ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
кеткен жөн. М. Әуезовтің орталау,
орта мектептердің VІ класына арнал-
ған «Әдебиет-хрестоматиясы» халық
ауыз әдебиеті үлгілерінен бастап
1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске
байланысты туған жырларға дейін-
гі аралықтағы шығармаларды бер-
ген, ешбір талдау түсіндірмелер жоқ,
таза хрестоматиялық жинақ тү рінде
болды. Бұнда фольклорлық нұс-
қалардан соң, Крылов, Махамбет,
Пуш кин, Лермонтов, Гоголь, Шев-
ченко, Абай, Некрасов, Ыбырай, Тол-
стой, Сұлтанмахмұт шығармаларына
кең орын берілген. Бұл хрестома-
тиялар оқушы шәкірттердің білімін
молайтуға, әдеби-эстетикалық таны-
мын көтеруде ғана болмаса, қазақ
әдебиеттану ғылымының туып, қа-
лыптасу жолына пәлендей еңбек
сіңірді деп айта алмаймыз. Соны-
мен қатар, бұл оқулықтардың да ғұ-
мыры ұзаққа бармады. Сталиндік
зұлматтың «халық жауларын» әш-
керелеу науқанына орай көптеген
оқу лықтар қолданудан шығарылып
тасталды. Жеке ғылым саласы ре-
тіндегі кескін-келбетін енді таны-
тып келе жатқан қазақ әдебиеттану
ғылымына әдебиет тарихын зерттеу
мен оқулықтар жазу проблемасы тағы
да қойылып, оларды тек маркстік-
лениндік әдіснаманың сталиндік бұ-
ралаң жолдарының талап-тілегіне
сай орындау керек болды.
Қазақ интеллигенциясының ба-
сына екінші рет төнген осындай
қиын-қыстау кезінде Е. Ысмайы лов
пен Т. Ақшолақовтың 1938 жыл ғы
құрастырған «Әдебиет хрестоматия-
сы» ғылыми-зерттеушілік си пат-
тағы оқулық-хрестоматия дәре же-
сінде көрінді. Мұнда әрбір жазушы
жөнінде өмірбаяндық толық де-
ректер, шығармаларына әдеби-тео-
риялық, шығармашылығына әдеби-
тарихи талдаулар беріліп отырылған.
Біздің ойымызша, осы оқулық-
хрестоматиялар өз кезеңінде үш
бірдей үлкен міндетті абыроймен
атқарып шықты. Біріншіден, мек-
тептерде хрестоматиялық жинақтың
міндетін атқарса, екіншіден, оқулық,
оқу құралының да орнына пайдала-
нылды. Ал үшіншіден, әдебиет та-
рихын зерттеу, ондағы жеке дарын-
дардың алатын орнын белгілеу мен
дәуірге бөлу жұмысын да қоса ат-
қарды. Әдебиет туралы ғылым
өзінің туғандығын дәлелдеп келе
жатқан кезеңі үшін – бұл маңызды
міндеттердің бірі. Оны біз жоғарыда
сөз еткен М. Жолдыбаев, М. Әуезов,
М. Қаратаевтар құрастырған, С. Сей-
фуллин мен Ө. Тұрманжановтар шы-
ғарған «Әдебиет хрестоматиялары-
нан» бір көрсек, енді Е. Ысмайылов
пен Т. Ақшолақовтың оқулық-хрес-
томатиясынан тағы да байқар едік.
Бұл оқулық-хрестоматия ғы-
лыми-зерттеушілік ой-пікірде маркс-
тік-лениндік әдіснаманың то лық
үстемдік алғанын ғана емес, ұлт-
тық әдебиеттану ғылымының туған-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У