Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж



Pdf көрінісі
бет178/444
Дата03.10.2024
өлшемі3,59 Mb.
#146739
түріОқулық
1   ...   174   175   176   177   178   179   180   181   ...   444
Байланысты:
Okulik XX kazak adebiet

ІІ БӨЛІМ.
 
Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
шығармашылығына монография лық 
сипаттағы әдеби-тарихи талдау жа-
сайды. Оқулықты «XІX ғасыр мен 
XX ғасыр басындағы қазақ әдебие-
ті» деп атай отырса да, XVІІІ ғасырда 
өмір сүрген Бұқар жырауды тұңғыш 
рет әдебиетіміздің тарихына кіргі-
зіп, өмірі мен шығармаларынан мол 
мәлімет береді. Бұқар толғаулары 
көтерген қоғамдық, әлеуметтік тақы-
рыптарды саралай отыра, бірлікке, 
бейбітшілікке, адамгершілік пен әді-
леттілікке шақырған жырларына 
ерек ше тоқталады. Бұқар поэзиясы 
мен өнерпаздық тұлғасын бағалауда 
әде би-тарихи талдау бағытындағы 
ғы лыми-зерттеушілік ой-пікір маркс-
тік-лениндік әдіснаманың әдебиеттің 
таптығы принципіне сай көрінді. Ав-
торлар Бұқар толғауларын ел бірлігін 
сақтау мен жоңғар шапқыншылы ғы-
на қарсы күресті жырлаудағы маңы-
зын ерекше атап көрсете отырса да, 
ішкі қоғамдық мәселелерде үстем тап 
жыршысы болғанын нақты үзінді-
лер мен дәлелдеу орын алғанымен, 
ке йінгі зерттеулерде тереңдетіле, ке-
ңейтіле айтылған талдаулардың оқу-
лық көлеміне тән алғашқы нұсқасын 
жасаған. Арғынның табан Шөңгел 
биі, Абылай ханмен дәрежесі тең адам 
болғанын айта келіп: «Ол хан атынан 
билікті айта алады, халыққа сүйе ніп 
ханға да қарсы тұра алады. Билеу-
ші таптың тілегін, талабын бүрке-
мей көрсетіп ұстаған ақын екенін 
Бұқардың жалғыз тақырыбы мен сөз 
мазмұны ғана емес, толғауларының 
түрі, теңеулер, сырт қалыптары да 
бай қатады», – деп бағалайды [52, 17]. 
Бұ қар жырау отызыншы жылдар дағы 
қазақ әдебиеттану ғылымында ха лық 
жыршысы деп асыра дәріптелмей, хан 
жақтасы деп тым датталмай барын ша 
әділ бағаланған ең бірінші ақын бол-
ды. Бұқар шығармасын кейінгі кезде 
зерттеушілер осындағы ғылыми тұ-
жырымдарды әрқашан негізге алып 
отырғанына көңіл аударсақ, оқу лық-
тың сол кезеңде ғылыми-зерттеу ең-
бек ретіндегі маңызының зор бол ға-
нын байқаймыз.
Оқулықта Махамбет пен Нысан-
бай ақындардың өмірбаяндық де-
ректері ХІХ ғасырдың бірінші жар-
тысындағы дәуір шындығына ты ғыз 
байланыстылықта беріліп, салыс-
тыр малы түрде қарастырылған. Иса-
тай-Махамбет бастаған шаруалар 
кө терілісі мен Кенесары-Наурыз бай 
қозғалысының тарихи мәнін баға-
лауда, оны екеуінің хандық билік-
ке таласу жолындағы күресі деп 
қате көрсете отырса да, Махамбет 
шығармашылығының бүкіл көте-
рі лістің айнасы болғандығын, жа-
уынгерлік рухқа толы патриотизм 
мен романтикалық сарынның өте 
күшті екеніне жан-жақты тоқталған. 
Х. Досмұхамедовтің «Исатай-Махам-
бет» еңбегіндегі Махамбет жыр ла-
рына айтылған пікірлеріне сол кез-
дегі саяси күрестің, «ұлтшылдыққа» 
қарсы күрестің әсерімен қарсы келе 
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У


196


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   174   175   176   177   178   179   180   181   ...   444




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет