И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010
жүктеу/скачать 10,59 Mb. Pdf көрінісі
|
| -мен, -бен, -пен
түрінде қалыптасқан. Қазақ тіліндегі көмектес септік жалгауы сырт түрі жағынан мен, бен, пен деген жалғаулық шылаумен үқсас, бірақ одан 92 қалыгітаспаған, септеулік шылаудан туған, ал септеулік шылау мен я.алғаулық (мен: менен — білән) төркіндес. Комектес септік жалғауы, біріншіден, сингармонизмге, буын үндестік заңына бағынбайды, өзі жалғанатын сөздің соңғы бу ын ы жуан не жіңішкелігіне қарамай, әр уақытта жіңішке түрде жшіғанады, екіншіден, дыбыс үндестігі толық сақталады, бірақ дауысты немесе үнді дыбысқа біткен сөздерге м дыбысынан ба- сталатын варианты (-мен), үяң ж, з дыбысына біткен сөздерге б дыбысынан басталатьга варианты (-бен), қатаң және б, в, г, д дыбыстарына біткен сөздерге п дыбысынан басталатын вари- анты (-пен) жалғанады. Сөйтіп, көмектес септік жалғауы үш-ақ түрде кездеседі. в) керісінше, барыс септік жалғауы, біріншіден, сингармо- низм (буын үндестігі) заңы бойынша я жуан түрде, я жіщшке түрде, екіншіден, дыбыс үндестігі бойынша дауыеты, үнді және үяң ж, з дыбыстарына біткен сөздерге ғ не г дыбыста- рынан басталатын варианты (-ға, -ге: бала-ға, үй-ге, жаз- ға); қатаң және б, в, г, д дыбыстарына біткен сөздерге қ не к дыбыстарынан басталатын варианты (қа, -ке: от-қа, түс-ке) жалганады. Тәуелдеулі сөздің септелуінде де барыс септік жалғауының елеулі ерекшеліктері бар екені көрінеді: бірініш және екінші жақ анайы жекеше тәуелдік түлғасынан кеиін Оа- рыс септік жалғауы жуан буыннан соң -а (балам-а, балаң-а), жіңішке буыннан соң -е (үйім-е,т үйің-е) болып жалғанса 3-жақ тәуелдік түлғасынан кейін жуан буыннан соң жүктеу/скачать 10,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|