ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
ра шылдық сарынды байқамай, зерт-
теушілік көзқарасында теориялық
қа телер жіберіп алуының бір сыры да
осында жатыр.
С. Мұқанов осы оқулығы ар қы-
лы отызыншы жылдардағы қазақ
әдебиеттану ғылымын, әдеби-тео-
риялық және әдеби-тарихи тал-
дау жасау бағытындағы ғылыми-
зерттеушілік ой-пікірді жаңа ойлар-
мен байытты. Қазақ әдебиеті тари-
хын зерттеудің кезең үшін өзектілі-
гі мен маңызына тоқтала келіп, өз
оқулығының ғылыми-зерттеушілік
си патын, мақсаты мен міндетін, дә-
уір талабына сай практикалық қа-
жеттілікпен туғанын ашық та анық
түсіндіреді. «Әдебиетті зерттеудің
толып жатқан тармағы бар: Мәселен,
осы әдебиеттің тарихы, қисыны,
әдісі, сыны, тағы сондайлар. Осы-
лардың ішінен біздің міндетіміз та-
рихын жазу еді. Екінші сөзбен айт-
қанда, алып отырған дәуіріміздің
пі кірі қай кезде қалай өркендегенін,
қалай шегінетінін, оған нелер себеп
болғанын тексеру еді. Біз бұл тарих-
та одан гөрі кеңірек жайылдық. Көп
жерде кейбір шығарманың шық қан
тарихы, себебін тексерумен қатар,
ішкі, сыртқы құрылысына тоқ талып,
өзімізше сын бердік. Кей жер де
көркем шығарманы тану, іздеу әдіс-
терінен де азырақ сөз қозғадық.
Кей жерде тіл, ырғақ, көркемдік жа-
ғына көз салып, қисын жағына да
көңіл бөлдік. Бұлардың бәрі, әрине,
әлдеқалай істелген жоқ, әдейі істелді.
Өйткені белгілі бір дәуір тарихы ту-
ралы болғанмен, бұл кітап мектеп ке
арналған бірінші оқу құралы бол-
ғалы тұр. Мектептеріміз әдебиет ті
тану ретінде оқу құралына әлі кедей.
Сондықтан тарих көлемінен шы ғып,
әдебиеттанудың басқа жүйелері нен
де кей жерде мәлімет беріп отыру-
ды пайдалы деп түсіндік», – деген
пікірдің сол кездегі ғылыми-зерт-
теушілік ой-пікірде тың бағыт еке-
ніне көңіл аудармасқа болмайды. Оқу-
лыққа тән сипат, әдеби-теориялық
талдау, әдеби-тарихи тұрғыда зерт-
теу ғылыми-зерттеушілік арнасында
бас қосып, бірін-бірі толық тырып
отырғандықтан еңбек моногра фия-
лық мәнге ие болған.
С. Мұқанов өз оқулығына «І бө-
лім. Ұлтшылдық, байшылдық дәуір»
деп ат қойып, айдар тағуына қара-
ғанда, ХХ ғасыр басынан отызын-
шы жылға дейінгі қазақ әдебиетінің
тарихын «ұлтшылдық, байшылдық
әдебиет» және «пролетарлық әде-
биет» деп екіге бөліп зерттеуді мақ-
сат тұтқаны байқалады. Осы ойын
автор «ХХ ғасыр әдебиетін тек серіп
отырғандықтан, бізге қазақ әде-
биетінде жиырмасыншы ғасырда
байшыл әдебиетке қарсы туған про-
летариат әдебиетін, оның өркендеу
дәуірін жазу керек еді. Біз бұл
жолы оны істегеніміз жоқ. Байшыл
дәуір мен пролетаршылдық дә-
уірді қосып кітап қылсақ, ең алды-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У