Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

86 
 
Кешенді  пән  болып  табылатындықтан,  дінтану    кӛптеген  әр  тҥрлі  таным  әдістерін 
пайдаланылады.  Кез  келген  ғылымдағы  сияқты,  дінтануда    жалпы  философиялық,  әлеуметтік-
философиялық,  арнайы    жалпы  ғылымдық  және  жеке  ғылымдық,  теориялық  және  эмпирикалық 
әдістер:  диалектика,  жҥйелі  әдіс,    талдау,    жинақтау,    абстракциялау,  жалпылау,  экстраполяциялау, 
модельдеу,  ҧқсастық, болжам, индукция,  бақылау, эксперимент және т.б. қолданылады.  Әрбір сәйкес  
бӛлімдерде, жоғарыда аталғандардан  басқа,  ӛз  әдістері пайдаланылады.  Мысалы, дін социологиясы 
әлеуметтік  деректерді  анықтау  әдістері:  қҧжаттарды  зерттеу,  әр  тҥрлі  пікір  алмасулар  –  интервю,  
сауалнамалар  және  т.б.,  алынған  мәліметтерді  алғашқы    ӛңдеу:  статистикалық    кестелерді 
топтаушылық  тәртіпке    келтіру,  қҧрастыру  және  т.б.  жемісті  нәтижелерін  береді.  Дін    психологиясы  
ӛмірбаяндар    талдауын,    жобалы  тестілер,  тҧлғаға  арналған  сауалнамалар,  тҧлғаның  бағдарлары  мен  
диспозициясын зерттеу әдістерін колданады. 
Дінді  зертеуде  кӛртеген  жеке  әдістерді  біріктерін  бағымдар  жасалған.  Олар  кӛптеген  
онжылдықтар бойы келеді. 
Каузалды  талдау  себептік-салдарлық  қатынастарды  зерттеу,    діннің  әр  тҥрлі  қҧбылыстардың  
пайда болу себептері мен  эволюциясын  анықтауды кӛздейді. Басты сурағы «неге?» болып  табылатын  
бҧл талдаудың ҧстанымдарына сәйкес, дін тек ӛз ішінен  ӛзі тҥсініле алмайды, ол causa sui (ӛз-ӛзінің 
себебі)  емес.  Дәл  себептік  тҥсіндірме  бәрінен    бҧрын  адамдардың  ӛміріндегі  қайсібір  болып  жатқан 
қатынастардан  әр тҥрлі және діни емес  формаларды шығаруды қамтамассыз етуге кӛмектеседі.  
 
Тарихилық  тарихилық  пен  логикалиқ  бірлігінен  шыга  отырып,  таным  қҧралы  ретінде  тарих 
логикасын  пайдаланады,  соңғысы  объектінің  қазіргі  замандық  жағдайын  қалыптасқан  дҥние  ретінде 
тҥсінуге мҥмкіндік береді және қоса ӛткеннің оқиғалары мен фактілерін дҧрыс пайымдауға жетекшілік 
етеді.  Тарихилық  бірнеше  тҥрлерде  кӛріне  алады.  Генетикалық  бағым  дамудың  келесі  кезеңдерін 
бастапқы фазадан шығаруды кӛздейді. Бҧл процедураның барысында эволюция шынжырында аралық 
бӛлімдерді  іздеп  табу  маңызды  болып  табылады.  Басқа  жағынан  алғанда,  зерттеуші  ӛз  ізденісін 
ғасырлар қойнауна неғҧрлым терең бағдарласа, соғҧрлым оның қолында нақты материалдар аз болады. 
Бҧл  жағдайда  тарихилық  актуализим  формасында  кӛрінеді:  себебі  кез  келген  қҧбылыстың  қазіргі 
заманғы  жағдайы  дамудың  нәтижесі  болып  табылады,  бҧл  жағдайды  зерттеу  теориялық  модельді 
жасауға  мҥмкіндік  береді,  ал  теориялық  модель  қҧбылыстың  алдыңғы  фазаларын,  соның  ішінде 
бастапқы  фазаларынсипаттауға  кӛмектесе  алады.  Салыстырмалы  тарихи  зерттеу  бір  дінің  әртҥрлі 
уақыт  кезеңдеріндегі  дамуының  әртҥрлі  кезеңдерін,  бір  уақытта  ӛмір  сҥретін,  бірақ  дамудың  әртҥрлі 
кезеңдерінде орналасқан әр тҥрлі діндерді салыстырады. Әр тҥрлі діндердің салыстырмалы образдарын 
салыстыру  ҥлкен  мәнге  ие.  Салыстырмалы  анализ  негізінде  арнайы  зерттеу  саласы  –  салыстырмалы 
дінтану қалыптасты. 
Типологиялық әдіс қандай да бір белгілері бойынша зерттелініп жатқан обьектілердің бӛлшектеу 
және топтастыру процедураларының жиынтығын білдіреді. Типологизация нәтижесінде статистикалық  
тҧрғыдан  берік  белгілер  тобы  -  типтер  жасалады,  олар  белгілі  бір    обьектілер,  қҧбылыстар    ҥшін  
типологиялық  ортақтық    моделін    береді.  Қайсыбір  обьектінің  инварианттығы  оны  сәйкес    типке  
жатқызуға  мҥмкіндік  береді.  Типтің  ішіндегі  обьектілердің  белгілерінің  айырмашылығы    кездейсоқ 
сипатта  болады,  бҧл  айырмашылықтарн  әр  тҥрлі  типегі  обьектілердің  қасиеттерінінің 
айырмашылығымен  салыстырғанда  болар  -  болмас.    Типологизация  кӛмегімен  діндердің  тарихи 
типтердің, еркін ойшылдық  типерінің сипаттамалары алынған. 
Феноменологиялық  әдіс  адамдардың  ӛзара    рухани  қарым  қатынасында  мағыналарды  анықтау 
әдістерінің      жиынтығын  қамтиды,  практикалық  тҥрде  әрекет  етуші  индивидтердің  тҥрткілері, 
тҥсініктері  идеяларын  салыстырады  және  осылайша  олардың    жҥріс  тҧрысының  мағыналық 
байланысын  тҥсінуге  қол  жеткізеді,  қарым  қатынастың    формальды  қҧрылымын,  қоғамдық 
қатнастардың  субьективтік  факторларын  анықтауға  кӛмектеседі. Феномонологиялық  анализ  әдістерін 
қолдану дінтанудың бӛлімдерінің бірі – дін феноменологиясының шығуына септесті. 
Герменефтикалық  әдіс  феноменологиялық  әдіспен  тығыз  байланысты,  тарихи  тҧрғыдан 
экзегетика  (теологияның  қасиетті  жазуға  тҥсіндірме  беретін  бӛлімі)  дәстҥрлерін  мҧра  етіп  алды.  Бҧл 
әдіс діни қҧбылыстарды тҥсінуге қол жеткізу мақсатында  қолданылады. Мҧнда сакралды мәтіндерді, 
ӛткен  заманның  беделді  дінбасыларының  шығармалары  және  діни  мәдеиеттің  зерзатталған 
феномендерін  тҥсіндіру,  әрбір  жаңа  ҧрпақтың  тҥрдеректі  ҧғынуын  авторлық  тҥсінікпен  салыстыру, 
мәтіннің әлеуметтік-мәдени контекспен  байланысын анықтау және т.с.с. әдістері қолданады. 
Дінтану  пәнін  ашқанда,  теориялық  материал  мен  деректерді  орналастырғанда,  дінтану 
дидактикасы мен әдістемесіне кейбір ҧстанымдар іске асырылады. Оларды сипаттап кӛрейік.  
Бастапқы  ҧстаным  –  қатаң  обекьтивтілік,  пәнді  нақты  –  тарихи  қарастыру.  Дін  немесе  еркін 
ойлау  қҧбылыстарын  кӛркем  бейнелеу  ҥшін  бояудың  «жабық»  және  «ашық»  тҥстері  алдын  ала 
белгіленіп қоятын абстактілі таптаурындар қабылданбайды. Ғылыми тҧрғыдан негізделген қағидалар, 
нақты  анықталған  деректер  баяндалады;  әлемдік  дінтану,  философияда  алынған  нәтижелер 

87 
 
пайдаланылады. Теориялық және деректемелік материалды таңдау және орналастыру, тарихта жасанды 
бос  кеңістіктер  мен  «ақтаңдықтар»  қалмау  ҥшін,  оны  (тарихты)  неғҧрлым  нақты  суреттеудің 
арақасында жҥзеге асырылады. 
Келесі тағы бір ҧстаным – дҥниетанымдық мәселелерді адам болмысы, оның мәні мен тіршілік 
етуі,  ӛмірідің  мәні  мен  мақсаты,  ӛлім  мен  мәңгі  ӛлмейтіндік  тҧрғысынан  талдау,  басқаша  айтқанда, 
бірқатар мәселелерді философиялық антропология тҧрғысынан қарастыру. Дҥниетанымды сӛздің  кең 
мағанасында  ҧғыну  барынша  таралған:  дҥниетанымды,  тҧтас  алғанда,  дҥние  мен  дҥниедегі  жеке 
қҧбылыстарға,  адам  мен  адамзатқа,  олардың  дҥниедегі  орнына,  қоғам  мен  оның  жеке  салаларына, 
таным  процесіне  дегеннеғҧрлым  жинақталған  кӛзқарастар  қҧрайды;  ол  экономикалық,  әлеуметтік  – 
саяси,  қҧқықтық,  ӛнегелі,  кӛркемдік,  діни,  философиялық  және  басқа  кӛзқарастарды  жинақтайды. 
Дҥниетаным  жаратылыстану  жетістіктерін  жҥйелейтін  табиғат  картинасын,  қоғамтану  мәліметтерін 
нәтижелейтін  қоғам  картинасын,  адамтану  мазмҧнын  қорытындылайтын    адам  картинасын  қамтиды. 
Дҥниетанымдық  мәселелердің  басты  ӛлшемі  «адам  -  табиғат»,  «адам  –  қоғам  және  тарих»,  «адам  - 
адам» желісі бойынша жҥреді. 
Келесі  ҧстаным  –  мәселелерді  адам,  қоғам,  дҥние  туралы  діни  және  діни  емес 
дҥниетанымдардың  толеранттылық,  шыдамдылық,  сҧхбат  тілінде  баяндау.  Діни  және  діни  емес 
дҥниетанымдардың бірқатар қабаттары бар: 1) дҥниені аңғарудың, дҥниені тҥсіндірідің, дҥниеге деген 
қатынастың  «іргетасы»  мен  «қаңқасын»  қҧрайытын  бастапқы  кіріктіруші  тҥсініктер,  ҧғымдар, 
идеялардың  жиынтығы;  2)  табиғат,  қоғам,  адамның  жеке  салаларының  –  космос,  биосфера,  экожҥйе, 
экономика, саясат, қҧқық, мораль, ӛнер, психика, сана және т.б. болмысының негіздерін тҥсіндіру. 3) 
табиғаттағы қоғамдағы не ол, не бҧл, оқиғаларды қҧбылыстарды сипаттайтын тҥсініктер мен идеялар. 
4)  жалпы  элементтер  (адамдық  тіршілік  ету  ҥшін  қажетті  жағдайларды,  жалпыға  ортақ  кӛркемдік 
қҧндылықтарды және т.б. білдіретін объективтік  – ақиқаттық білімдер, ӛнегелік тҥсініктері) және тек 
кейбір  мәдениеттерге  тән  ерекше  компоненттер.  Діни  және  діни  емес    дҥниетанымдардың  бастапқы 
тіректері  әр  тҥрлі.  Бҧл  дҥниетанымдарды  табиғаттағы,  қоғамдағы,  адамдағы  процесстермен 
оқиғаларады тҥсіндірудің  ҧстанымдары әр тҥрлі. Бірақ экономикалық әлеуметтік саяси, экологиялық, 
ӛнегелі,  эстетикалық  және  басқа  идеялар,  қҧндылықтар  жақын  болуы  мҥмкін,  ал  ортақтары  сәйкес 
келеді. 
Дінтану  философиялық  сипаттағы  ғылым  болғанымен  оның  қазіргі  Қазақстандағы  кӛрінісі 
кӛбінесе саясилана бастады. Осы жағдайлар жоғарғы оқу орнында оны пәнді енгізуге негіз болады. 
Пәннің  мақсаты  студенттерге  жоғарғы  кәсіби  білім  беруге  байланысты  қазіргі  таңғы  еліміздегі 
және әлемдегі діни ахуал, оның негізігі проблемаларымен таныстыра отырып, жастардың бойында діни 
толерантылықты    қалыптастыру,  Қазақстан  Республикасының  заңдарына  қайшы  келетін  ӛзге  діни 
ағымдарға  бой  алдырмауды  насихаттау  болып  табылады.  Пәннің  негізгі  мақсаты:  Қазіргі  кездегі 
еліміздегі діни ахуалды тҥсіндіру; дін туралы заңдарды оқып ҥйрену.   
 
     
Әдебиеттер 
 
1.
 
Гегель Флософия религии. Москва. 1975 
2.
 
Фейербах Л. Избр. филос. произв. Москва. 1955 
3.
 
Леви-Брюль Л. Сверхьестественное в первобытном мышлении. Москва.1994 
4.
 
Бәйтенова Н.Ж. Дінтану негіздері. Алматы. 2006 
5.
 
Юнг К.Г. Психология религи.Москава.1996 
6.
 
Джеймс В. Многообразное религиозного опыта. СПб.1993 
 
                               
 
МЕКТЕПТЕ ҚАЗАҚ ТІЛІН ҚАТЫСЫМДЫҚ НЕГІЗДЕ ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ. 
 
Гултораев Абдулазиз  Саттаркулович 
№10 Қарабҧлақ жалпы орта мектебі, Сайрам ауданы 
 
 
Қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі  туралы  сӛз  болғанда  бҧл  мәселенің  ішінен  басқа  ҧлт  ӛкілдеріне 
қазақ тілін оқыту мәселесін жеке бӛліп қарастырмаса болмайды. Ӛйткені, қазіргі таңдағы кӛп жҧмыс 
істеліп, жан- жақты қарастырылып отырған мәселе – ӛзге ҧлт ӛкілдерінің арасында қазақ тілін оқыту 
мәселесі.  Сонымен  қатар,  бҧл  мәселе  тілдік  коммуникацияның  тікелей  зерттеу  объектісі  бола  келіп, 
қазіргі  кезеңде  ӛзекті  мәселе  болып  отырған  қазақша  сӛйлеуге  ҥйретудің  тиімді  жолдарын  табуға 
кӛмектеседі.Қазақ  тілі  сабағын  жҥргізу  мәселесімен  айналысып  жҥрген  ҧстаздар,  тілшілер,  ғалымдар 
кӛптеп  саналады.  Олардың  әрқайсысы  әр  тҥрлі  мәселелерді  қарастыра  келіп,  қазақ  тілін  оқыту 

88 
 
саласының  дамып,  жетілуіне  ҥлес  қосуда.  Бҧл  еңбектердің  авторлары  Ш.Х.Сарыбаев,  И.В.Маманов, 
Ғ.Бегалиев,  С.Жиенбаев,  Т.Аяпова,  Ш.Бектуров,  К.Сариева,  А.Жҥнісбеков,  Ф.Р.Ахметжанова, 
М.Жанпейісова, Ф.Оразбаева, Қ.Бітібаева т.б. 
Бҥгін  біздің  алдымызда  тҧрған  мақсат  -  ӛзге  тілді  аудиторияны  қазақ  тіліне  ҥйрету  ғана  емес, 
сонымен  қатар  алдымызда  отырған  шәкірттердің  Отанының  қасиетін  сезініп,  оның  алдындағы  ҧлт 
жауапкершілігін ҧғынып, ол ҥшін басын бәйгеге тігер тәуекелге баруы болып саналады. Сол сияқты, 
барлық отандастардың  отанымен рухани және материалдық тығыз байланыста болуы, ӛзі ӛсіп  - ӛнген  
аймаққа   деген сҥйіспеншілігі патриотизмнің қайнар кӛзі. 
Біздің  облысымыздың  2005  –  2015  жылдырға  арналған  Білім  беру  жҥйесінің  даму  бағдарлама 
жобасында бҧл мәселе жӛнінде былай делінген: 
-     Жоғары  Қазақстандық  ҧлтжандылық,  жоғары  мәдениет,  ымырашылдық  және  адамдардың 
қҧқығы мен бостандығын сыйлауға тәрбиелеу; 
-     Тіл  мәдениетін  дамытып,  ҥштілділік  принципін  іске  асыру,  мемлекеттік,  орыс  және  шет 
тілдерін меңгеру. 
Міне, бҥгінгі біздің кҥн тәртібімізде тҧрған ӛзекті мәселелердің бірі осылар. 
Бҧл мәселелерді іс жҥзіне асыру ҥшін не істеу керек? 
Алдында  аталып  ӛткен  авторлардың  еңбегінің  зор  екендігін  айта  келе,  ӛзімнің  эксперимент 
барысында  Ә.  Жҥнісбектің  ҥндестік  заңы  технологиясы  және  Е.И.  Пассовтың  және  бҧл  әдісті  қазақ 
тілін  ҥйретуге  бейімдеген  Ф.  Оразбаеваның  қатысым  әдіс  технологиясын  басшылыққа  алып келемін. 
Сонымен қатар, қазақ тілі сабақтарында қатысымдық әдісін қолданып, аймақтық компонентін кеңінен 
пайдаланамын.  Неліктен  қатысымдық  әдіске  тоқталдым?  Мәселені  дҧрыс  ашу  ҥшін  ең  бірінші 
қатысымдық әдістің негізін қҧрайтын принциптерін кӛрсетейік. Ф.Оразбаева басқа ҧлт ӛкілдеріне қазақ 
тілін  оқыту  барысында  қолданылатын  қатысымдық  әдісті  ӛзіндік  принциптер  арқылы  ажыратады. 
Олар: 
1.    Тіке байланыс 
2.    Адамның жеке қабілетін ескеру 
3.
 
 Сӛйлесуге ҥйретуде жҥргізілетін жҧмыстардың тҥрлерін айқындау 
4.
 
 Сатылап даму 
5.
 
 Динамикалық ӛзгеру 
6.
 
Ӛзектілік 
Қатысымдық  әдістің  пайдаланудың  тиімді жолы  –  оның  тіке байланысқа  негізделіп,  адаммен  – 
адамның  тікелей  қарым-қатынасы  арқылы  тілді  ҥйретуді  жҥзеге  асыруында.  Тілді  оқытуда  ҥйренуші 
мен  ҥйретушінің  арасында  бір-бірімен  кӛзбе-кӛз  кездесу,  ауызба-ауыз  тілдесу,  яғни,  тікелей  қатынас 
болмаса, сӛйлесім әрекеті де іске аспайды. Тілді ҥйретуге байланысты қандай  бағыт-бағдарды таңдап 
алу керек, оған қатысты орындалатын жҧмыстармен тапсырмалар қандай, оны іске асыруда бҧл жҧмыс 
тҥрлерінің  алатын  орны  мен  қызметі  қандай  дегенді  анықтап  белгілемей,  алға  қойған  мақсатқа  жету 
мҥмкін емес. (ІІІ принцип) 
Отан  –  от  басынан  басталады  десек,  туған  облысымыздың,  қаламыздың  кӛрнекі  жері,  тарихы, 
атаулы  оқиғаларын,  айтулы  адамдардың  ӛмір  жолдарын  білгізудің  мәні  зор.   3,  4,  7  сыныптарды 
аймақтық компоненттерді «Қазақстан», «Менің қалам», «Менің кӛшем», «Менің отбасым», «Дҥкенде», 
«Стадионда»,  «Дәрігерде»,  «Жыл  мезгілдері»  тағы  сол  сияқты  тақырыптарды  оқығанда  әбден 
қолдануға  болады.  Аймақтық  компоненттерді  сабақта  қолдануда  қандай  шаралар  арқылы  жҥзеге 
асыруға болатынын сызба бойынша кӛрсетуге болады. 
Тақырыпты қандай жҧмыс тҥрлері арқылы ашуға болады? 
- Диалог 
- Викторина 
- Карточкакмен жҧмыс 
- Сурет бойынша жҧмыс 
- Инсценировка 
- Тест 
- Экскурсия 
-Оқушылардың 
шығармашылық 
жҧмыстары 
«шығарма, 
тақпақтар, 
альбомдар) 
- Пән бойынша шығармашылық жҧмыстар 
- Интеграцияланған сабақтар 
Енді осы тақырыптардың кейбіреулеріне тоқталайық. 
Сабақта 
тілдік 
қатынас 
ҥш 
тҥрлі 
жолмен 
немесе 
қалыппен 
іске 
асады: 
1.    Жҧптық 
2.    Топтық 
3.    Ҧжымдық 

