Бір молекулалық (мономолекулалық) реакцияларға молекулалардың іштен қайта топтасу арқылы жүретін изомерлену реакциясы, жылу әсерінен ыдырайтын және осы тектес реакциялар мысал болады:
H3CN2CH3→C2H6+N2—азометан молекуласынын. ыдырауы;
Н3СОСН3→СН4 + Н2 + СО —қос метилді эфирдің ыдырауы;
Екі молекулалық (бимолекулалык) реакциялардың мысалы: Н2+I2 →2HI
H3CCOOH+C2H5OH→CH3COOC2H5+H2O
Үш молекулалық реакциялардың саны аса көп емес. Олар: 2NО + Н2→N2О + Н2О;
2NО + О2→2NО2.
Кинетикалық теңдеудің түрі (химиялық реакция жылдамдығының реагенттер концентрациясына тəуелділігі) реакцияның реті бойынша жіктеуге мүмкіндік береді. Реакцияның реті – кинетикалық теңдеудегі реагенттердің концентрацияларының дəреже көрсеткіштерінің қосындысы. Осыған сəйкес бірінші, екінші, үшінші, бөлшекті ретті реакциялар болады.
Бірінші ретті реакциялар заттардың мұндай өзара әрекеттесуін шартты түрде теңдеу арқылы жазуға болады: а―>в.
мысал ретінде диметил эфирінің ыдырауы болады:
CH3OSH3―>CH4+Η2+CО
Екінші ретті реакциялар мұндай өзара әрекеттесулерге а + В ―> өнімдер сияқты реакциялар жатады. Мысал ретінде йод сутегін алудың жоғарыда келтірілген реакциясы немесе этилацетаттың сілтілі сабындалуы мүмкін:
CH3SOOC2H5 + OH > CH3SOO - + C2H5OH
Сондай ― ақ (к) екінші ретті жеке ыдырау реакциялары бар: 2а - > өнімдер. Мысал ретінде мыналарды келтіруге болады:
2NOCl- > 2NO + Cl2,
2О3 - > 3O2.
2NO2 ―> 2NO + O2
Үшінші және кейінгі ретті реакциялардың кейінгі реакциялары алдыңғы нұсқаларға қарағанда аз кездеседі. Бұл үш немесе одан да көп бөлшектердің кеңістігінде бір уақытта кездесу ықтималдығының төмендігіне байланысты. Алайда, мұндай өзара әрекеттесудің мысалы олардың оксидтерінен азот пен көміртегі диоксидтерінің түзілуі болуы мүмкін:
2NO+Ο2→ 2NO2
2СО + О2→ 2CO2,
Химиялық айналулар стехиометриясы. Өнеркəсіптік химиялық-технологиялық үдерістердің негізіне жататын химиялық реакцияларды өрнектеу үшін химияның негізгі заңдары – стехиометрия заңдары, химиялық тепе-теңдік жəне химиялық кинетика қолданылады.
Стехиометрия – əрекеттесуші заттардың массалары немесе көлемдерінің арақатынасы туралы ғылым. Стехиометрия негізіне – массалар сақталу, эквиваленттік, Авагадро, Гей-Люссак, құрамтұрақтылық, еселі қатынас заңдары жатады. Реакцияға қатысатын заттардың арақатынасы стехиометриялық деп аталады. Реакцияның стехиометриялық теңдеуі массалар сақталу заңы негі зінде жазылады.
