И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет38/99
Дата22.11.2022
өлшемі10,59 Mb.
#51665
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   99
тым, аса, тіпті, ора-
сан тәрізді көмекші сөздердің сапалық сандармен тіркесуі де 
сөздің аналитикалық формасына жатады. Өйткені бүл жер- 
де күшейткіш буындар да (үп-үлкен, тап-тамаша, жап-жақсы, 
қып-қызыл, т. б.), күшейткіш көмекші сөздер де (өте үлкен, 
тым тамаша, аса жақсы, тілті қызыл, т. б.), біріншіден, форма 
тудыратын қосымшалар сияқты әзі тіркескен сөзге қосымша 
грамматикалық (күшейткіш) мағына үстейді, бірақ лексикалық 
мағынасына нүқсан келтірмейді не оны өзгертіп жібермейді, 
екіншіден, белгілі бір парадигмалық түрлену жүйесінің бір 
түлғалық көрсеткіші, түрі (күшейтпелі шырай) больга табылады.
Етістіктің аналитикалық формасын жасайтын көмекші
етістіктер әдетте непзгі етістіктерден кеиін келіп, онымен 
тіркессе, яғни бүл жерде постпозиция лық орын тәртібі болса, сын 
есімнің аналитикалық формасын жасайтын күшейтпелі буын- 
дар мен кәмекші сөздер сын есімнен бүрынтүрып, препозативтік 
орын тәртібінің көрінісі болып табылады. Әрине, орын тәртібі
60


жағынан бүл қүбылыстыц моиіи тарихи-салыстырма магсри 
алдар арқылы ғана айқыидауга болады. Сондай-ақ күшсй і кііл 
мәнді комскші сочдср оқүлықтарла үсгсу дсп таиылыи жүрсс
(Ы. А. ҚҚТ, 356), кейбірғалымдар оларды үстеуге жатқьиудыи
даулы скеидігіи, үстеу болса, стістікпеи тіркесетін с о і табы, ал 
күшейткіш мәнді комекші со чдср етістікпсн гіркесивйтіиіи, ксй 
жағдайда тіркесс қалса, сын ссім түсіп қалып (оте қатты асық- 
ты - өте асықты төрізді) барып, кейін гаиа тіркескенін корсстеді
(О. - ҚҚАФ, 20-21).


II бөлім
ГРАММАТИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ
§ 1. ГРАММАТИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯНЫҢ СИПАТЫ
Тілдегі негізгі грамматикалық үғымның бірі — граммати-
калық категория. Грамматикалық категория деген үғым, бір
жағынан, грамматикалық мағынамен де, грамматикалық фор-
мамен де байланысты, екінші жағынан олардан күрделі болып 
келеді.
Сүрақ. Грамматикалық категория үғымының мәні барлық 
зерттеулерде біркелкі, бір түрғыдан анықтала ма?
Жауап. 
Грамматикалық категория деген үғым барлық 
зерттеулерде біркелкі түсініле бермейді. Грамматикалық 
категорияның сан сырлы сипатын түбегейлі түсіндіруде пікір 
айырмашылықтары да байқалып отырады. Кейбір еңбектерде 
грамматикалық категория тек грамматикалық мағына деген 
үгыммен қатысты ғана беріліп, сөздердегі нақты лексикалық 
мағынадан жалпыланған, жалпы сипаттағы мәнді білдіретін 
мағына ден анықталады (СРЯ, 
136). 
Сондай-ақ «тілдегі өзіне 
тән грамматикалық формасы (тәсілі) бар жалпы грамма- 
тикалық магына грамматикалық категория деп аталады». 
(Ы. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   99




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет