И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет98/149
Дата01.04.2022
өлшемі10,59 Mb.
#29557
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   149
Байланысты:
isaev s kazirgi kazak tilindegi negizgi grammatikalyk ugymda

негізгі
форма 
ретінде  қаралады.  Осыған  орай  ол  неғізгі  септік  деп 
аталады» 
(Ы.  А.  -   ҚҚТ,  62). 
Сөйтіп,  қазақ  тіл  білімінде 
атау 
септік тұлғасы 
септік жүйесінде  басқа септік түрлерімен тең 
деңгейде емес, оларға немесе басқа септік түлғаларын үстеуде
неғіз  болатын түлға,  демек,  зат есімнің түбір  (негізгі  және ту-
97


мнпы түбір) түлғасы деген үғыммен барабар екенін байқаимыз. 
Ол -  атау септік түлғасының қолданылу аясын  анықтаудан да 
көрінеді:  атау септіктегі сөз бастауыш қызметінен басқа) баян- 
дауыш  қызметінде  (ол — 
мүғалім), 
2)  анықтауыш  қызметінде 
изафет  конструкциясында 
(қол 
сағат  сатып  алдым);  3)  үшін, 
арқылы,  туралы,  сияқты,  жөнінде,  жайында,  бойы,  бойынша 
сияқты  септеулік  шылаулармен  тіркесіп  қолданылады  (СКЯ,
160; Ы. А. -  ҚҚТ, 63, Қ.- ГУЯ, 93-95, 297-307, т. б:).
Ең алдымен, атау септігі басқа септік түрлерімен білдіретін 
грамматикалық 
мағынасы, 
сипаты, 
атқаратын 
қызметі 
жағынан теңдес,  сыбайлас,  ыңғайлас  болмай, тек  басқа  септік 
түрлеріне  «негіз  болатын»  ғана  болса,  онда  атау  септігінің 
септіктер  жүйесіне  оның  бір  түрі  ретінде  ене  алмайтынын 
естен шығармаған жөн. Яғни белгілі бір парадигмалық түрлену 
жүйесіне негіз  болатын түлға  ол жүйенің бір түрі  ретінде  сол 
жүйенің  шеңберінде  қаралмайды.  Мысалы,  тәуелдік  катего- 
риясына  (түрлену  жүйесіне)  негіз  болатын  зат  есімнің  негізгі 
я туынды түлғасы (мысалы, бала-м, бала-ң;  бала-ңыз, ба-ла-сы 
немесе білім-ім, білім-ің, білім-іңіз, білім-і дегендерге негіз бо- 
лып түрған 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   149




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет