И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010
жүктеу/скачать 10,59 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- (-ның), -нің, (-дың), -дің, (-тың), -тің деген ілік септігі мен -кі
| осы күні, сол күні, осы
жолы, сол жолы, бүл жолы, бір күні, ертеңгі күні, кешегі күні, күні кеше, күні бүгін, күні ертең, күндердің бір күні, күндіз-түні деген сияқты қалыптасқан күрделі сөздерді (оның бер жағында, бүлардьщ бәрі де үстеу сөз табына ауысқан), сондай-ақ дара қалпында да және күрделі қалыптарында да тәуелдіктің үшінші жағында көнеленіп қалған қай-сы, қайсы-сы, бәрі, бәрі-сі, бәр-бә-рісі, ең азы, ең көбі сияқты сөздерді алсақ, олардың қай-қайсысында болса да тәуелдік жалғаудың бастапқы мағынасынан да, қызметінен де жүрдай болып айырылған, сөздердің болінбейтін болшегі сияқтанып кеткен үшінші жағының қосымшасын кореміз» (Ы. А. - ҚҚТ, 55-56) - деген пікірге қайшы пікір де жоқ емес. Бүл қосымша әдеттегі тәуелдік жалғауы беретін тәуелділік-меншіктілік мағынаны білдірмеуі және оның үстіне ілік септік жалғаулы 85 сөзбен де байланысып тұрмаитыны, мағынасы жағынан жатыс септік тұлғасымен синонимдес болып, мезгілдік мәнді білдіруі негізінде тәуелдік жалғау көрсеткіші емес, үстеу тудыратын қосымша деп көрсетіледі де, әрі, әдеиі, арнаиы, ұнемі, ұдаиы, кері, тағы деген тәрізді сөздердің соңындағы және көне түркі тіліндегі көсемше үстеулерін тудыратын иіті, аты, тегі, т. б. сөз қүрамындағы -ы, -і түлғаларымен төркіндес деп анықталады (И. - ҚӘТД, 123-130). я- Меншіктілік мағынаны бі лдіретін -нікі, -дікі, -тікі қосымшасы қазақ тілінде сингармонизм заңына бағынбайды, жуан дауысты варианттары жоқ. Тарихи түрғыдан бүл қосымша (-ның), -нің, (-дың), -дің, (-тың), -тің деген ілік септігі мен -кі жүрнағьгаан қалыптасқаны көрсетіліп жүр. Соңғы -кі қосымшасының мәні қатыстық мағынаға байланысты болса керек. Түркологияда осы қосымшалы сөздерді сын есімнщ қатарына жатқызу тәжіриоесі де бар (Қ. - ГУЯ, 173). Бүл түлғалы сөз өзі меншіктелетін сөзден кейін түрып, өзі соның грамматикалық предикаты қызметін атқарып, демек, меншіктелетін сез оның грамматикалық субъектісі болып, атрибуттық қатьщаста емес, субъектілік- предикаттық қатынаста қиысады, сөйтіп, осы шақтық мәнде жүмсалады. Әңгіме өткен шақ я келер шақ жайында болса, оған сол шақты оілдіретін тұлғада көмекші етістік тіркеседі: жүктеу/скачать 10,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|