абсолютті,
кейде
қосымшасыз
(безафиксальный) я
түбір
(ко-
ренной), немесе
аморфты,
т. б. септік деп аталады (ИСГТЯ, 57,
Д.-СТЯ, 154). Ал, қазақ тіл білімінде атау септігі басқа септік
түрлерінің (мысалы, ілік, табыс) қызметінде жүмсала алады
деген пікірдің қате екендігі баса көрсетіледі. Яғни атау септік
түлғасы мен ілік, табыс септік түлғаларының түсіп қалып, жа-
сырын түрып (мысалы, колхоз (дың) малы, кітап (ты) оқыды;
тәрізді қолданылуы сырт қарағанда үқсас көрінгенмен, бір
емес, екеуі екі басқа грамматикалық форма, әрқайсысының
өзінс тән бөлек-бөлек грз.ммЕтикз.лық м&ғынйсы, синтэ.ксистік
қыметі бзр екені тзлдзнып көрсетіледі (СК.Я, 160). ІІІынын-
да
да қазақ тілінде белгілі бір қолданыстарда сөз бірде кейбір
грамматикалық тұлғалардың ашық түрінде, яғни, міндетті;
түрде қосымшасы жалғанып жүмсалса, енді бірде жасырын,
қосымшасыз түрде, яғни қосымшасы түсіп қалып жүмсалады.
Мысалы, ілік пен табыс септік түлғаларының осындай
қолданылу ерекшеліктері жиі кездесіп отырады, және одан
олардың негізгі грамматикалық мағыналары өзгермейді деі
Абай
өлеңін жаттап алдық -
Абайдың
бүгін жазған өлеңін жат-
тап алдық - екеуінде де Абай және Абайдың граммати калық
меншіктілік-қатыстық мағынаны білдіріп түр. Мен
кітап
оқыдым -
Кітапты
мен оқыдым дегенде де кітап және кітапты
сөздері тура объектілік мағынаны білдіріп түр. Әрине, бүдан
бүл түлғалардың ашық я жасырын қолданыстары абсолютті
тепе-тең, арасында ешбір айырмашылық жоқ екен деген үғым
тумауға тиіс. Жалғыз бүл ғана емес септік түлғаларыньщ жа-
сырын, тасаланып қалатын басқа да кездері бар. Мысалы, кейде
бірыңғай мүшелердеғі кейбір грамматикалық түлгалар бірың-
гай мүшелердің әрқайсысына емес, тек соңғысына ғана
Достарыңызбен бөлісу: |
