bank ) ӛкілдері кіреді. Ал жекеше секторға G8 елдерінен сегіз, халықаралық ҧйымдардан ( 
GHC, GBDE, WEF ) ҥш ӛкіл мҥше болды. 
АКТ  секторын  дамытуға  қажетті  жағдай  туғызу  ҥшін  G8  бірқатар  халықаралық  қаржылық 
ҧйымдармен,  олардың  ішінде  Даму  Банкі,  халықарлық  қорлармен  және  Халықаралық  электр  байланысы 
одағы,  ЮНКТАД,  БҦҦ  Даму  бағдарламасы  секілді  ҧйымдармен  ынтымақтасуға  сенім  артып  отыр. 
Дҥниежҥзілік  экономикалық  форумның  электрондық-сандық  айырмашылықты  жою  жӛніндегі  жаһандық 
бастама  және  электрондық  сауда  бизнесі  жӛніндегі  Жаһандық  диалог,  Жаһандық  форум  секілді  жекеше 
секторлармен де ынтымақтасуда. 
Енді  спутник  байланысының  халықаралық  ҥкіметаралық  мамандандырылған  ҧйым    туралы.  1960-
1980-ші жылдары тҥрлі мақсаттар ҥшін спутник байланысы қызметтерін  кӛрсететін кӛптеген халықаралық 
ҧйымдар қҧру жӛнінде ҥкіметаралық келісімдерге қол қойылған еді. Олар – халықаралық «Intelsat» спутник 
байланысы ҧйымы, халықаралық «Intersputnik» космостық байланыс ҧйымы және халықаралық КОСПАС  -
САРСАТ бағдарламасы. 
Мемлекеттердің  мобильді  спутник  байланысына  кең  кӛлемді  инвестиция  тартуға  қаржы  бӛлуге 
дайындықсыздығы  әрі  батыс  елдерінің  телекоммуникация  рыногын  жекешелендіруге  бет  бҧрғаны  себепті 
1999-2001  жылдары  «Intelsat»,  «Inmarsat»,  «Eutelsat»  ӛз  қызметтерін  коммерцияға  кӛшірді.  Халықаралық 
жылжымалы спутник байланысы ҧйымы (ИМСО) – «Inmarsat» ҥкіметаралық қызметінің мҧрагері. Бҧл ҧйым 
«Inmarsat»  компаниясының  жекешелендіру  кезінде  жасалған  қоғамдық  байланыс  қызметі  жӛніндегі 
келісімді,  ең  алдымен  апатты  жағдайда  теңіздегі  Жаһандық  байланыс  және  қауіпсіздікті  қамтамасыз  ету 
ҥшін  спутник  байланысын  ҧсыну  жӛніндегі  міндеттемелерін  орындауын  қадағалайды.  ИМСО  жыл  сайын 
Халықаралық теңіз ҧйымына (ХТҦ) баяндамасын тапсырады. 
Жекешелендірілген  «Intelsat»,  «Eutelsat»  және  «Inmarsat»  компаниялары  телекоммуникация 
рыногындағы алпауыт ойыншылар болып, ал мемлекеттер енді олардың коммерциялық қызметіне ықпал ете 

73 
 
алмай  қалды.  Дегенмен,  ҥкіметтер  бас  компаниялардың  ҧлттық  акционерлерінің  табысына  мҥдделілік 
танытып, қҧрал-жабдықтар мен қызметтер беруші ҧлттық кәсіпорындармен ынтымақтасуға дайын. 
«Intersputnik»  Халықаралық  ғарыштық  байланыс  ҧйымы  (ХҒБҦ)  ресейлік  спутниктер  тобынан 
қҧралғанымен,  ҥкіметаралық  ҧйым  болып  қалды.Алайда  оның  ішінде  де  ӛзгерістер  орын  алуда, 
«Intersputnik»  кеңесінің    XXXI  сессиясында  (Гавана,  2002  жылғы  қараша)  осы  ҧйымды  қҧру  жӛніндегі 
базалық  келісімге  ӛзгертулер  енгізу  ҧйғарылды.  Осыған  сәйкес  ҧйымның  коммерциялық  қызметі 
операторлардың қолына берілді. 
КОСПАС-САРСАТ  Халықаралық  Бағдарламасы  ҥкіметаралық  келісімдерге  негізделген  және  тек 
гуманитарлық  сипатқа  ие,  яғни  оның  халықаралық  жҥйесі  мҥдделі  мемлекеттердің  қҧтқару  қызметтеріне 
теңіздегі,  қҧрлық  пен  әуедегі  апатқа  ҧшырағандардың  координатасын  хабарлап  отырады.  Соңғы  жылдары 
осы  бағдарламаға  қҧрылтайшы  еллдер  (Ресей,  АҚШ,  Канада,  Франция)  қатарына  тағы  31  мемлекет  пен 
жердегі  инфрақҧрылымды  қамтамасыз  етуші  екі  ҧйым  қосылды.  Бағдарламаның  космостық  навигациялық 
жҥйелер  –  АҚШ-тың  GPS  ,  Ресейлік  ГЛОНАСС  және  Еуроодақтың  «Галилео»  жҥйелерімен  ынтымақтасу 
мҥмкіндіктері де қарастырылуда. Бағдарламаның негізгі нәтижесі – оның кӛмегімен 14 мыңнан астам адам 
қҧтқарылды. 
Соңғы  кездері  Халықаралық    Теңіз  Ҧйымында    лаңкестік  және  қарақшылық  мақсатпен  кемелерді 
кҥшпен басып алуға қарсы кҥрес проблемалары талқылынып, ҥкіметаралық теңіз «ведомствосы» ИМСО мен 
КОСПАС-САРСАТ ҧйымдарына, осы бағыттағы ынтымақтастық мҥмкіндіктерін іздестіруді ҧсынды.  
АКТ-ны  қҧтқару  операцияларында  пайдалануға  БҦҦ  да  қызығушылық  танытып  отыр.  1998  жылғы 
маусымда  Финляндияда  БҦҦ  жариялаған  Апат  зардаптарын  азайту  жӛніндегі  халықаралық  онжылдық 
(1990-2000)  аясында  ӛткен  дипломатиялық  конференцияда  апат  салдарын  жеңілдету  және  кӛмек  кӛрсету 
ҥшін  телекоммуникациялық  ресурстарды  ҧсыну  жӛніндегі  Тампере  Конвенциясы  қабылданды  [7].  Бҧл 
қҧжатта апаттан зардап шеккен мемлекеттерді ең жаңа байланыс қҧралдарымен қамтамасыз ету механизмі 
анықталды.  
Ақпараттық  технологиялар  саласындағы  мҧндай  кең  кӛлемді  ынтымақтастық  жоғарғы 
технологияларды  дамыту  мен  олардың  мҥмкіншіліктерін  тиімді  пайдаланудың    қазіргі  кезде  ӛте  ӛзекті 
мәселеге 
айналғандығын 
кӛрсетеді. 
Кӛптеген 
халықаралық 
ҧйымдар 
жаһандық 
ақпараттық 
инфрақҧрылымды дамытуда ақпараттық-технологиялық сектордың маңыздылығын ерекше атап кӛрсетуде. 
Қазіргі заманғы аса дамыған мемлекеттерде дәстҥрлі тҥрде «ақпараттық майдан» деп аталып кеткен 
немесе  «ақпараттық  текетірес»  деген  терминге  ие  болған  қҧбылыс  кеңінен  таралып  келеді.  Әдетте 
ақпараттық  текетірес  ағымдағы  халықаралық,  жергілікті  саяси  байланыстар  (қақтығыстар)  барысында 
кҥшейе тҥседі. Ақпараттық технологиялар дамуының қазіргі сатысында шынайы болып жатқан ақпараттық 
майданды  қарулы  текетірестің  жаңа  тҥрі  ретінде  қабылдауға  болады.  Ал  мҧндай  жағдайда  ақпараттық-
психологиялық әсер ету тактикасы мен ақпараттық қаруды кәдімгі әскери ресурстар алмастыра алады. 
«Ақпараттық майдан» деген тҥсінікті алғаш рет 1985 жылы Қытайда қолданды. Дәстҥрлі қару-жарақты 
ақпараттық  қҧралмен  алмастыру  мҥмкіндігі  кӛне  қытай  философы  Сунь-Цзы  кӛзқарасында  негізделді.  Ол 
ақпаратты  иемдену  және  қарсыласты  жаңылыстыру  әдістерін  білу  соғыс  қимылдарында  табысқа  жетуде  ӛте 
маңызды деп тҧжырымдаған болатын [8]. 
 

жүктеу/скачать 5,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: