Хурметбек октябрь
жүктеу/скачать 8,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| танаптық өнгіштігі 57%-ды құрады.
Зерттеу нəтижелері көрсеткендей орташа үш жылда қалыптасқан ауа райы жағдайларына байланысты екі нұсқа бойынша топырақтың шымды қабатын тырмамен өңдеген нұсқа бойынша өсімдіктердің танаптық өнгіштігі 53-70% аралығында аутқыса, ал көпжылдық шөптер қоспасын топырақтың шымды қабатына тікелей себу барысында астық+бұршақ жəне астық тұқымдас күрделі жəне жəй шөпқоспаларының танаптық өнгіштігі 38-57% аралығында болды. Жалпы екі нұсқа бойынша ең жоғарғы танаптық өнгіштік бұршақ+астық тұқымдас жоңышқа+қылтықсыз арпабас шөпқоспасында байқалды. Жалпы танаптық өнгіштік 70% болса сəйкесінше дақылдар бойынша жоңышқада 75%, қылтықсыз арпабаста 64% болды [170-171]. 4.1.1 Көпжылдық шөптердің тіршілігінің бірінші жылындағы саны жəне сақталуы Көпжылдық малазықтық шөптердің өнімділігіне танаптық өнгіштікпен қатар, осы өніп шыққан өсімдіктердің сақталуы тікелей əсер етеді. Осыған орай топырақтың шымды қабаты тырмамен өңделеген жəне өңделмей тікелей себілген нұсқалардағы көпжылдық астық жəне бұршақ тұқымдас шөптер қоспаларының қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны мен сақталуы анықталды. Əртүрлі шөпқоспасындағы көпжылдық малазықтық дақылдардың қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны мен сақталуы биологиялық ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп отырды (15 сурет). 2012 жылы себілген астық+бұршақ тұқымдас күрделі шөпқоспалар ішінде еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа да қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 117 дана, дақылдар бойынша еркекшөпте 35, қылтықсыз арпабаста 37, жоңышқада 45 дана болды. 2013 жылы қысқа кетер алдындағы жалпы өсімдіктер саны 285 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 41,93,151 дана болса, 2014 жылы жалпы 355, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 75,89,191 дана болды. Орташа үш жылда еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа да қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 252 дана, дақылдар бойынша еркекшөпте 50, қылтықсыз арпабаста 73, жоңышқада 129 дана болса, ал сақталуы орташа үш жылда жалпы 94,7%, дақылдар бойынша еркекшөпте 94,3%, қылтықсыз арпабаста 97,3%, жоңышқада 93,4% болды (10 кесте), (Қосымша Л). Екінші шөпқоспада 2012 жылы себілген астық тұқымдас шөпқоспалар ішінде қылтықсыз арпабас+еркекшөп қоспаларындағы қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 197 дана, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 126, еркекшөпте 71 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 188 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 118,70 дана болса, 2014 жылы жалпы 281, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 161, 120 дана болды. Жалпы орташа үш жылда қылтықсыз арпабас+еркекшөп қоспаларында қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны барлығы 222 дана, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 55 135, еркекшөпте 87 дана болса, ал сақталуы орташа үш жылда жалпы 96,9%, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 97,8%, еркекшөпте 95,6% ды құрады. 10 кесте – Тырмамен өңделген табиғи жайылымдық жерге себілген шөп қоспаларының бірінші жылындағы өсімдіктер саны мен сақталуы Шөпқоспалар түрлері Қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны, дана/м 2 Сақталуы, % барлы ғы дақыл дар бойы нша барлы ғы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бой ынша барлы ғы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойын ша 2012 ж. 2013 ж. 2014 ж. орташа 3 ж. орташа 3 ж. Еркекшөп+ қылтықсыз арпабас+ жоңышқа 117 35 285 41 355 75 252 50 94,7 94,3 37 93 89 73 97,3 45 151 191 129 93,4 Қылтықсыз арпабас+ еркекшөп 197 126 188 118 281 161 222 135 96,9 97,8 71 70 120 87 95,6 Жоңышқа + қылтықсыз арпабас 118 84 348 173 359 188 270 143 97,1 95,3 34 175 171 127 99,2 Эспарцет+ еркекшөп 165 40 150 89 304 174 206 101 97,6 98,0 125 61 130 105 97,2 Бұршақ+астық тұқымдас 2012 жылы себілген шөпқоспалар ішінде жоңышқа+қылтықсыз арпабаста қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 118 дана, дақылдар бойынша жоңышқада 84, қылтықсыз арпабаста 34 дана болды. 2013 жылы жалпы қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны 348 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 173, 175 дана болса, 2014 жылы жалпы 359 дақылдар бойынша өсімдіктер саны 188, 171 дана болды. Зерттеу жұмыстары жүргізілген 2012-2014 жылдардағы метеорологиялық көрсеткіштерге байланысты орташа үш жылда жоңышқа+қылтықсыз арпабаста қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 270 дана, дақылдар бойынша жоңышқада 143, қылтықсыз арпабаста 127 дана, ал сақталуы орташа үш жылда жалпы 97,1%, дақылдар бойынша жоңышқада 95,3%, қылтықсыз арпабаста 99,2% ды құрады. Көпжылдық шөптер ішінде 2012 жылы себілген бұршақ+астық тұқымдас шөпқоспасы эспарцет+еркекшөп қоспаларындағы қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 165 дана, дақылдар бойынша эспарцетте 40, еркекшөпте 125 дана болды. 2013 жылы қысқа кетер алдындағы жалпы өсімдіктер саны 150 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 89,61 дана болса, 2014 жылы жалпы 304, дақылдар бойынша қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны 174,130 дана болды. Қалыптасқан ауа райы жағдайларға байланысты орташа үш жылда эспарцет +еркекшөп қоспаларында қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 206 дана, дақылдар бойынша эспарцетте 101, еркекшөпте 105 дана болса, ал сақталу көрсеткіші орташа үш жылда жалпы 97,6%, дақылдар бойынша эспарцетте 98,0%, еркекшөпте 97,2%-ды құрады. 56 Үш жылдық зерттеу нəтижелерінің орташа көрсеткіштері бойынша өсімдіктердің сақталуы жалпылай қорыта айтқанда БДТ-10 ауыр тырмасымен өңделген жерге себілген жəй жəне күрделі астық, астық+бұршақ тұқымдас шөпқоспаларының қысқа кетер алдындағы сақталуы бойынша төменгі көрсеткіш бұршақ+астық тұқымдас еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқада қоспасында - 94,7% болды. Ал жоғарғы көрсеткіш бұршақ+астық тұқымдас эспарцет+еркекшөп шөп қоспасында болды. Сақталуы жалпы - 97,6%-ды құрады. Шөпқоспалар тікелей себілген нұсқа бойынша 2012 жылы себілген астық+бұршақ тұқымдас күрделі шөпқоспалар ішінде еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа да қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 119 дана, дақылдар бойынша еркекшөпте 37, қылтықсыз арпабаста 33, жоңышқада 49 дана болды. 2013 жылы қысқа кетер алдындағы жалпы өсімдіктер саны 258 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 38, 68, 152 дана болса, 2014 жылы жалпы 286, дақылдар бойынша өсімдіктер саны 50, 65, 171 дана болды. Орташа үш жылда еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа да қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 221 дана, дақылдар бойынша еркекшөпте 42, қылтықсыз арпабаста 55, жоңышқада 124 дана болса, ал сақталуы орташа үш жылда жалпы 96,9%, дақылдар бойынша еркекшөпте 95,4%, қылтықсыз арпабаста 94,8%, жоңышқада 98,4% болды (11 кесте). 11 кесте – Табиғи жайылымдық жерге тікелей себілген шөп қоспаларының екінші жылындағы өсімдіктер саны мен сақталуы Шөпқоспалар түрлері Қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны, дана/м 2 Сақталуы, % барлы ғы дақы лдар бой ын ша бар лығы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойын ша 2012 ж. 2013 ж. 2014 ж. орташа 3 ж. орташа 3 ж. Еркекшөп+ қылтықсыз арпабас+ жоңышқа 119 37 258 38 286 50 221 42 96,9 95,4 33 68 65 55 94,8 49 152 171 124 98,4 Қылтықсыз арпабас+ еркекшөп 111 64 117 62 214 127 147 84 96,0 96,5 47 55 87 63 95,4 Жоңышқа + қылтықсыз арпабас 53 33 270 169 283 173 202 125 96,3 96,1 20 101 110 77 96,8 Эспарцет+ еркекшөп 87 64 124 73 255 154 155 97 95 97 23 51 101 58 92,0 Екі астық тұқымдас 2012 жылы себілген шөпқоспалар ішінде қылтықсыз арпабас+еркекшөп қоспаларындағы қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 111 дана, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 64, еркекшөпте 47 дана болды. 2013 жылы жалпы өсімдіктер саны 117 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 62,55 дана болса, 2014 жылы жалпы 214, дақылдар бойынша 57 өсімдіктер саны 127,87 дана болды. Жалпы орташа үш жылда қылтықсыз арпабас+еркекшөп қоспаларында қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны барлығы 147 дана, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 84, еркекшөпте 63 дана болса, ал сақталуы орташа үш жылда жалпы 96,0%, дақылдар бойынша қылтықсыз арпабаста 96,5%, еркекшөпте 95,4%-ды құрады. Бұршақ+астық тұқымдас 2012 жылы себілген шөпқоспалар ішінде жоңышқа+қылтықсыз арпабаста қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 53 дана, дақылдар бойынша жоңышқада 33, қылтықсыз арпабаста 20 дана болды. 2013 жылы жалпы қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны 270 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 169,101 дана болса, 2014 жылы жалпы 283 дақылдар бойынша өсімдіктер саны 173,110 дана болды. Зерттеу жұмыстары жүргізілген 2012-2014 жылдардағы метеорологиялық көрсеткіштерге байланысты орташа үш жылда жоңышқа+қылтықсыз арпабаста қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 202 дана, дақылдар бойынша жоңышқада 125, қылтықсыз арпабаста 77 дана, ал сақталуы орташа үш жылда жалпы 96,3%, дақылдар бойынша жоңышқада 97%, қылтықсыз арпабаста 96,8%-ды құрады. Көпжылдық шөптер ішінде 2012 жылы себілген бұршақ+астық тұқымдас шөпқоспасы эспарцет+еркекшөп қоспаларындағы қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 87 дана, дақылдар бойынша эспарцетте 64, еркекшөпте 23 дана болды. 2013 жылы қысқа кетер алдындағы жалпы өсімдіктер саны 124 дана, сəйкесінше дақылдар бойынша 73,51 дана болса, 2014 жылы жалпы 255, дақылдар бойынша қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны 154,101 дана болды. Қалыптасқан ауа райы жағдайларға байланысты орташа үш жылда эспарцет +еркекшөп қоспаларында қысқа кетер алдындағы өсімдіктер саны жалпы 155 дана, дақылдар бойынша эспарцетте 97, еркекшөпте 92 дана болса, ал сақталу көрсеткіші орташа үш жылда жалпы 95%, дақылдар бойынша эспарцетте 97%, еркекшөпте 92%-ды құрады (15 сурет). 15 сурет – Көпжылдық шөпқоспалардың жайылымдарды əртүрлі жақсартудағы қысқа кетер алдындағы саны мен сақталуы 58 2012-2014 жылдардағы зерттеу нəтижелерінің орташа көрсеткіштері бойынша өсімдіктердің сақталуы жалпылай қорыта айтқанда өңделмеген жерге тікелей себілген жəй жəне күрделі астық, астық+бұршақ тұқымдас шөпқоспаларының қысқа кетер алдындағы сақталуы бойынша төменгі көрсеткіш бұршақ+астық тұқымдас эспарцет+еркекшөп қоспасында - 95% болды. Ал жоғарғы көрсеткіш бұршақ+астық тұқымдас еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа шөп қоспасында болды. Сақталуы жалпы - 96,9%-ды құрады [172]. 4.2 Көпжылдық шөптердің екінші жылындағы өсіп-даму ерекшеліктері (2012, 2013 жылдары себілген) Əртүрлі шөп қоспаларында себілген көпжылдық шөптердің екінші жылында зерттеу жұмыстары жүргізілген орташа екі жылда (2013, 2014 жылдар) қыстап шыққаннан кейінгі тірі қалуы шөп қоспаларына байланысты 78,5-дан 85,5% аралығында өсімдіктер сақталды (сурет 16). Сурет 16 – Зерттеу жұмыстары жүргізілген танаптың көрнісі Көпжылдық шөптер көктемгі жəне күзгі бозқырауға біршама төзімді екені белгілі. Осыған байланысты БДТ-10 ауыр тырмасымен өңделіп себілген нұсқада өсімдіктердің қыстап шыққаннан кейінгі тірі қалуы еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа астық бұршақ тұқымдас шөп қоспаларында орташа 78,5% болды. Соның ішінде еркекшөп 76, қылтықсыз арпабас 87,6, жоңышқа 74,4%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 182 дана, яғни сақталуы 91,9%-ды құрады. Сəйкесінше дақылдар бойынша көрсеткіштері 92,1;79,6;100% болды. Қылтықсыз арпабас+еркекшөп астық тұқымдас шөп қоспаларында қыстап шыққаннан тірі қалуы орташа 85,5% болды. Соның 59 ішінде қылтықсыз арпабас 92,5, еркекшөпте 74,7%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 188 дана, яғни сақталуы 98,9%-ды құрады. Сəйкесінше екі дақылда да 99,99%-дан болды (12 кесте). 12 кесте – Шөп қоспалары тырмамен өңделген табиғи жайылымдық жерге себілген көпжылдық шөптердің екінші жылындағы қыстап шыққаннан тірі қалуы жəне өсімдіктер саны Шөпқоспалар түрлері Қыстап шыққаннан кейінгі өсімдіктер саны, дана/м 2 Қыстап шыққаннан тірі қалуы, % Жинау алдындағы өсімдіктер саны, дана/м 2 Сақталуы % барлығы дақылдар бойынша барлығы дақыл дар бойын ша барлығы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойы нша 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Еркекшөп+ қылтықсыз арпабас+ жоңышқа 198 38 78,5 76 182 35 91,9 92,1 64 87,6 51 79,6 96 74,4 96 100 Қылтықсыз арпабас+ еркекшөп 190 125 85,5 92,5 188 124 98,9 99 65 74,7 64 99 Жоңышқа + қылтықсыз арпабас 230 136 85,2 95,1 227 134 98,6 98 94 74 93 99 Эспарцет+ еркекшөп 165 64 80,1 63,3 163 63 98,7 98 101 96,1 100 99 Өсімдіктердің қыстап шыққаннан кейінгі тірі қалуы жоңышқа+қылтықсыз арпабас астық бұршақ тұқымдас шөп қоспаларында орташа 85,2% болды. Соның ішінде жоңышқада 95,1% болса, қылтықсыз арпабаста 74%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 227 дана, яғни сақталуы 98,7%-ды құрады. Дақылдар бойынша сəйкесінше 98,99% болды. Ал төртінші эспарцет +еркекшөп бұршақ астық тұқымдас шөп қоспаларында қыстап шыққаннан тірі қалуы орташа 80,1% болды. Соның ішінде эспарцетте 63,3, еркекшөпте 96,1%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 163 дана, яғни сақталуы 98,7%-ды құрады. Сəйкесінше екі дақылда да 98,99%-дан болды. Зерттеу жұмыстары жүргізілген төрт шөпқоспа бойынша қыстап шыққаннан тірі қалу пайыздық мөлшері жоғары болған астық тұқымдас қылтықсыз арпабас+еркекшөп шөпқоспаларында 85,5% жəне бұршақ астық тұқымдас жоңышқа+қылтықсыз арпабаста 85,2%-болды. Ал төменгі көрсеткіш 78,5% еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа күрделі шөпқоспасында жəне 80,1% эспарцет+еркекшөп шөпқоспасында анықталды. Топырақтың шымды қабаты өңделмей тікелей себілген нұсқада өсімдіктердің қыстап шыққаннан кейінгі тірі қалуы еркекшөп+қылтықсыз 60 арпабас+жоңышқа астық бұршақ тұқымдас шөп қоспаларында орташа 85,5% болды. Соның ішінде еркекшөп 90,4, қылтықсыз арпабас 92,7, жоңышқа 80,6%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 179 дана, яғни сақталуы 91,9%-ды құрады. Сəйкесінше дақылдар бойынша көрсеткіштері 92,1; 88,2; 99% болды. Қылтықсыз арпабас+еркекшөп астық тұқымдас шөп қоспаларында қыстап шыққаннан тірі қалуы орташа 87,1% болды. Соның ішінде қылтықсыз арпабас 85,7, еркекшөпте 88,1%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 125 дана, яғни сақталуы 97,6%-ды құрады. Сəйкесінше екі дақылда да 98,6,96,4%-дан болды (13 кесте). 13 кесте – Шөп қоспалары табиғи жайылымдық жерге тікелей себілген көпжылдық шөптердің екінші жылындағы қыстап шыққаннан тірі қалуы жəне өсімдіктер саны Шөпқоспалар түрлері Қыстап шыққаннан кейінгі өсімдіктер саны, дана/м 2 Қыстап шыққаннан тірі қалуы, % Жинау алдындағы өсімдіктер саны, дана/м 2 Сақталуы% барлығы дақылдар бойынша барлығы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойын ша бар лығы дақыл дар бойын ша Еркекшөп+ қылтықсыз арпабас+ жоңышқа 189 38 85,5 90,4 179 35 94,7 92,1 51 92,7 45 88,2 100 80,6 99 99 Қылтықсыз арпабас+ еркекшөп 128 72 87,1 85,7 125 71 97,6 98,6 56 88,8 54 96,4 Жоңышқа + қылтықсыз арпабас 162 101 80,1 80,8 158 99 97,5 98 61 79,2 59 96,7 Эспарцет+ еркекшөп 96 69 61,9 71,1 94 67 97,9 97 27 46,5 27 100 Өсімдіктердің қыстап шыққаннан кейінгі тірі қалуы жоңышқа+қылтықсыз арпабас астық бұршақ тұқымдас шөп қоспаларында орташа 80,1% болды. Соның ішінде жоңышқада 80,8% болса, қылтықсыз арпабаста 79,2%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 158 дана, яғни сақталуы 97,5%-ды құрады. Дақылдар бойынша сəйкесінше 98,96,7% болды. Ал төртінші эспарцет +еркекшөп бұршақ астық тұқымдас шөп қоспаларында қыстап шыққаннан тірі қалуы орташа 61,9% болды. Соның ішінде эспарцетте 71,1, еркекшөпте 46,5%. Жинау алдындағы өсімдіктер саны орташа барлығы 94 дана, яғни сақталуы 97,9%-ды құрады. Сəйкесінше екі дақылда да 97,100%-дан болды. Төрт шөпқоспа тікелей себілген нұсқа бойынша қыстап шыққаннан тірі қалу пайыздық мөлшері жоғары болған астық тұқымдас қылтықсыз арпабас+еркекшөп шөпқоспаларында 87,1% жəне бұршақ астық тұқымдас 61 еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқада 85,5%-болды. Ал төменгі көрсеткіш 61,9% эспарцет+еркекшөп шөпқоспасында жəне 80,1% қылтықсыз арпабас+жоңышқа шөпқоспасында байқалды [173-174]. 4.2.1 Көпжылдық шөптердің əртүрлі жақсарту əдістеріне байланысты тіршілігінің екінші жылындағы сабақ жиілігі Əртүрлі шөп қоспалардағы бір өсімдіктегі сабақтар саны көпжылдық малазықтық дақылдардың екінші жылында бұршақ тұқымдастарда жоңышқада 10-нан 16 дана арасында, эспарцетте 14-тен 21 дана, астық тұқымдас шөптерде еркекшөп пен қылтықсыз арпабаста 5-пен 15 арасында ауытқыды (14 кесте), (Қосымша М). 14 кесте – Тырмамен өңделіп себілген көпжылдық шөптердің жинап алар алдындағы шөп қоспаларындағы екінші жылындағы өсімдіктердің сабақтар саны (2012-2013 жылы себілген), дана/м 2 Шөпқоспалар түрлерi Жинау алдындағы өсімдіктер саны, дана/м 2 Бір өсімдіктегі сабақтар саны, дана Жалпы сабақтар саны, дана/м 2 барлығы дақылдар бойынша барл ығы дақы лдар бойы нша бар лы ғы дақы лдар бойы нша бар лы ғы дақыл дар бойын ша барлы ғы дақыл дар бойын ша орташа 2 жылда 2012 ж. 2013 ж. орташа 2 ж. орташа 2 ж. Еркекшөп+ қылтықсыз арпабас+ жоңышқа 182 35 22 4 42 13 34 9 2265 315 51 5 14 10 510 96 15 15 15 1440 Қылтықсыз арпабас+ еркекшөп 188 124 11 6 28 16 20 11 1940 1364 64 5 12 9 576 Жоңышқа + қылтықсыз арпабас 227 134 20 15 22 16 22 16 2702 2144 93 5 6 6 558 Эспарцет+ еркекшөп 163 63 21 16 36 21 29 19 2226 1216 100 5 15 10 1010 Көпжылдық шөптерді жайылымды жəне шабындықтарды жақсарту барысында себудегі маңызды бір фактор бір шаршы метрдегі өсімдіктердің шөпоттылығын не болмаса сабақ жиілігін қалыптастыру болып табылады. Көпжылдық малазықтық дақылдар бірінші жылы өнім бермейтін болғандықтан сабақтар қалыптастыруы тіршілігінің екінші жəне келесі жылдарында қарқынды жүреді. Ғылыми - зерттеу жұмыстары жүргізілген жылдардағы есептеулерде БДТ-10 ауыр тырмасымен өңделіп себілген нұсқадағы астық бұршақ тұқымдас күрделі еркекшөп+қылтықсыз арпабас+жоңышқа шөпқоспасында 2012 ылғалы төмен жылы себілген малазықтық дақылдар жүктеу/скачать 8,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|