ІV БӨЛІМ.
Қазақ библиографиясының тарихы
гизы Букеевской орды». (1889),
А. Е. Алекторовтың «Указатель
книг, журнальных и газетных ста-
тей и заметок о киргизах» деген ат-
пен «Оренбургский листок» газеті не
1892, 1893 жылдары, «Тургайская
газетада» 1895 жылы, Қазан универ-
си теті «Хабаршысының» 1900 жыл -
ғы 16 томында жариялан ған көрсет-
кіштер, Д. К. Зелениннің 1913 жы лы
Санкт-Петербургтен шыққан биб-
лиографиялық көрсеткіштері бұл са-
ла бойынша жүргізілер жұмыстар дың
ізашары болды. Бұл туралы «Қазақ
кітаптары» көрсеткішінің авторлары
Ү. Субханбердина мен С. Есова бы-
лай: «Орыс ғалымдары қазақ халқына
жанашырлықпен өздерінің көптеген
оқулықтары мен ғылыми еңбектерін
сыйлады.
Қазақстан Ресейге қосылмай
тұрғанда қазақ тілінде кітап басты-
ру атымен жоқ еді. Егерде бірді-екілі
кітап бола қалса, олар араб, парсы,
шағатай тілдерінде шыққан кітаптар
болатын. Қазақстанда кітап бастыру
Ресейге қосылғанан кейін басталды.
Бірақ кітаптар Қазақстанның өзінде
емес, Петербургте, Қазанда, Орын-
борда, Омбыда, Ташкентте басыл-
ды. Көбінесе Қазан университетінің
Каримовтар мен Хусаиновтардың
баспаларынан шығып тұрды. Кітап
бастыру жұмысы ХІХ ғасырдың ба-
сынан басталса да, алғашқы кезде өте
баяу жүрді».
ХІХ ғасырдың орта кезінде орыс
ғалымдары түркі тілдес халықтар-
дың, оның ішінде қазақ халқы ның
этнографиясын, тарихын, тілін, әде-
биетін жинауға, ғылыми талдау-
лар жасай отырып зерттеуге кірісті.
Зерттеу жұмысымен айналысатын,
орысша оқыған бірді – екілі адам
қазақ арасынан шыға бастады. Бұлар
қазақтың ауыз әдебиет нұсқаларын,
ақын-жыраулардың өлең-жырларын
жазып алып, кітап етіп бастыруға
ұсынды. Орыс алфавитінің графика-
сымен қазақ тілінде кітаптар жазды.
Бұл ретте Ш. Уәлиханов, Ы. Ал-
тынсарин, Ә. Диваев, В. В. Радлов,
Г. Потанин, И. Н. Пантусов, Г. М.
Мелиоранский, Н. И. Ильминский,
А. Е. Алекторов және тағы басқалар-
дың еңбектерін атауға болады.
Түркі тілдес халықтардың ауыз
әдебиетін, тілін, мәдениетін зерт-
теуде жоғарыда аты аталған ғалым-
дар дың көбімен ғылыми қарым-
қатынаста болған адам – ғалым,
тілші, фоль клорист, этнограф, Қа-
зан университетінің профессоры
Ни колай Федорович Катанов. Ол –
атақты лингвист болуымен қатар,
ауыз әдебиет үлгілерін жинаушы,
оны зерттеуші, орыс тіліне аудару-
шы, түрлі коментариялар жазып,
ғы лыми
құндылығын
анықтап,
жанр ларға жіктеуші, оларды басып
шы ғарушы. Соның ішінде қазақ-
тың әдебиеті, мәдениеті, тілі туралы
жазған А. Е. Алекторов пен П. М. Ме-
лиоранскийдің; қазақ тілі мен эпосы
туралы жазған Н. Я. Сар кин мен М. Н.
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У
384
Достарыңызбен бөлісу: |