И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010
§ 2. СӨЗДІҢІШКІ МАҒЫНАЛЫҚ ЖӘНЁ СЫРТҚЫ
жүктеу/скачать 10,59 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сұрақ.
| § 2. СӨЗДІҢІШКІ МАҒЫНАЛЫҚ ЖӘНЁ СЫРТҚЫ
ДЫБЫСТЫҚ ЖАҒЫ Тілдегі ең кіші мағыналы бөлшек - сөз. Сондықтан сөз белгілі бір үғымды білдіреді, яғни белгілі бір заттың аты не- месе сынның, сапаның белгісін, санды, әр түрлі әрекет- қүбылысты, қимылды, т. б. білдіреді. Сондықтан сөз туралы әңгіме болғанда, ең алдымен, сол сөз білдіретін мағына, яғни сөздің ішкі сипаты, мазмүны қоса жүреді. Сұрақ. Морфема - сөзден де кіші тілдік единица ғой. Ал түбір морфема да мағыналы бөлшек емес пе? Жауап. Түбір морфема мәселесіне қазақ тілі (сондай-ақ түркі тілдері) түрғысынан келсек, түбір белгілі бір мағынаны білдірумен байланысты. Бүл түрғыдан келгенде, түбір деген үғым мен сөз деген үғымдар сайма-сай келеді де, сөз деген үғымға енетін туынды түбір дегендер ғана одан өзгеше бола- ды. Сондықтан да түбір жеке сөздің баламасы ретінде ешбір түрленусіз түбір күйінде тілде қолданыла да алады. Мысалы, Зеңбірек снарядтары суға үсті-үстіне түсіп, аспанға шапшыған судан күміс бағаналар орната бастады (Ғ. Мүсірепов). Ызғырық суық сұр бүлт Аспанды тегіс қаптаған (Б. Майлин). Төрт бөлмелі тас үй салқын да жайлы (Ғ. Мүсірепов). 11 Берілген сөйлемдердегі күміс, сұр, төрт, тас деген сөздер түбір күйінде қолданылған, яғни олар — әрі түбір, әрі сөз. Бірақ түбір деген үғымға қазіргі кезде ешбір мәнге ие бола алмайтын не жеке қолданыла алмайтын өлі түбірлер де енеді. Мысалы, оян, оят, баданадай, алпамсадай, момын, момақан, шалқақ, шалқалау, т. б. сияқты сөздердің түбірі, сөз жоқ, оя, бадана, ал- памса (я алп), мом, шалқа екенін бір түбірден өрбіген түбірлес сөздер де көрсетіп түр. Бірақ бүлар қазір тілімізде түбір күйінде қолданылмайды, жеке түрып ешбір мағына да білдіре алмайды. Сондықтан да оларды өлі түбір дейміз. Ал басқа тілдерде, мы- салы, орыс тілінде, түбір әр уақытта мағыналы бола бермейді, жеке түрғанда ешбір мәнді, үғымды білдіре алмайды. Мысалы, жүктеу/скачать 10,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|