89 
 
Жетінші сыныпта «Жалпы есім және жалқы есім» атты грамматикалық және  «менің қалам» атты 
лексикалық  тақырыпты  оқығанда  карточкамен  жҧмыс  екеу  ара  сӛйлесу  тағы  сол  сияқты  жҧптық 
қалыппен жҧмыс істедім. Карточкаларды әр жҧпқа ҥлестірдім. 
Ҥлгі:  І  Сӛйлемнен  жалпы  есімді  бір  топқа,  жалқы  есімді  екінші  топқа  бӛліп  жаз:  «Ӛскемен 
қаласында  кӛшелер  кең,  таза.  Мен  Ӛтепов  кӛшесінде  тҧрамын»  т.с.с.  Бірінші оқушы  оқиды,  екіншісі 
тапсырманы орындайды. Осыдан кейін карточкалар екінші жҧппен алмасып, бірінші оқушы жазады, ал 
екінші оқушы оқиды. 
Ҥлгі:  ІІ  Екеу  ара  сӛйлесуде  тапсырманың  желісі  тӛмендегідей  болады  «Спросите  друг  у  друга 
куда  ты  пойдешь  отдыхать  в  ближайшие  выходные?  Употребите  в  вопросах  и  ответах  жалпы  есім  и 
жалқы есім.» Диалог мынадай ҥлгіде болды: Бірінші жҧп: 
-    Сен жексенбі кҥні Сібе ӛзеніне дем алуға барасың ба?  
-     Жоқ,  мен  жексенбі  кҥні  «Юбилейный»  кинотетрына  кино  кӛруге  барамын.  Ӛзің  ше? 
          -    Мен жексенбі кҥні Князь тауларына шаңғы тебуге барамын. 
Тілді  топтық  форма  арқылы  оқыту  арнайы  қҧрылған  шағын  топтарды  қатысымдық  әдістің 
қағидаларына  бейімдеудің  нәтижесінде  жҥреді.  Топтық  қалып  бойынша  бір  адам  кем  дегенде  екі  не 
одан  да  кӛп  адамдармен  бірден  қарым  –  қатынасқа  тҥседі.  Яғни  сӛйлесуші  ойын,  пікірін,  атқаратын 
жҧмыстың мақсатын бірнеше адамдарға қатар жеткізеді. Бҧл қалып бойынша жҧмыс сҧқбаттық тҥрінде 
де, монолог тҥрінде де іске асуы мҥмкін. 
4-  сыныпта  «Қазақстан  қалалары»  тақырыбын  алайық.  Нәтиже  сабағында  сыныпты  топқа 
бӛліп,  бірінші  топқа:  «Теледидар  бойынша  ауа-райын  болжау»,  екінші  топқа  «Аялдамада  ауа-райы 
туралы сӛйлесу», ҥшінші топқа «Кеше экскурсияға бардық. Ауа-рай туралы әңгімелеу», тӛртінші топқа 
«Телефонмен сӛйлесу». 
Бір  қызығы  осы топтық  жҧмыс барысында  бірінші топ  оқушыларының  жауабына  бҥкіл  сынып 
араласып,  соңы  ҧжымдық  қалыпқа  ауысты.  Себебі,  оқушылардың  назарын  аудару  ҥшін  (тыңдап 
отырған) ситуациялық жағдаят тудырдым: Мынау тікелей эфир. Сендер әр қалада тҧрасыңдар. Ӛздерің 
тҧрған  қаладағы  ауа-райын  сҧрауларыңа  болады  –  деп  едім,  «Дикторлар»  сӛйлеп  болысымен: 
«Кешіріңіз,  Таразда  ауа-рай  қандай  болады,  рахмет»,  «Ӛскеменде  ауа-рай  қандай  болады?»  -  деп  әр 
жерден  сҧрақ  қойып  оқушылар  сӛйлесіп  кетті.  Жалпы  ҧжымдық  қалып  жҧптық  және  топтық 
қалыптарда ӛзара біріктіреді деген Ф.Оразбаеваның пікірінің дҧрыстығын осы сабақта ӛте айқын кӛріп, 
ҧқтым. 
«Менің  қалам»,  «Туған  жерім»  модулі  бойынша  нәтиже  сабағы  тартымды  ӛтті.  Әр  топ  оқушылары 
Ӛскемен  туралы  ӛте  жақсы  білетіндерін,  ол  туралы  сӛйлей  алатындарын  кӛрсетті. 
І- топ: Ӛскемен кӛшелері 
ІІ топ: Ӛскемендегі дҥкендер 
ІІІ топ: Ӛскемендегі мҧражайлар 
IV топ: Ӛскемендегі ескерткіштер 
Әр топ ситуациялық жағдаят тудырып, тіпті шағын инсцинировка да кӛрсетіп жіберді. Мысалы: 
Менің досым Мадина кӛрші елден келді. Біз Мадинаға Ӛскемендегі мҧражайлар туралы айтамыз – деп 
бастаған бір оқушыны. Топтағы екі оқушының сҧқбаты жалғастырды. 
-  Мынау 
этнографиялық 
мҧражай. 
Ол 
Горький 
кӛшесінде 
орналасқан. 
         - Онда нелер бар? 
-  Мҧражайда әр ҧлттың киімдері, ыдыстары,тҧрмыс салтқа байланысты қҧрал – жабдықтар бар.   
-    Ол қандай ҧлттардың киімдері? 
-     О,  бізідің  қалада  кӛптеген  ҧлт  ӛкілдері  тҧрады.  Олар:  қазақтар,  орыстар,  немістер,  кәрістер. 
Олар тату тҧрады. Сен мҧражайға барасың ба? 
-    Әрине, барамын. Қашан барамыз? 
-    Ертең. 
-    Жақсы, сау бол. 
-    Сау бол, Мадина 
Осындай сӛйлесулерде оқушылардың ӛз Отанына, қаласына, кӛшесіне деген сҥйіспеншіліктері, 
мақтаныштары  дауыс  ырғағынан  –  ақ  байқалып,  қуантады.  Әрине,  бҧндай  нәтижеге  алдыңғы 
сабақтарды 
тиімді, 
тартымды 
ӛтудің 
арқасында 
ған 
жетуге 
болады. 
 
Бҧл жҧмыстың жалғасын наурыз мерекесіне арналған ҥлкен мерекелік шарадан кӛруге болады. 
«Бір  шаңырақ  аясында»  атты  пәндік  шығармашылық  жҧмыста  оқушылар  ҧлттық  «Саумалдық»  атты 
салт-  дәстҥрді,  қазақ  ертегілерінен  кӛріністерді  кӛрсетті,  викториналық  сҧрақтар  қойылып,  достық, 
ынтымақтастық туралы мақалдар айтылды. Әр ҧлт ӛкілдерінің әні, биі, тақпағы айтылды. Ал, ҧлттық 
«Қыз  қуу»,  «Теңге  алу»  ойынын  әр  оқушы  ойнағысы  келгенімен,  уақыттың  шектеулігін  еріксіз 
мойындады. 
Біздің мектепте мҧғалімдер интеграцияланған сабақтарды жиі ӛткізіп тҧрамыз. 3,4  -сыныптарда орыс 

90 
 
тілі, музыка, сурет пәндерімен бірігіп ӛткізген сабақтардан оқушылар білім алып қана қоймай рухани 
байып, намысшылдық, тектілік, адамгершілік сезімдері де дамиды. Қазақтың ҧлттық аспаптары туралы 
айта  келе,  бҧл  сабақта  домбыраға  тоқталып,  домбыраның  тҥрлерін  видеокассетадан  кӛрсетіп,  ҥнін 
таспадан  тыңдатып,  музыкалық  мектептерде  домбыра  класынан  дәріс  алып  жҥрген  балалардың 
орындауларында  кҥйлерді  тыңдаған  орыс балалары  ҥшін,  этнопедогогика,  елтану,  ӛлкетану,  тілімізді 
қҧрметтеуді  ҥйренуге  қҧлшыныс  мақсаттары  кӛзделсе,  қазақ  баласы  ҥшін  ӛз  тілін,  ділін  ҧмытпауға, 
ҧлттық тәрбие алуға қызмет етті деп ойлаймыз. Сабақ соңында «Туған жер» әні айтылып, сенің туған 
жерің  қай  жер?  деген  сҧраққа  жауап  берді.  Жоғарыда  оқушылардың  сҧқбатынан  біздің  мектеп 
облыстық  мҧражайлармен  тығыз  байланыста  екенін  ҧғуға  болады.  Мҧражай  қызметерлері  келіп, 
Наурыз мейрамы, Республика кҥні мерекелерінде кӛрме ҧйымдастырып, ҧлттық ойын, салт-дәстҥрлер 
туралы  айтып,  шағын  кӛріністер  кӛрсетеді.  Оқушылар  да  мҧражайға  экскурсияға  барып,  аймағымыз 
туралы  мҧражай  қызметкерлерінен естіп,  сҧрақтар  қойып,  экспонаттар  кӛргкеннен  кейін, сабақта  сол 
жайында  сҧқбаттар  қҧрайды.  Шағын  шығармалар  жазады.  Осы  жҧмыс  тҥрлерімен  қатар  сабақта 
қатысымдық  әдісін  қолданып,  аймақтық  компоненттік  пайдалануда  жаттығу,  тестілеу,  шағын 
шығармалар тҥрлендіріп беріледі. (кӛрсету) 
Жазғы,  кҥзгі,  кӛктемгі  каникулға  әр  тақырыпқа  байланысты  тапсырмалар  беру  практикамызға 
енген.  Бҧл  тапсырмалар  оқушының  оқыған  –  тоқығанын  ҧмытпауға  жақсы  ықпал  етеді  және 
тапсырманы шығармашылықпен, асықпай сапалы орындауға кӛп пайдасы бар. Тақырыптың ӛзектілігі 
негізгі  бір  сабақта  орындалуы  мҥмкін,  керісінше  бірнеше  сабақта,  тіптен  сабақтар  жҥйесіне, 
практикалық тҥрге де созылуы мҥмкін. Мысалы жазғы тапсырмалар:  «Менің ең қызықты бір кҥнім», 
«Жазғы  демалысым»,  «Менің  қалам  кӛктемде»,  «Жаздағы  Ӛскеменнің  кӛшелері»  атты  тақырыптарда 
осы жҥйелікті байқауға болады. Оқушылар қай жерде демалғандарын айта келе Шығыс Қазақстанның 
табиғаты,  демалатын  орындарын  сипатта  жазып,  фотосуретке  тҥсіріп  қаттап  алып  келеді. 
Бҧл да сабаққа қызығушылығын арттыруға, жауапкершілік сезімдерін дамытуға ҥлкен ҥлесін қосады. 
Сонымен  бірге  ӛз  туған  жеріне  деген  мақтаныш,  махаббат  сезімдерін  одан  әрі  дамытады.  Тілді 
ҥйретудың басты тҥйіні, кілті – қазақ тілінде сӛйлесе білу, ӛз ойын жеткізе білу. Ол әрбір сабақта осы 
қарастырылып отырған аймақты компонентті тақырыбына тілдесе білуден басталып кез келген ортада 
рікірлесуге дейін жетеді. Сондықтан оқытудағы әр турлі жҧмыстар орталық ӛзектен пайда болып келіп, 
басты тҥйінге айналып соғып отыруы керек. 
Барлық  жҧмыс  тҥрлері  тілдік  материалмен   салаларды  тізбектеп  оқыта  берумен  емес,  олардың 
ішінен  сӛйлеуге  қажетті  ең  керектілерін  сҧраптап  ала  білумен,  сӛйлеу  материалды  танумен,  оларды 
дҧрыс 
қолданумен, 
сӛйлеу 
әрекетінде 
тиімді 
пайдалана 
білумен 
де 
ерекшеленеді. 
Жҧмыс барысында нәтижеге тек қатысымдық әдіспен қатар, басқа да иновациялық технологиялардың 
элементтерін  қолданып,  солардың  жақсы  нәтижесін  оқушыларымның  жетістіктерінен  кӛріп  келемін. 
Біріншіден,  оқушыларым  дыбыстық  ерекшеліктерді  жақсы  меңгерген,  яғни  айтылым  дағдылары 
жоғары.  Екіншіден,  ауызекі  сӛйлеу  дағдылары  жоғары.  Кҥнделікті  жҧптап,  топтап  жҧмыс  істеудің 
нәтижесінде оқушылар берілген тақырыпқа, соның ішінде бҥгінгі ӛзекті деген аймақтық компоненттер 
тақырыбына 
сҧрақ 
қоя 
білу, 
жауап 
беру 
дағдылары 
даму 
ҥстінде. 
Оны  7-  сынып  оқушыларының  мамыр  айында  ӛтетін  жоба  жҧмыстарын  қорғауға  дайындалу 
барысынан кӛруге болады. Тақырыптарын жан – жақты талқылау, толықтыру кезеңі қызу ӛтуде (топтар 
ішінде). 
Ҥшіншіден  оқушылардың пәнге деген қызығушылығы арта тҥсуде. Берілген тапсырмаларды қосымша 
шығармашылықпен орындап келген шәкірттерімді кӛргенде әрине қуанышым шексіз, сонымен қатар, 
сабағым 
қызықты, 
тартымды 
ӛтуіне 
мҧғалім 
ретінде 
барлық 
кҥшімді 
аямаймын. 
Тӛртіншіден,  шәкірттерім  Мирзаметова  Мохидил,  Тохтасинова  Махлие  жҥлделі  ҥшінші,  тӛртінші 
орынға  ие  болса,  Мамуржанова  Рухсора,Халикулов  Бунед    қалалық,  облыстық  олимпиядада  бірінші 
орыннан кӛрінуі аталған жҧмыстардың кішкене болса да нәтижесі бар деп тҥсінемін. Әрине бҧнымен 
шектелмей, жҧмысты одан әрі жалғастыру басты міндетім. Қорыта келе, іздену, тиімді әдістерді тауып, 
пайдалана білу, сабақ барысында ҥнемі тҥрліше әдістерге сҥйеніп отыру керек екендігін қазіргі таңда 
әр оқытушы тҥсінеді. 
Ҧлы  ғалым  Ахмет  Байтҧрсынов  былай  деген  екен  «жақсы  мҧғалім  деген  атқа  тҥрлі  әдістерді 
меңгеріп,  соларды  оқытуда  қолда  білу  арқылы  ғана  жетуге  болады.  Сонымен  қатар,  бірнеше  әдісті 
меңгеріп 
қана 
қоймай, 
табанда 
ӛзі 
қажет 
әдісті 
тауып, 
пайдалана 
білу 
керек»  
 

жүктеу/скачать 5,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: