І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
«Ми на қиб Ибраһим Алтынсарин»
атала тын азасөз (№33, 1889) ғылыми-
зерт теушілік ой-пікірдің әдебиет та-
рихы мәселелеріне шындап көңіл
аудара бастағандығын байқатады.
«Оренбургский листок» газетінде
басылған некрологтың (1888) ау-
дар масы болғанымен, бұған де йін
жоғарыда айтылғандай тек ғылы-
ми бағалаушылық мәндегі ой-пікір
білдіру мақсатында тек сөз ара-
сында ғана айтумен шектеліп келген
Ы. Алтынсарин өмірі мен шығар-
машылығын, педагогтық қызметін
қазақ жұртшылығына алғаш рет жү-
йелі түрде таныстыра алуымен құн-
ды болды. Ұлы педагогтың өмір жо-
лы мен атқарған қызметтерін, мек-
теп ашудағы жанқиярлық еңбегінен
ха бардар ете келіп: «Алтынсарин
орыс тардың әр ғылым-білімдерін бі-
ліп, қазақтан бір мінезді, ақылды,
данышпан, қазақ халқына һәм Ре-
сейге пайдалы бір қызметтегі адам
еді. Жақсылығын айтқанда, Алтын-
сарин қазақ арасына әуел Еуро-
паның білім-ғылымын шашқан һәм
халықтың Ресейге ықыласын аш -
қан бір артық жан болды», – де ген
пікірдің қазақ баспасөзінде жа рия-
лануы Ыбырай мұрасын ғы лыми
тұрғыда тану жолындағы зерт теу
ісіне қозғау салмады деп айта алмай-
мыз [10, 153]. Минақиб орыс ша жа-
зылып, алғаш орыс тілді бас пасөз
бетінде жарық көргенімен, оның
авторы қазақ ұлтынан екені анық
байқалады. Ол Ыбырайдың педа-
го гикалық көзқарасының қалып-
та суына В. Григорьев, Н. Ильмин-
ский, Л. Толстойлардың әсер етуі
мен қазақ елін оқу-білімге, өнер-ғы-
лымға үндеген ағартушылық қыз-
метін бағалаған тұстарында айқын
танылады. «Дала уалаятының га-
зетін» шығарушылар оны аударып
басуды өздеріне парыз санаған.
Бұл минақибке Н. Ильминскийдің
«Ы. Алтынсарин туралы естелік»
атты кітабының қатысы жоқ. Ол ке-
йін Қазанда 1891 жылы шыққан.
«Акмолинские ведомости» газетінде
«Ы. Алтынсарин – қазақ ауыз әдебие-
тін жинаушы және зерттеуші» (№33,
1889) деген мақала да жарияланған.
Осы үш газетте де мақалалар бір
номерде, яғни 1889 жылғы №33 са-
нында жариялануында бір сыр бар.
Негізінен қазақ оқығандарының ара-
сында Ы. Алтынсарин тұлғасы ке-
ңінен танымал болған. Оны «Қазақ
хрестоматиясының» (1879), оның
«Мақ тубат» деген атпен шыққан нұс-
қасының (1899) және «Қазақтарға
орыс тілін үйретудің бастауыш құ-
ралы» (1897), «Шарият әл-ислам»
се кілді оқулықтарының қазақ-орыс
мек тептерінде үздіксіз пайдалануы
то лық дәлелдейді.
Ұлт әдебиетінің тарихи даму
жолына көз сала бастаған алғаш-
қы қадамдарда ғұмырнамалардың,
яғни биографизмнің танымдық си-
паты – белгілі бір ақын-жазушы
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У